Тақырып № 2. Гигиенаның зерттеу әдістері. Гигиенаның даму тарихы. ҚР гигиенаның замануи даму бағыттары. -1 сағат.

Мақ саты: Гигиенаның зерттеу ә дістері жө ніндегі білімді қ алыптастыру.

Дә рістің жоспары:

· Гигиенаның ә дістері

· Гигиенаның даму тарихы.

· Қ Р гигиенаның замануи даму бағ ыттары.

Дә ріс тезисі: Гигиена басқ а ғ ылымдармен тығ ыз байланысты. Қ оршағ ан ортаның факторларын жә не олардың адам ағ засына ә сер етуін зерттеу мақ сатында ол іргелі жә не клиникалық медициналық пә ндердің, сондай ақ, климатология, метеорология, агрохимия, топырақ тану, агрономия, математика, т.б. сияқ ты медициналық емес пә ндердің мә ліметтерін жә не зерттеу ә дістерін қ олданады. Сол бір мезгілде гигиена дайындағ ан нормативтер, ұ сыныстар, ережелер емдеу саласындағ ы дә рігерлердің емдеу алдын алу жұ мыстарын тиімді жү ргізуі ү шін қ ажетті болып табылады. Ө з міндеттерін шешу ү шін гигиена ө зіне тә н зерттеулермен қ атар, басқ а да медициналық жә не медициналық емес пә ндердің ә дістерін де қ олданады. Гигиенаның арнайы ә дістеріне санитарлық тексеру, эпидемиологиялық, санитарлық сараптама жә не гигиеналық эксперимент ә дістері жатады. Бұ л ә дістердің бірі қ оршщағ ан ортаның факторларын бағ а берсе, ал басқ алары адам денсаулығ ан ә серін анық тайды. Осы аталғ ан барлық ә дістер арнайы емес, яғ ни бейспецификалық ә дістердің кең спектрін: физикалық, химиялық, биологиялық статистикалық, клиникалық жә не басқ а да ә дістерді қ олдануғ а мү мкіндік береді. Гигиенаның кө п ғ асырлық дамуын 2 кезең ге бө луге болады: эмприкалық жә не ғ ылыми-сараптамалық. Эмприкалық, халық гигиенасының жетекші элементтері болып тұ рғ ын ү й, тамақ тану, су кө здерін пайдалану, ауруларды оң ашалау, жеке бас гигиенасын шектеу сипатындағ ы ұ сыныстар болды. Эмприкалық гигиена ары қ арай даму кезең дері ерте Индияда, Қ ытайда, Египетте, Грецияда, Рим империясында жалғ асты. Эмприкалық гигиена туралы алғ ашқ ы ойлар ертедегі атақ ты дә рігер Гиппократтың мына: «ауа, су жә не жер жайлы» трактатында келтірілген.Сонымен қ атар, гигиенаның дамуына ү лес қ осқ ан Асклепий, Гален, Демокрит.Орта ғ асырда санитарлық жағ дай тө менгі сипат ала бастағ ан кезде, араб дә рігері Авиценнаның «Медицина каноны» атты ең бегі бү кіл ә лемге белгілі болғ ан. 17-18 ғ асырларда гигиена қ арқ ынды дами бастады. Бұ л кезде кә сіптік гигиена бойынша Б Рамаццинийдің алғ ашқ ы ең бектері мен М.В. Ломоносовтың атақ ты ең бектері жарық кө ре бастады. 18-19 жү зжылдық та капитализм қ арқ ынды дами бастағ ан уақ ытта ғ ылыми-сараптамалық медицина пайда болды, оның негізін неміс ғ алымы М.Петтенкофер салды. Л.Пастер, Р.Кох, Э.Паркс, М.Петтенкофер, И.Франктың ең бектері алдын алулық медицинаның бірінші рет ғ ылыми негізге жү гінуге септігін тигізді. Ресейде гигиенаның дамуына кө п ү лес қ осқ ан ғ алым А.П.Доброславин мен Ф.Ф.Эрисман болды, бұ лар гигиена кафедрасын алғ ашқ ы ұ йымдастырушылар болып табылады, экспреминтальды жұ мыстарды кең інен қ олданып, гигииена бойынша нұ сқ аулар жазды. Революциядан кейін алдын алу сө зі денсаулық сақ таудың даму барысында кең інен орын алды. 1922 жылы санитарлық -эпидемиологиялық қ ызмет ұ йымдастырылды. Бұ ғ ан ү лкен ү лес қ осқ ан Н.А.Семашко, З.П.Соловьев, А.Н.Сысин, А.Н.Марзеев жә не т.б. Гигиенаның мақ саты мен міндеттерінің жә не мазмұ нының кең еюі коммуналды гигиена, ең бек гигиенасы, тамақ тану гигиенасы, балалар мен жасө спірімдер гигиенасы тарауларының ө зінше бө лінуіне ә келді. Гигиена ғ ылымы мен тә жірибенің дамуына ғ ылыми-институттар мен гигиена кафедраларының қ ұ рылуы септігін тигізді. 1932 жылы Республикада бірінші рет Алматы қ аласында медициналық институт ашылды. Қ азақ стандағ ы санитарлық қ ызметті ұ йымдастырушылардың бірі болғ ан Н.Н.Попов негізін салды. Кафедраларды ұ йымдастыру жә не онда жү ргізілген ғ ылыми зерттеулер гигииенаның негізі болып табылды, осығ ан байланысты Республикадағ ы барлық гигиенаның дамуы осы негізгі сү йеніп отырды. Қ азіргі уақ ытта Қ азақ станда Е.Алтынбеков, А.А.Лукашев, В.А.Козловский, Е.Н.Сраубаевтардың ең бек гигиенасы бойынша мектептері бар, коммуналдық гигиена бойынша (И.С.Корякин, Б.А.Неменко), тамақ тану гигиенасы бойынша (Т.Ш.Шарманов, С.П.Терехин жә не т.б.), қ оршағ ан орта гигиенасы жә не экология бойынша (К.Р.Амрин, Ү.И.Кенесариев жә не т.б.), Ең бек гигиенасы жасағ ан ең бектерінің негізгі бағ ыттары ө ндіріс салалары мен ауыл шаруашылық тарында кең інен қ олданылып келеді. Қ оршағ ан орта гигиенасы мен адам экологиясының ең бектері мұ най газ аймақ тарында жә не ракета-ядролық сынақ аймақ тарында қ олданылса, ал тамақ тану гигиенасының ең бектері Республика аумағ ында фундаментальды жә не қ олданбалы аспектілерінің негізін салды.

Иллюстративтік материал: мультимедийлік презентация.

Ә дебиеттер:

Негізгі:

1. Гигиена под ред. акад. РАМН Г.И.Румянцева.- М.: ГЭОТАР: Медицина, 2005.

2. А.М.Большаков, И.М.Новикова " Общая гигиена", М.: Медицина, 2002 г.

3. Мельниченко П.И., Ушаков И.Б., и др. Гигиена: Словарь-справочник– М.: Медицина, 2006.

4. Пивоваров Ю.П., Королик В.В., и др. Гигиена и основы экологии человека. 4е изд., испр. и доп. – Ростов на Дону «Феникс». 2008. -512 стр. 3-16

5. Матвеева Н.А. Гигиена и экология человека. 2-е изд., стер. – М.: Медицина, 2008.

6. Кенесариев У.И., Балмахаева Р.М.,. Бекмагамбетова Ж.Д., Жакашов Н.Ж., Тогузбаева К.К. Гигиена: Учебник для вузов/ Под ред. У.И. Кенесариева.- Алматы: «Самара-Принт», 2009.-688 с., стр.13-35.

Қ осымша:

1. Пивоваров Ю.П. и др. Руководство к лабораторным занятиям по гигиене М. Медицина, 2002.

2. Гурова А.И., Горлова О.Е. Практикум по общей гигиене, М. Медицина, Издательство Университета дружбы народов, 1991.

3. Е.И. Гончарук, Ю.И. Кундиев, В.Г. Бардов и др.- Общая гигиена: пропедевтика гигиены: Учеб. для иностр.0-28 студентов 2-е изд.перераб. и доп.- К.: Вища шк., 1999.-С 652., стр.47-97.

Бақ ылау сұ рақ тары (кері байланыс):

1. Гигиена медицинада қ андай бағ ытта тү сінік береді: алдын алулық па ә лде емдік бағ ытта ма?

2. Денсаулық сақ таудағ ы алдын алу бағ ыты немен тү сіндіріледі?

3. Гигиенаны оқ у пә ні не болып табылады?

4. Емдеу саласындағ ы қ ызметкер ү шін гигиеналық білім не ү шін қ ажет?

5. Ғ ылыми гигиенаның негізін кім қ алады?

6. Гигиеналық алдын алу тә жірибесінде шараларды қ андай қ ызмет іске асырады?

7. Санитарлық заң дылық не ү шін қ ажет?

8. Емдеу саласындағ ы медициналық қ ызметкер ү шін неге гигиеналық білім қ ажет?

9. Іс жү зінде гигиеналық шараларды қ андай қ ызмет жү зеге асырады?

10. Сақ тық жә не ағ ымдағ ы санитарлық бақ ылаудың рө лі қ андай?

11. Санитарлық заң дылық не ү шін қ ажет?