Тақырып №1. Кіріспе. Гигиена - медицинадағы алдын алу пәні ретінде. Гигиенаның мақсаты мен міндеттері – 1 сағат.

Мақ саты: Аурудың алдын алу жө ніндегі пә н жә не ғ ылым ретиндегі гигиена туралы, оның мақ саты мен негізгі міндеттері, зерттеу нысандары мен ә дістері туралы тү сінікті қ алыптастыру.

Дә ріс тезисі: Гигиена - медицинадағ ы негізгі алдын алу пә ні. Оның іске асуы кезінде адамның ө мір сү руі ү шін қ олайлы жағ дай, денсаулығ ының сақ талуын, аурулардың алдын алуды қ амтамасыз ететін гигиеналық нормативтерді, ережелер мен шараларды негіздеу мақ сатында қ оршағ ан орта факторларының адам ағ засына жә не қ оғ ам денсаулығ ына ә сер ету заң дылық тарын зерттейді.

Гигиена ө зінің аталуын «һ ygіеnos» - денсаулық ә келуші деген грек сө зінен алды. Ертедү ниедегі грек мифологиясына сә йкес емдеумен айналысатын қ ұ дайы Асклепияның (Эскулаптың) Гигиея деген қ ызы болғ ан. Ол, аурулардын алдын алып, адамдарғ а ден саулық силағ ан. Ерте дү ниедегі гректер Гигиеяны «денсаулық қ ұ дайы» деп танығ ан, оны денсаулық қ ұ дайы деп санағ ан. Осы денсаулық қ ұ дайының атымен аурудың алдын алу жө ніндегі медицина ғ ылыми гигиена деп аталғ ан.

Гигиенаның мақ саты адамның денсаулығ ын сақ тау жә не нығ айту, аурулардың алдын алу. Мазмұ ны мен міндеттері бойынша біріншілік, екіншілік, ү шіншілік аурулардың алдын алу деп бө леді.

Біріншілік алдын алу аурулардың себебі немесе қ ауіп-қ атері болатын факторларды жоюғ а немесе қ ауіпсіздең гейге дейін тө мендеуге бағ ытталғ ан. Ол қ оршағ ан ортаны саық тыруды, халық тың салауатты ө мір салтын, рационалды жұ мыс жә не демалу режимін жә не басқ аларды ұ йымдастыру жө ніндегі шаралар жү ргізуді алдын ала қ арастырады.

Екіншілік алдын алу сырт кө рінісі жағ ынан дені сау адамдарда патология алдындағ ы жағ дайды ерте анық тау жә не бұ л жағ дайлардың ауруларғ а ө туінің алдын алу жө ніндегі шараларды жү ргізуден тұ рады. Мұ ндай шараларғ а, мысалы, жеке басты қ орғ айтын заттарды қ олдану, қ олайсыз экологиялық жағ дайларғ а жұ мысшыларды, халық ты қ ауіпсіз жұ мыс жә не ө мір сү ру тә сілдеріне, антидоттық тамақ тануғ а жә не басқ аларғ а ү йрету.

Ү шіншілік алдын алу (реабилитация) ауырғ ан адамдарда жү ргізіледі. Гигиена біріншілік жә не екіншілік аурулардың алдын алумен айналысады.

Гигиена ө зінің мақ сатына жетуді, адамды қ оршағ ан ортаны – тіршілік жә не ө ндірістік іс-ә рекет ортасын қ орғ ауғ а жә не сауық тыруғ а бағ ытталғ ан гигиеналық нормативтерді, санитарлық ережелерді, алдын алу шараларын дайындау жә не практикағ а енгізу арқ ылы іске асырады. Бұ л ү шін гигиена ғ ылымымен келесі міндеттер шешіледі:

1. Адамның денсаулығ ына ә сер ететін қ оршағ ан ортаның табиғ и жә не антропогенді факторларын зерттеу.

2. Бұ л факторлардың адамның немесе популяцияның денсаулығ ына ә сер ету заң дылық тарын зерттеу.

3. Адам ағ засына қ олайлы ә сер ететін қ оршағ ан орта факторларын максималды пайдалану жә не қ олайсыз ә сер ететін факторларды жою немесе қ ауіпсіз дең гейге дейін шектеу жө ніндегі гигиеналық нормативтерді, ережелерді, шараларды тұ рғ ыдан негіздеу жә не дайындау.

4. Дайындалғ ан гигиеналық ұ сыныстарды, ережелерді жә не нормативтерді денсаулық сақ тау практикасына жә не халық шаруашылығ ына енгізу, олардың тиімділігін бағ алау жә не жетілдіру.

5. Жақ ын жә не қ ашық болашақ тағ ы санитарлық жағ дайды болжау.

Гигиенаның зерттейтін тақ ырыбы іс жү зінде дені сау адамдар, олардың жеке, ұ жымдық, қ оғ амдық денсаулығ ы жә не белгілі бір ә леуметтік жағ дайларда адам ағ засына ә сер ететін: физикалық, химиялық, биологиялық, психогендік қ оршағ ан ортаның факторлары. Физикалық, химиялық, биологиялық, психогендік қ оршағ ан ортаның факторлары табиғ и немесе антропогендік болуы мү мкін.

Ә леуметтік жағ дайдың адам денсаулығ ына ә сері де ә леуметтік ортаның химиялық, физикалық, биологиялық жә не психогендік факторлары арқ ылы жү реді. Мысалы, темекі шегу химиялық фактор ретінде табактың ә сері салдарынан оның себебінен дамитын аурулардың пайда болуына ә келіп соғ ады. Адам ө зінің ө мір сү ру жағ дайында бір мезгілде кө п факторлардың ә серіне ұ шырауы мү мкін жә не олардың қ абаттасып ә сер етуінің сипаты ә ртү рлі болуы мү мкін: қ олайлы, бейтарап немесе зиянды жә не қ ауіпті. Қ азіргі кездегі гигиена кө п бө лімдерді қ амтиды, олардың ә рқ айсысы гигиена ғ ылымы мен практикасының жеке салаларын қ амтиды, атап айтқ анда, коммуналдық гигиенаны, тамақ тану гигиенасын, енбек гигиенасын, балалар мен жасө спірімдер гигиенасын, емдеу алдын алу мекемелерінің, ә леуметтік, радиациялық, ә скери гигиенаны жә не басқ аларды. Ө зінің міндеттерін шешу ү шін гигиена тек ө зіне тә н ә дістерді де жә не басқ а медициналық жә не медициналық емес пә ндердің ә дістерін де қ олданады. Гигиенаның ө зіне тә н ә дістеріне: санитарлық тексеру, эпидемиологиялық, санитарлық сараптау, гигиеналық эксперимент ә дістері жатады. Бұ л ә дістердің бірі қ оршағ ан орта факторларын бағ алауғ а мү мкіндік берсе, басқ алары олардың адам денсаулығ ына ә серін анық тауғ а мү мкіндік береді. Бұ л ә дістердің бә рі физикалық, химиялық, биологиялық, статистикалық, клиникалық жә не басқ а да спецификалық емес ә дістердің кең спектрін қ олдануды ойлайды.

Иллюстративті материал Мультимедийлі презентация.

Ә дебиеттер:

Негізгі:

1. Гигиена / Под ред. акад. РАМН Г.И. Румянцева. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2000ж.-5-75 беттер.

Қ осымша:

1. Общая гигиена: Пропедевтика гигиены / Гончарук Е.И., Кундиев Ю.И., Бордов В.Г.и др. – К: Вища шк., 1999ж. – 8-47беттер.

2. Неменко Б.А., Кенесариев У.И. «Коммунальная гигиена». Учебник, Алматы «Ғ ылым», 2003 ж. – 3-34беттер.

Бақ ылау сұ рақ тары (кері байланыс):

1. Гигиена қ андай бағ ытты кө рсетеді: алдын алу ма ә лде емдеу ме?

2.Аурулардың алдын алудың қ андай тү рі тиімдірек? Денсаулық сақ таудың алдын алу бағ ыттылығ ының бірінші кезектілігі немен тү сіндіріледі?

3. Гигиенаның зерттейтін тақ ырыбы не?

4. Қ оршағ ан ортаның факторларын гигиенаның қ андай ә дістері бағ алауғ а мү мкіндік береді?

5.Адам ағ засына қ оршағ ан ортаның қ андай факторлары бағ алауғ а мү мкіндік береді?