Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Түркі тілдерінің қалыптасу және даму кезеңдері (Н.А.Баскаков жіктемесі).






Тү ркі тілдерін тілдік (фонетикалық, морфологиялық) тұ рғ ыдан топтастыру – классификациялау, сө йтіп, ә рбір тілдің тү ркі тілдері қ ұ рамындағ ы орнын айқ ындау М.Қ ашқ аридан басталады. Ә йтседе, классикалық тіл білімі тү ркі тілдерін ғ ылыми негізге сү йеніп топтастырудың тарихын ХІХ ғ асырдан бастайды. Тү ркі тілдері — Шығ ыс Еуропадан, Сібір мен Батыс Қ ытайғ а дейінгі кең аумақ та тұ ратын 180 млн. адамның ана тілі, 210 млн. адамның екінші тілі боп табылатын, кө бі бір біріне ө те жақ ын болғ ан 40 тілден тұ ратын тілдер тобы. Тү ркі тілдер жанұ ясы Алтай тілдері ә улетіне жатады. Қ азақ тілі соның бірі болып табылады.

Кө рнекті тү ркітанушы Н.А. Баскаков Тү ркі тілдері-нің фонет., граммат. ерекшеліктерін сол тілде сө йлейтін халық тардың тарихи даму, геогр. орналасу жағ дайымен ұ штастыра отырып, бұ л тілдердің тарихын тө мендегідей кезең дерге бө леді:

) алтай дә уірі;

) ғ ұ н дә уірі;

) кө не тү ркі дә уірі (5 – 6 ғ -лар);

) орта тү ркі дә уірі немесе негізгі тү ркі тайпаларының қ алыптасу кезең і;

) жаң а тү ркі дә уірі немесе тү ркі халық тарының қ алыптасуы мен даму дә уірі (16 – 19 ғ -лар);

) ең жаң а дә уір (20 ғ.) немесе тү ркі тілдерінің Қ азан тө ң керісіне дейінгі жә не одан кейінгі даму дә уірі.

Алайда оның екі дә уірі болғ анын тұ спалдап айтуғ а болады:

) Орал-алтай тілдерінің ортақ дә уірі, бұ л – кө птеген ру мен тайпа тілдерінің бө лінбеген кезең і;

) Орал жә не алтай тілдерінің бір-бірінен бө ліну кезең і, бұ дан соң тү ркі, моң ғ ол, тұ ң ғ ыс-маньчжур жә не корей-жапон тілдерінің тармақ тарғ а бө ліну дә уірі.

Тү ркі тілдері, оның ішінде қ азақ тілі буын ү ндестігіне негізделеді, яғ ни қ азақ тың тө л сө здері не бірың ғ ай жуан не бірың ғ ай жің ішке болып келеді. Сө зге жұ рнақ пен жалғ аулар бірінің артынан бірі қ осылу арқ ылы сө з формасы ө згертіледі. Сө йлем бастауыш-толық тауыш-баяндауыш ретінде қ ұ рылады.

Жү з жылдар бойы тү ркі халық тары кө шпелі ө мір салтын ө ткізгендіктерінен, ө зара жә не де басқ а тілдес халық тармен араласып, ө з тілдеріне жә не кө ршілес халық тардың тілдеріне зор ә сер еткен. Ә сіресе моң ғ ол, славян жә не парсы тілдерімен ық палдасу ө те терең болғ ан. Бұ л ық палдасу ә р бір тіл тобы мен топ ішіндегі тілдердің тарихи дамуын біраз ө згерткен салдарынан, тү ркі тілдерінің классификациясының бірнеше жү йесі бар. Бү гінгі кү ндері ең кең қ абылданғ ан классификация жү йесі А.Н. Самойловичтің классификациясы боп танылғ анмен кейбір жағ дайлар ә лі де пікірталас тудыруда.

Тү ркі тілдерінің () дү ниедегі басқ а тіл топтарының арасындағ ы орналасуы.

Барлығ ы 40-тан аса тілден тұ ратын, 180 млн. адамның ана тілі боп табылатын тү ркі тілдері Алтай тілдері ә улетіндегі ең ү лкен тіл тобы болып табылады.

Тү ркі тілдерінің кө бінің фонологиясы, морфологиясы жә не синтаксисі бірдей. Тек Шуаш, Якут, Солтү стік Сібір тілдері бұ жағ ынан ө згеше сипатқ а ие. Тү ркі тілдері 6 топқ а бө ліне отырып, ә р топқ а кірген тілдер сол тілді білетін адамдар бірібірін тү сіне алатындай жақ ын болады. Бұ ғ ан қ оса кө ршілес ө лкелердің шекараларында ө те тығ ыз қ атынас салдарынан туғ ан тү ркі диалектілері табылады.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.