Йымды басқарудың ұйымдастырушылық құрылымы

Туризм саласын басқ ару тә жірибесінде желілік, функциялық жә не желілік-функциялық ұ йымдастырушылық қ ұ рылымдар кө бірек шоғ ырланғ ан.

Басқ арудың желілік ұ йымдастыру қ ұ рылымы.

Ұ йымдағ ы желілік байланыстар басқ ару шешімінің жә не сызық тық менеджердің ақ паратын, яғ ни шағ ын ұ йымның немесе оның кұ рылымдық бө лімдерінің жауапты тұ лғ асының іс-қ имылын кө рсетеді. Бұ л — басқ арудың ең қ арапайым ұ йымдық қ ұ рылымының бірі. Оның ерекшелігі: ә р қ ұ рылым бө лімінің басында оғ ан бағ ынатын жұ мысшыларды басқ аратын жә не ө з қ олындағ ы барлық басқ ару функциясын қ адағ алайтын ө кілеттілігі бар басшы болады.

2-сурет. Кә сіпорынды басқ арудың желілік қ ұ рылымы

2-Суретте кө рсетілгендей, желілік басқ ару кезің де ә р буын жә не ә р бағ ынушы бір басшығ а ие болады. Барлық басқ ару командасы сол арқ ылы ө теді. Бір жерде басқ арушы буындар ө здері басқ арғ ан нысандардың қ орытындысына ие болады. Ә р басшы басқ ару шешімдерін ө здері қ абылдайды, себебі басқ арудың желілік қ ұ рылымында шешімдерді «жоғ арыдан тө менге қ арай» жібереді. Ал тө менгі буынның басшысы одан жоғ ары тұ рғ ан басшығ а бағ ынады. Бұ л жерде жеке басшылық қ ағ идаты жү реді, себебі бағ ынушылар тек бір ғ ана басшының ө кімін орындайды. Басқ армадағ ы жоғ ары тұ рғ ан орган басқ а бір басшының қ ызметкерлеріне ү кім бере алмайды.

Желілік қ ұ рылымда ұ йымның басқ ару жү йесінің ө ндірістік белгісі ө ндірістің дең гейіне, техникалық ерекшеліктеріне, кө рсетілетін қ ызмет тү ріне байланысты кұ рылады.

Ұ йымды басқ арудың желілік қ ұ рылымы логикалық ү йлесімді жә не ресми анық талғ ан, бірақ сонымен қ атар ү йлесімділігі тө мен сипатта болады. Ә р басшы толық билікке ие, бірақ функциялық проблеманы шешуде арнаулы білімі жеткіліксіз болса, соғ ан қ атысты мү мкіндігі де шектеулі болады. Ұ йымды басқ арудың желілік қ ұ рылымының ө зіндік артық шылық тары мен кемшіліктері бар.

Ұ йымды басқ арудың желілік қ ұ рылымының ө зіндік артық шылық тары мынада:

1. Ө кімшіліктің тұ тастығ ы мен дә лдігі

2. Орындаушылардың іс-ә рекетінің келісімділігі

3. Басқ арудың қ арапайымдылығ ы (байланыстың бір арналы болуы)

4. Нақ ты жауапкершілік

5. Шешім қ абылдаудағ ы оралымдылық

6. Бө лім қ ызметінің соң ғ ы нә тижесіне басқ арушының жеке жауапкершілігі

Ал кемшіліктері мыналар:

1. Барлық функция бойынша тиімді басқ аруды қ амтамасыз ету ү шін басшығ а жоғ ары талаптар қ ойылады

2. Жоспарлау мен шешім ә зірлеуде нысандардың болмауы

3. Ақ параттың шамадан тыс артуы

4. Бағ ынушылармен, жоғ ары тұ рғ андармен жә не ауыспалы қ ұ рылыммен байланыстың кө птігі

5. Инстанциялармен байланыстың қ иындауы

6. Биліктің басқ арудың басында шоғ ырлануы[3]

Басқ арудың функциялық ұ йымдық қ ұ рылымы. Басқ ару қ ұ рылымындағ ы функциялық байланыс ақ парат қ озғ алысының желісі бойынша жә не басқ арушылық шешімі қ атаң басқ ару функциясымен жү зеге асылылады. Желілік басқ ару жү йесінде шешім қ абылдау жү мыс тү рін орындауғ а мамандандырылғ ан функционалдық басқ ару бө лімшелерінің жиынтығ ымен жү зеге асады. Белгілі бір сұ рақ тарғ а байланысты жеке функцияларды орындау мамандарғ а жү ктеледі, яғ ни басқ арудың ә р мү шесі (немесе орындаушысы) жеке қ ызмет тү рін орындауы тиіс. Ұ йымда бір бағ ыттағ ы мамандар мамандандырылғ ан қ ұ рылымдык бө лімге бірігеді. Мысалы, маркетинг бө лімі, жоспарлау бө лімі, бухгалтерия бө лімі, т.б. Ұ йымды басқ арудың ортақ міндеті осылайша орта шамадан бастап функционалдық белгісі бойынша жікгеледі (3-сурет).

3-сурет. Ұ йымды басқ арудың функциялық қ ұ рылымы

Функциялық басқ ару желілік басқ арумен бірге бола отырып, орындаушылардың екі есе бағ ынуын туғ ызады.

3- суретте кө рсетілгендей, басқ арманың барлық функциядарын орындау жә не талдау ү шін ә мбебап менеджерлердің орнына белгілі бір бағ ытқ а жауап беретін, ө з аумағ ында жоғ ары қ ұ зіреттілікке ие мамандардың штаты болады. Мұ ндай басқ ару аппаратының функциялық мамандандырылуы ұ йым қ ызметінің нә тижесін жақ сартады.

Желілік кұ рылым сияқ ты, функциялық қ ұ рылымда да кемшіліктер мен артық шылық тар болады. Желілік пеи функциялық қ ұ рылымның кемшіліктері желілік-функциялық қ ұ рылыммен жойылады.

Басқ арудың желілік-функциялық қ ұ рылымы. Желілік-функциялық қ ұ рылымды ұ йымдастырудың мә ні - ортақ басқ арманың желісі бойынша ә р жұ мысшы тек бір басшығ а бағ ынады. Функциялық басшыларғ а оларғ а қ атысты сұ рақ тарды шешуге қ ұ қ ық береді. Соғ ан байланысты осындай басқ арудың қ ұ рылымымен барлық басқ ару жұ мысын желілік қ ұ рылым басшысы алады.

Функциялық қ ұ рылымның артық шылығ ы:

1. Белгілі бір функцияларғ а жауап беретін мамандардың жоғ ары білімділігі

2. Желілік менеджерлердің кейбір сұ рақ тарды шешуден ә дейі босатылуы

3. Қ ұ былыстар мен ү рдістерді стандарттау, бағ дарламалау, қ алыптастыру

4. Басқ арушылық функциялардың орындалуында қ айталану мен қ осарланудың болмауы

5. Кең профильді мамандарғ а қ ажеттіліктің азаюы.

Кемшілігі мыналар:

1. «Ө здерінің» бө лімдерінің міндеттері мен мақ саттарының орындалуына

жоғ ары қ ызығ ушылық таныту

2. Ә ртү рлі функционалды кызметтерінің арасында тұ рақ ты қ атынас ұ стаудың қ иындығ ы

3. Шамадан тыс орталыктандыру ү рдісінің пайда болуы

4. Шешім қ абылдау ү рдісінің ұ зақ тығ ы

5. Ә сер етуі қ иын болатын ұ йымдастырушылық нысан.

Белгілі бір мақ сатты қ арастырғ анда, басшығ а функциялық бө лімдерден (басқ армалар, бө лімдер, бюро, т.6.) тұ ратын арнайы аппарат кө мектеседі. Бұ л жағ дайда бө лімнің функциялық қ ұ рылымы ең негізгі желілік басшының қ арауында болады. Сызық тық басшының негізгі міндеті - функциялық қ ызметінің іс-ә рекетін ү йлестіру жә не оларды ұ йымның ортақ қ ызығ ушылығ ына бағ ыттау. Олар ө здерінің шешімдерін ұ йымның тікелей басшысы арқ ылы немесе (ө з билігінің шегінде орындауы) қ ызметінің лайық ты басшысы арқ ылы ө ткізеді. Басқ а сө збен айтқ анда, сызық тық -функционалды қ ұ рылым ө зіне ұ йымның міндетін орындауғ а кө мектесетін сызық тық басшылардың арнайы бө лімшелерін қ осады. Сызық тық -функционалды қ ұ рылымның артық шылық тары мен кемшіліктері болады. Артық шылық тарына жатады:

1. Жұ мысшылардың мамандандырылуына байланысты жоспарды шешуге терең дайындық

2. Басты желілік менеджердің мә селені терең саралаудан босатылуы

3. Кең есшілер мен сарапшыларды қ арату мү мкіндіктері.

Кемшіліктері:

1. Жанама жағ дайда ө ндіріс бө лімдері арасында тығ ыз байланыстың болмауы

2. Шешім қ абылдаушының жү зеге асыруғ а қ атыспауы себебінен жауапкершіліктің нақ ты болуы

3. Ө зара іс-ә рекет жү йесінің тігінен кө п дамуы, ашып айтсақ, басқ аруғ а сатыластық бойынша бағ ынуы, шамадан тыс орталық тандыру ү рдісінің болуы

Классикалық менеджментте кездесетін ө зге де басқ арманың ұ йымдастыру қ ұ рылымдары туризм жү йесіне тә н емес.

Барлық ұ йымғ а сай келетін ұ йымдастырушылық қ ұ рылымдардың рецептісі бар деп айту дұ рыс емес. Алғ а қ ойылғ ан мақ сатқ а жету ү шін, ұ йымды басқ арманың таң дағ ан ортақ стратегияларын болашақ та тиімді орындалатынындай етіп қ ұ ру керек. Артығ ынша, ө ндірістік-экономикалық міндеттерді ө зінің қ алыптасу ү рдісінде экономикалық жағ ынан тиімді болу ү шін сандық, сапалық жағ ынан ө згертіп қ ана қ оймай, сонымен қ атар ұ йымдастырушылық қ ұ рылымдарды да ө згерту керек. Ол, бір жағ ынан, қ олда бар қ ұ ралдар мен ресурстарды тиімді қ олдануғ а қ ажетті тә ртіп пен тұ рақ тылық ты қ амтамасыз ету арқ ылы жү реді; екіншіден, ұ йым сыртқ ы жә не ішкі ортаның ө згерістеріне уақ ытылы ә сер етуі ү шін онша икемді болмауы керек.

Ұ йымдастырушы қ ұ рылымдардың қ ұ раушы детерминанты болып табылатын туристік жү йенің стратегиясымен жә не максатымен бірге қ оршағ ан ортаның сипаты, ұ йымның сипаттамасы, орындаушылардың жеке сипаттамасы тә різді мэселелерге де ерекше кө ң іп бө лу керек. Ә сер ететін жағ дайларғ а байланысты олар туристік ұ йымның қ ұ рылысын таң дауғ а ү лкен ә серін тигізуі мү мкін.

Қ оршаган орта жә не туристік ұ йым. Туристік ұ йымдар қ ызмет ететін сыртқ ы ортаны сараптай отырып, мынадай сипаттамаларды бө ліп кө рсетуге болады:

Ө ткізу нарығ ында туристік саладағ ы орташа ө сімнің кө рсеткіші: туристік нарық тағ ы сатып алушының нарығ ында сатушы нарығ ының ө згерген бә секелестерінің қ арқ ындылығ ы. Осығ ан байланысты бос уақ ытты жоспарлауда оны іске асыруғ а, адамдардағ ы экологиялық сезімнің жоғ арылауына жә не ө з демалысын белсенді пайдалануғ а барынша тырысу байқ алады.

Жұ мысбастылық нарыгында кейбір басқ а салаларда жұ мыссыздық тың болуына қ арамастан, туризмде кадрлардың жетіспеушілігінің тоқ татылуы (қ онақ ү й шаруашылығ ында ең бекке тө лемдер беру жоғ арынады), қ ұ рылыстарды пайдалануғ а, энергия мен шикізатқ а шығ ынның кө п кетуі ө ндірісті басқ ару қ ұ ралы мен жаң а ә дісті шығ аруғ а мү мкіндік беретін, сонымен қ атар ақ паратты дайындауды тездететін технология дамыды. Осы ү рдістердің кең еюімен байланысты кө птеген туристік ұ йымдар жақ ын келешекті сенімсіз

болжайды, сондық тан оларды жобалауда ә рқ ашан олармен ө згеретін стратегияның мақ саттарына жә не анағ ұ рлым икемді ұ йымдық нысанның қ алыптасуына кө ң іл бө лінуі тиіс.