Сұйықтықтардың тұтқырлықтарын анықтау.

Сұ йық тық тардың тұ тқ ырлығ ын ә р тү рлі ә дістермен анық тауғ а болады. Біз тек маң ыздыларына тоқ талайық.

Қ ұ лап келе жатқ ан шар ә дісі сұ йық тық қ а белгілі кө лемі мен массасы бар шар еркін қ ұ лау жылдамдығ ын анық тауғ а негізделген. Сұ йық тық тың турбулентті қ озғ алысы пайда болмас ү шін шардың қ ұ лау жылдамдығ ы ө те кө п болмау керек, ал шар қ ұ лайтын ыдыс кең болу керек. Тұ тқ ырлық коэффициентінің тең деуінен шығ атын тең деуден оң ай табуғ а болады:

(2.7)

Тә жірибеші шардың қ ұ лау жылдамдығ ы арқ ылы тұ тқ ырлық ты таба отырып, жү згін бө лшектерінің радиустарын тұ ндыру жылдамдығ ы арқ ылы табуғ а тура келетін есепке кері келетін есепті шығ арады.

(2.7.) тең деуінен шардың қ ұ лау жылдамдығ ы сұ йық тық тың тұ тқ ырлығ ына кері пропорционалды екені кө рініп тұ р. Мұ ндай тә уелділік шардың кең ыдысқ а қ ұ ламай, Гепплер вискозиметрінде сияқ ты сұ йық тығ ы бар қ исайғ ан шыны тү тікше бойынша қ озғ алғ анда сақ талады.

Капилляр арқ ылы сұ йық тық тың ағ у ә дісі радиусы жә не ұ зындығ ы белгілі капилляр арқ ылы сұ йық тық тың кө лемінің ағ ып ө ту уақ ытына негізделген. Бұ л жағ дайда тұ тқ ырлық ты мына тең деу арқ ылы есептейді:

(2.8.)

мұ нда V- τ уақ ытта ағ ып ө ткен сұ йық тық кө лемі; қ алғ ан белгілеулер (2.3.) тең деуімен бірдей.

Ротациялық вискозиметрлер арқ ылы анық тау. Тұ тқ ырлық ты бұ л ә діс бойынша анық тайтын қ ұ рылғ ылар екі коаксиальді цилиндрден тұ рады. Цилиндрлер арасындағ ы сақ иналы тесіктерге зерттелетін сұ йық тық қ ұ йылады. Цилиндрлердің бірін (ә детте ішкіні) айналдырады. Ө те аз периодтан кейін цилиндрлердің ортасымен сұ йық тық тың ағ уының стационарлы режімі орнайды. Тұ тқ ырлық ты айналып тұ рғ ан цилиндрдің уақ ыт бірлігіндегі айналу санымен анық тайды. Осындай типтес қ ұ рылғ ылардың конструкциясын, бұ рынғ ы Кең ес одағ ында М.П.Воларович жасағ ан.

Ротациялық қ ұ рылғ ының басқ а тү рін Ф.Н.Шведов XIX- ғ асырда жасағ ан болатын, ол да екі коаксиальді цилиндрлерден тұ рады, оның сыртқ ысы тұ рақ ты жылдамдық пен электрометр арқ ылы айналып тұ рады, ал ішкісі жің ішке серпімді жіпке ілінген жә не оғ ан орағ ытылу бұ рышын санайтын кө рсеткіш орнатылғ ан. Сұ йық тық ты цилиндрлер ортасындағ ы кең істікке қ ұ яды. Айналу кезінде сыртқ ы цилиндр сұ йық тық ты ө зіне ілестіреді, ол ішкі цилиндрді айналуғ а келтіреді де, айналдыру кү шінің моменті ү йкеліс кү штерінің моментіне тең болғ анша белгілі бұ рышқ а айналдырады. Ішкі цилиндр ілінген жіп серпімді болғ андық тан, бұ л бұ рыш тұ тқ ырлық қ а пропорциональды болады.

Цилиндрдің айналу жылдамдығ ы мен айналу бұ рышын байланыстыратын тең деу бойынша, қ ұ рылғ ылардың тұ рақ тылық тарын біле отырып, тұ тқ ырлық ты есептеуге болады.

Тә жірибеде абсолютті емес, есептен қ ұ рылғ ы тұ рақ тыларын алып тастауғ а болатын тұ тқ ырлық ты анық таудың салыстырмалы ә дістері жиі қ олданылады. Бұ л ү шін шариктің қ ұ рау уақ ытын, ағ у уақ ытын жә не т.б. параметрлерді стандартты ерітінділерге ө лшеп алып, кейіннен осы шамаларды зерттелетін сұ йық тық тарғ а ө лшейді. Тұ тқ ырлық мә ні ө лшенген параметрлерге пропорционалды болатындық тан, стандартты сұ йық тық тардың тұ тқ ырлығ ын біле отырып, алынғ ан нә тижелерден зерттелетін сұ йық тық тың тұ тқ ырлығ ын есептейді. Тұ тқ ырлық температурағ а кү шті тә уелді болғ андық тан, оны тек тұ рақ ты температурада, қ ұ рылғ ыны термостатта қ ойып ө лшеу керек.