Семинар. Студенттің психологиялық-педагогикалық зерттеу тақырыбын таңдау ерекшеліктері

Қ азіргі білім беру жү йесіне шығ армашыл, педагогикалық ізденіске бейім мұ ғ алім қ ажет-ақ. Зерттеуші мұ ғ алім – мұ ғ алім идеалы. Мұ ғ алімдік қ ызметке ә рқ ашан ізденіс нышандары байқ алады, бұ л қ асиеттер кө біне ешбір басқ арусыз қ алыптасып жатады. Педагогикалық жоғ ары оқ у орындарының оқ у жоспарларының шамадан тыс артық жү ктемелерге тап болуы зерттеу жұ мысына арнайы уақ ыт бө луге мү мкіндік бермейді. Жас мамндардың 70 пайызғ а жуығ ы эксперимент жү ргізуге, қ арапайым статистикалық ө ң деу жасауды мең герген. Қ азақ станның жоғ ары оқ у орындарында (Қ азақ мемлекеттік қ ыздар педагогикалық университетінде, Қ орқ ыт Ата атындағ ы Қ ызылорда мемлекеттік университетінде) жү ргізілген тә жрибелік жұ мыс зерттеуші-мұ ғ алімді даярлау ү шін студенттермен де жас мұ ғ алімдермен де жү ргізілетін жұ мыс мазмұ нына сапалы ө згерістер енгізу қ ажеттігін дә лелдеді. Бұ л ретте педагогикалық зерттеулердің негіздері туралы арнайы қ осымша ақ парат аса қ ажет.

Студенттерде зерттеудің дағ дыларын қ алыптастыру – педагогикалық білім берудің кө кейтесті мә селелерінің бірі. Зерттеу ә рекеті дағ дылары педагогтың кә сіптік дағ дылары болып табылады. Студенттердің зерттеулік дағ дыларын қ алыптастыру мазмұ нын анық тай келе біз студенттерді зерттеудің теориялық жә не тә жрибелік кезең дермен таныстыру қ ажет деп таптық. Сонан кейін студенттің эмпирикалық материал жинауғ а ү йренеді, таладу мен нә тижелерді тү сіндіруге машық танады, тұ жырымдар мен ұ сыныстар қ ұ растыруғ а дағ дыланады. Теориялық дә рістерде студент педагогикалық зерттеу кезең дерімен, оның ерекшелігімен, мазмұ ны жә не ә дістерімен танысады.

Мемлекеттік стандартқ а сә йкес 4-курсте «Педагогикалық зерттеулер негіздері» деген таң дау пә ні оқ ытылады. Бұ л пә н студенттерді педагогикалық зерттеулердің ә дістерімен, компьютерлік бағ дарламалармен таныстырады.

Зерттеуші мұ ғ алімді даярлау барысында оның бә секеге қ абілеттілігін арттыру мақ сатында оқ ыту мынындай алгоритіммен іске асырылды:

• негізгі курстарды жә не психологиялық -педагогикалық пә ндердің арнайы курстарын оқ ығ анда алатын білімдерін кіріктіру.

• кіріктірілген шығ армашылық зерттеу жұ мысын орындау.

Сондай-ақ, 1 курстан басталатын ү здіксіз педагогикалық практика барысында студенттер зерттеу жұ мыстарын жү ргізеді, нә тижелерді ө ң дейді, жазба жұ мыстарды орындайды. Бқ л жұ мысты зерттеудің алғ ашқ ы сатысы деп қ арастырдық. Нә тижесінде, ә рбір курсте болашақ мұ ғ алімді даярлаудың міндеттері орындалады: бірінші курста ізденіске тұ рақ ты қ ызығ ушылық; екінші курста – қ ажет ақ паратты жинау; ү шінші курста – практикалық ә рекетке кө шу; тө ртінші курста – оны іске асыру жә не кә сіби ә рекеті жетілдіру. Кә сіби ә рекетте ғ ана ә ртү рлі пә ндереден алынғ ан білімдер мен біліктер тоғ ысуы.

Біздің экспериментімізде, студенттер ғ ылыми-педагогикалық зерттеумен бірінші курстан бастап айналысады. Алғ ашқ ы педагогикалық практика кезінде-ақ студенттер мектептегі оқ ушылар тұ лғ асын зерттей отырып, олардың оқ удағ ы жә не тә рбиедегі жетістіктерін талдауғ а ү йренеді. Оның ішінде тә рбиеде ұ лттық тә рбие элементтерін, ал білім мазмұ нында халық тың танымдық тә жрибесінен алынғ ан материалдарды пайдалануы жолдарын зерделейді. Жеке пә ндердің ұ лттық тә рбие беру ә леуетін анық тау бағ ытында олар рефераттар даярлайды. Айталық, «Математикадағ ы қ арапайым халық тық есептерді шығ ару», «Қ азақ халқ ының мақ ал-мә телдеріндегі тә рбиелік тағ лымдарды пайдалану», «Қ азақ халқ ының салт-дә стү рлерін тә рбие жұ мысында қ олдану», «Қ азақ халқ ының ең бек тә рбиесі» жә не тағ ы басқ а тақ ырыптарғ а қ ысқ аша рефераттар даярлап, жеке оқ ушыда қ андай қ асиеттерді жә не оқ у-тә рбие ү дерісінде қ андай мазмұ нды қ арастыратындығ ына алдын-ала даярланады.

Екінші курсте, сынып жетекшілерінің кө мекшісі ретінде сынып ұ жымын тү рлі ә дістер арқ ылы зерттеп, ә рбір сыныппен қ андай жұ мыс жү ргізу керектігін анық тайды студенттер сыныптағ ы тә рбие жұ мысындағ ы ұ лттық нышандарды сараптайды, ресми жү ргізілетін «Тә рбие шараларымен қ атар», «Наурыз мейрамы жә не «Оқ у-оқ у тү бі тоқ у», «Ө нер кө зі - халық та», «Ауру – астан» сияқ ты тақ ырыптарғ а сыныптарда тә рбие сағ атын ө ткізеді.

Ү шінші курс студенттері ө з тә лімгері – пә н мұ ғ алімінің іс-тә жрибесін зерделейді. Студенттер мұ ғ алімнің сабақ та ұ лттық тә рбие жү ргізу ә дістерімен, тә сілдерімен танысады. Педагогикалық практикағ а басшылық жасайтын мұ ғ алімдердің халық тың тә рбие ү лгілерінен жинақ тағ ан материалдарының қ олданылу жү йесін пайымдайды.

Тө ртінші курста студенттер пә нді оқ ыту ә дістемесі, тә рбие жұ мысы, ұ лттық тә рбие тағ лымдары қ арастырылғ ан (кіріктірілген) тақ ырыпта курстық жұ мыстар орындайды. Сондай-ақ, кейбір студент осы курстық жұ мыс негізінде дипломдық жұ мыс даярлайды. Ә рине, бітіруші студенттің ғ ылыми жұ мысына уақ ыттың жетіспеуі, ғ ылыми зерттеу ә дістеріне жеткіліксіз ү йретілуі, жаң а, сондай-ақ компьютерлік технологияны пайдалануғ а бағ дарланбауы, сияқ ты кедергілер кері ә серін тигізуі мү мкін.

Тә рбие ү дерісін ғ ылыми зерттеу логикасы басты екі міндеттерді шешеді: а) зерттелетін тә рбие ү дерісінің мақ саттарын қ оюдың негіздерін анық тау; б) мақ сатқ а жетуді қ амтамасыз ететін қ ұ ралдарын жү йесін сипаттау. Студент «зерттеу мақ саты» тү сінігі терең игеру ү шін эмпирикалық материалдармен жұ мыс жасайды. Студент жеке тұ лғ аның қ асиеттерінің қ алыптасуы мен оның дамуы арасындағ ы тә уелділік қ исынын тү сінуге ұ мтылады. Зерттеуші ретінде студент зерттеудің мақ саты жеке тұ лғ ағ а ұ лттық тә рбие беру емес, сол тә рбиені іске асырудың ойдағ ы нә тижесі, теориялық жү йелі екенін аң ғ ара бастайды. Кейде зерттеуші студент зерттеу мақ сатын практикалық ә рекет мақ сатымен айырбастап алуы да мү мкін. Зерттеудің тү пкі мақ саты оқ ушының бойына ұ лттық қ ұ ндылық тарды қ алыптастырудың тиімді жү йесін ұ сыну екенін дә лелді тү рде ұ ғ ына алады. Зерттеу міндеттері – зерттеу мақ сатын іске асырудың алгоритімі екенін нақ ты мысал арқ ылы кө рсетіп, дә йектер арқ ылы нә тижесінің моделін сипаттағ ан жө н.

Студенттер зерттеумен айналыса отырып, гуманитарғ а ғ ылымдардағ ы ойлау ә дістері мен стилін мең гереді, ө з тә жрибесіне саналы қ арауғ а бейімделеді, ө зіне таныс емес тапсырмаларды орындауғ а дағ дыланады.

Студенттердің ғ ылыми зерттеу жү ргізуінің нә тижелі болуы ү шін ғ ылыми жетекшісінің зерттеу саласын анық тап, жоба тақ ырыбын таң дауы қ ажет. Студенттер:

• мә селені анық тайды жә не зерттеу жұ мысының жоспарын жасайды;

• ғ ылыми (психологиялық, педагогикалық) ә дебиеттерді зерттеу тақ ырыбына сай таң дап, жинастырады;

• ө з беттерінше ә дебиетке талдау жасап, оны ғ ылыми жетекшімен біріге отырып талқ ылайды;

• зерттеу жү ргізу ретін анық тайды;

• эксперимент жү ргізу тә ртібін жасайды;

• эксперимент жү ргізеді;

• алынғ ан нә тижелерді талдайды жә не оларды ғ ылыми есеп немесе кө рсетілім тү рінде даярлайды.

Студенттерді ұ лттық тә рбие мә селелерін бағ ыттау мақ сатында елімізде соң ғ ы жиырма жыл ішінде жарық кө рген қ азақ халқ ының тә лім-тә рбиесінен хабардар ететін оқ у қ ұ ралдарын, ә дістемелік ә дебиетті ұ сынып, оқ ушыларғ а дене, ең бек, ақ ыл-ой, адамгершілік, экологиялық, экономикалық, азаматтық, патриоттық, қ ұ қ ық тық тә рбие беруге ә леуеті мол халық тың тә жрибе мен таныстыру қ ажеттігі туындайды. «Қ азақ халқ ы – рухани зор байлық тың мұ рагері, ата-бабаларымыз ерен батыр, тамаша ә улетші, мү сінші, суретші, ұ ста, зергер, шешен, би, кү йші, ойшыл, ақ ын, жырау болғ ан» - дер кө рнекті ғ алымдар Қ.Жарық баев, С.Қ алиев айтқ андай, еліміздегі халық тә рбиесінің тә жрибесін, этностық педагогика жетістіктерін, білім беру мен тә рбие мазмұ нының қ лттық сипатын кү шейтуге пайдалану XXI ғ асыр педагогын зерттеуші етіп даярлауғ а ү лкен септігін тигізбек.

Ұ сынылатын ә дебиеттер:

1. Андреев В.И. Педагогика высшей школы. Инновационно-прогностический курс: учебное пособие. –Казань: Центр инновационных технологий, 2008. – 500 с.

2. Борытко Н.М. Методология и методы психолого-педагогических исследований: учеб. пособие для студ.высш.учеб.заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2008.–320 с.

3. Волков Б.С., Волкова Н.В., Губанов А.В. Методология и методы психологического исследования. М.: Академический Проект, 2010.-382 с.

4. Волков Б.С. Волкова Н.В. Методы исследований в психологии. М.: Пед общество Росcии, 1999.-146 с.

5. Лубовский Д.В. Введение в методологические основы психологии. Учебное пособие. –М.: Издательство Московского психолого-социального института; Воронеж: Изд-во НПО «МОДЭК», 2005. -224с.

6. Лукацкий М.А. Методологические ориентиры педагогической науки: учебное пособие. –Тула: Гриф и К, 2011. 448 с.

7. Қ аң тарбай С.Е. Ғ ылыми-педагогикалық эерттеу ә дістемесі: оқ улық: Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігі бекіткен / С.Е. Қ аң тарбай, Ж.А. Жү сіпова; Қ Р Білім жә не ғ ылым министрлігі. – Алматы, 2012. - 272 б.

8. Краевский В.В. Методология педагогики: новый этап: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2006. – 400 с.

9. Липский И.А. Социальная педагогика. Методологический анализ: Учебное пособие. – М.: ТЦ СФЕРА, 2004. - 320 с.

10. Загвязинский В.И., Атаханов Р. Методология и методы психолого-педагогического исследования: Учебное пособие для студентов высших педагогических учебных заведений. - М.: Изд. Центр " Академия", 2001.-208с.

11. Агапов Е.П. Методика исследований в социальной работе: Учебное пособие.- М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К»; Ростов на - Дону: Наука-Спектр, 2011. - 224 с.

12. Бабанский Ю.К. Проблемы повышения эффективности педагогических исследований: (Дидактический аспект). М.: Педагогика, 1982. - 192 с.

13. Жиенбаева С.Н. Педагогикалық ғ ылыми-зерттеу ә дістемесі.- Алматы, 2010. 125 бет.

14. Мардахаев Л.В. Социальная педагогика. Полный курс: учебник.- М.: Издательство «Юрайт», 20117- 797 с.

15. Никулина О.М., Смотрова Л.Н. Социальная педагогика: конспект лекций.- М.: Высшее образование, 2007.- 256 с.

16. Полонский В.М. Словарь по образованию и педагогике/ В.М. Полонский. – М.: Высшая школа, 2004. – 512 с.

17. Тотанова А.С. Методика научно-педагогического исследования. Учебно-методическое пособие.- Алматы, 2006. – 119 с.