Чтобы приготовить бялеш, сначала надо приготовить дрожжевое тесто.

5. Сез нә рсә ашарга яратасыз, нә рсә ашыйсыз, кайчан ашыйсыз? Инша языгыз.

Двадцать седьмой урок

Ярдә мче фигыльлә р

Ярдә мче фигыльлә р (вспомогательные глаголы): итә ргә, иде, чыгарга, бетә ргә, куярга, алырга …

Итә ргә

Исем + итә ргә (совершение действия)

Ял итә ргә: Бү ген якшә мбе, ял кө не. Бү ген без эшлә мибез, ял итә без.

Бү лә к итә ргә: Китап – иң яхшы бү лә к. Хә бир Ә лфиягә туган кө ненә чә чә к бү лә к итте.

Гомер итә ргә: Һ ә р кешенең ү з гомере. Гомерең озын булсын! Таһ ир абый белә н Зө һ рә апа матур гомер итә лә р.

Бә йрә м итә ргә: Сабан туе – җ ә йнең иң зур бә йрә ме. Ә Яң а ел – минем иң яраткан бә йрә мем. Кичә без Алексейның туган кө нен бә йрә м иттек.

Тә рҗ емә итә ргә: Габдулла Тукайның русчага тә рҗ емә се ә йбә тме? Бу җ ө млә не инглизчә гә тә рҗ емә итегез.

Чыгарга

Укып чыгарга: Син Мә һ диевнең «Фронтовиклар» романын укыдың мы? Ә йе, мин Мә һ диевнең кү п ә сә рлә рен укып чыктым.

Язып чыгарга: Марат кү п язарга яратмый. Лә кин ул, блокнотын югалткач, бө тен телефон номерларын яң адан язып чыкты.

Йө рек чыгарга: Ире бө тен урманны йө реп чыкач, бик ачыгып ө енә кайткан.

Кисеп чыгарырга: Искә ндә р агачны биш минутта кисеп чыгарды.

Ә йлә неп чыгарга: Беренче кө ннә рдә ү к Хә бир Казанның бө тен китап кибетлә рен ә йлә неп чыкты.

Бетә ргә, бетерергә

Арып бетә ргә: Искә ндә р тыган авылында эшлә п арып беткә н. Ә менә Марат, Чаллыга футболга йө реп, бер дә армаган.

Ачыгып бетә ргә: Искә ндә р лекциядә ачыккан, аның килә икә н. Искә ндә р лекциядә утырып ачыгып беткә н.

Укып бетерергә: Син Ахуновның «Хә зинә» романын укып чыктың мы ә ле? Ә йе, мин аны кичә кич белә н укып бетердем.

Куярга

Ә йтеп куярга: Искә ндә р Маратка: «Туктамасаң, хә зер ү зең не ашыйм», – дип ә йтеп куйды.

Кө леп куярга: Хә бир Ә лфияне театрга чакырды, ә Ә лфия моң а кө леп кенә куйды.

Кабып куярга: Маратның ашыйсы килми иде, ул ашын кабып кына куйды.

Алырга

Ашап алырга: Искә ндә р лекциягә бик ашыга иде. Ул тиз генә ашап алды да чыгып китте.

Карап алырга: Ә лфия самолетка карап алды да хатын-кызларның кү лмә клә ренә карый башлады.

Язып алырга: Марат, семинарда булмагач, ө йдә нә рсә эшлә ргә икә нен белмә де. Ул, Ә лфиягә шалтыратып, тиз генә ө й эшен язып алды.

Бә хетле кеше

Бервакыт бер илдә патша авырый башлаган. Бер табиб та аны терелтә алмаган. Соң ыннан бер бик атаклы табиб ә йткә н:

– Патшаны терелтер ө чен, аң а бә хетле кеше кү лмә ген кидертергә кирә к. Шуннан соң гына ул терелер.

Патшаның вә зирлә ре бә хетле, кайгысыз кешене эзли башлаганнар. Беренчедә н, алар баш министр янына барганнар:

– Син зур хакимият кешесе. Синең һ ә р сү зең бө тен илдә ге кешегә закон. Бу илдә иң бә хетле кешедер? – дип сораганнар.

– Булмаганны сө йлисез. Сез аны белмисездер, ә фә нделә р: минем бө тен гомерем кайгыда ү тә. Илдә булган бө тен мә сьә лә лә р – минем кайгы. Мә сә лә н, хә зер мине кү рше иллә р белә н мө нә сә бә тлә р борчый. Сез мине бә хетле кеше дип саныйсыз, ә мин ү земне бик тә бә хетсез дип саныйм.

Шуннан вә зирлә р башкаладагы һ ә м бө тен илдә ге иң бай кеше янына киттелә р.

– Син безнең илебездә иң бай кеше. Син бә хетлеме?

– Сез, ә фә нделә р, ялгышып килгә нсез. Бик бай булсам да, иң бә хетле тү гел. Минем башым кайгыдан чыкмый. Я корабым бата, я караклар борчый. Мине ничек инде бә хетле булыйм?!

Вә зирлә р бө тен илне ә йлә неп чыкканнар, лә кин бер кеше дә ү зен бә хетле дип санамаган. Шулай кайгырып кайтып барган вакытта, вә зирлә р урманнан җ ырлап чыккан кешене очратканнар.

– Син шундый кү ң елле җ ырлыйсың. Бә лки син ү зең не бә хетле дип саныйсың дыр? – дип сораганнар бу фә кыйрь киенгә н кешедә н вә зирлә р.

– Ә йе, мин ү земне бә хетле дип саныйм. Минем зур кайгыларым юк. Нә рсә м бар, мин шуң а канә гать, – дип җ авап биргә н теге кеше.

– Алай булса, безгә синең кү лмә гең кирә к.

– Гафу итегез, ә фә нделә р, кызганычка каршы, минем кү лмә гем юк. Мин гомерем буе кү лмә к кимичә йө рим, – дигә н бә хетле кеше.

КҮ НЕГҮ ЛӘ Р

1. Нокталар урыннарына сү злә р куегыз:

1) Патшаны терелтү ө чен, аң а бә хетле кешенең кү лмә ген … кирә к.

2) Син зур … кешесе.

3) Сез мине … кеше дип саныйсыз, ә мин … бик бә хетсез дип саныйм.

4) Шуннан соң вә зирлә р башкаладагы һ ә м бө тен … иң … кеше янына киткә ннә р.

5) Минем башым … чыкмый: я корабым …, я … борчый.

6) Вә зирлә р бө тен илне … чыкканнар, лә кин бер кеше дә … … дип санамаган.

7) Син шулай … җ ырлыйсың.

8) … булса, безгә минең кү лмә гең ….

9) Гафу …, …, кызганычка …, минем кү лмә гем юк.

10) Мин гомерем … кү лмә к … йө рим, – дигә н … кеше.

2. Тә рҗ емә итегез:

1) Искә ндә р ике кө ндә бө тен эшлә рен эшлә п чыкты.

2) «Син иртә гә минем белә н футболга барасың мы?» – дип сорады Марат Искә ндә рдә н.

3) Ә лфиянең туган кө не җ иткә ндә, Хә бир чә чә клә р эзлә п бө тен Ә лмә тне ә йлә неп чыкты.

4) Марат белә н Искә ндә р урманга гө мбә гә барганнар иде. Алар кө не буе йө реп бер ашарлык гө мбә дә җ ыймадылар. Аның каравы, алар арып һ ә м ачыгып беттелә р.

5) Кичә Казанда Бө тендө нья татар конгрессы башланды. Аның турында телевизордан «җ иһ ан» тапшыруында хә бә р иттелә р.

6) Илдарга Нурихан Фә ттахның яң а романы шулкадә р ошады: ул аны ике тө ндә укып чыкты.

7) Мин Казанда урамнан барганда, кемдер арттан кычкырып куйды. Ә йлә неп карасам, бу Зө фә р булып чыкты. Мин Зө фә рне майдан бирле кү ргә нем юк иде.

8) Гади аш пешерер ө чен, бө тен нә рсә дә ярый. Мә сә лә н, бү ген ашка яшел банан һ ә м ике зур лимон салыйк.

9) Кич буе Искә ндә р семинарга ә зерлә неп утырды. Ул тө нлә сә гать икедә генә йокларга ятты. Иртә белә н торгач, ул институтка йө герде. Аның ашап алырга вакыты да булмады.

10) Вә зирлә р иң бай кеше дә бә хетсез булгач, сә удә гә р йортыннан бик борчылып чыгып киттелә р.

3. Ү рнә клә р буенча эшлә гез:

а) Ү рнә к: Алдагы лекциягә бармаска.

Ә йдә гез, алдагы лекциягә бармыйк.

1) Матур кү лмә к бү лә итә ргә.

2) Тиз генә повестьне укып чыгарга.

3) Бу ө стә лне алып куярга.

4) Ботканы ашап бетерергә.