Патогенезі.

Қ оздырғ ыштың ену жә не адаптация сатысы. Тү йнеме таяқ шасының денеге енетін қ ақ пасы тері немесе асқ азан-ішек, тыныс жолдарының шырышты қ абық шалары, егер осы жерлерде жарақ аттану болса (кесілген, тілінген, жарылғ ан) онда қ оздырғ ыштың ішке ену процессі оң айланады. Егер теріге қ оздырғ ыштың спорасы енсе, ілінген жерде аздап болса ылғ ал болу керек (қ ан, лимфа не басқ а сұ йық зат), сонда ғ ана ол вегетативті тү ріне ауысады.

Біріншілік ошақ тық инфекция сатысы. Содан кейін барып бацилла токсин бө ліп шығ ара бастайды. Тү йнеме патогенезінің негізінде экзотоксиннің ә сері жатыр. Токсиннің қ ұ рамындағ ы кү рделі компоненттерінің біреуі (летальді компонент) теріні коагуляциялық некрозғ а ұ шыратады. 98% жағ дайда тү йнеме - жергілікті инфекция: тү йнеме қ оздырғ ышының енген жерінде ә уелі қ ызарғ ан дақ, сосын тү йіншік (папула) пайда болады, тү йіншік ішіне серозды экссудат жиналып ол кө піршікке (везикула) ауысады, кейін ішіне қ ан жиналып геморрагиялық пустулағ а айналады. Біраздан кейін ол жарылып, жара пайда болады. Жараның ортасындағ ы қ ан тү йіршіктері қ арайып, қ атып кө мірге ұ қ сағ ан қ абыршақ пайда болады. Осы кезде жараның айналасындағ ы ісік ө те тез ө сіп, аз уақ ытта біраз жерді қ амтиды. Қ оздырғ ыштар лимфа тамырлары арқ ылы лимфа тү йіндеріне енген кезде оларда серозды-геморрагиялық немесе геморрагиялық -некрозды лимфаденит дамиды, қ оршағ ан шелдің қ абынуы пайда болады. Алиментарлы жол арқ ылы жұ ғ у кезінде асқ азанда жә не мық ын ішектің дисталді бө лігінде бірең -сараң немесе жайылмалы некроз ошақ тары мен жаралар пайда болады.

Бактериемия сатысы. Қ олайсыз жағ дайларда (иммунотапшылық, массивті жұ қ тыру) қ оздырғ ыш қ ан айналымына тү сіп барлық ағ заларғ а жайылып сепсис тү рінде ө туі мү мкін. Геморрагиялық синдром (шырышты қ абық шалардағ ы кө птеген геморрагиялар, тү рлі мү шелердегі ошақ ты қ ан қ ұ йылулар), инфекциялық - токсикалық шок дамиды. Бұ л жағ дайларда ауру ө ліммен аяқ талады. Мә йіттік сіресулер ә лсіз немесе болмайды, тамырлар мен жү рек қ уыстарында тромбтарсыз, ұ юсыз сұ йық қ ан, ішкі мү шелерге қ ан толғ ан, серозды қ абық тарғ а қ ан қ ұ йылулар, кө кбауыр ұ лғ айғ ан, болбыр, пульпасы кү нгірт-кө кшіл болады.

Клиникалық кө ріністері. Тү йнеменің клинико-патогенетикалық жіктелуі №3 кестеде кө рсетілген. Аурудың жасырын кезең і 1-12 кү н, кө бінесе 2-3 кү н. Тү йнеменің клинико-патогенетикалық жіктелуі №5 кестеде келтірілген.

Ең жиі кездесетін – терілік (жаралы) тү рі. Теріде алдынан дақ пайда болады. Қ ызарғ ан жер бірте-бірте кө теріліп тү йінге (папула) айналады, папуланың ішін су кернеп кө піршікке (везикула) айналады. Оның ішіндегі сұ йық тық ә уелі мө лдір сосын қ ан аралас (геморрагиялық пустула) болып келеді. Бұ л процесс 1-3 кү н аралығ ында дамиды. 4-8 кү н аралығ ында пустула жарағ а айналады. 9-14 кү н аралығ ында жараның ішіндегі қ ан аралас сұ йық тық қ атады да тү сі кө мір сияқ ты қ ап-қ ара қ абыршық қ а айналады. Оның айналасындағ ы тері қ абынып, тез ісік жиналады, ісік аз уақ ытта жайылып тө ң ірегіндегі біраз жерді қ амтиды. Жараның жиегінде тағ ы да қ осымша «ұ рпақ тық» кө піршіктер пайда болып, ол тағ ы да жарылады, сө йтіп жараның кө лемі ұ лғ ая тү седі. Жара терең емес, шеттері тегіс емес, қ ұ рғ ақ болады.

Кесте