Кофе беру керек.

З. Дә рігерді шақ ыру.

4. Тері астына егу ү шін 10 % сульфокамфокаин ерітіндісін дайындау

Керек.

5. Емделушінің жағ дайы жақ сарғ анда оны кұ рғ атып сү ртіп, дене киімін

жә не тө сегін ауыстыру керек.

Кө бінесе дене қ ызуы біртіндеп лизистік тү рде тө мендейді. Ол тершең дікпен, ә лсіздікпен қ атар жү реді. Температура тү скен соң науқ ас ұ йқ ығ а кетеді. Бұ л жағ дайда оны оятудың қ ажеті жоқ.

Қ ызба кезең дерінің сипаттамасы

І-кезең: дене қ ызуының кө терілуі.

Науқ ас шағ ымдары: бас ауру, сү йек сырқ ырауы, ә лсіздік, қ алтырау.

Тері жамылғ ылары: " Қ ұ с терісі" тү рінде.

Естің жағ дайы: ө згермеген.

Жылу ө ндіру жә не жылу бө лу қ атынасы: Жылу ө ндіру жылу бө луден басым болады.

Науқ асты кү ту алгоритмі:

1. емделушіні жылыту;

2. жылы кө рпемен жабу;

3. аяғ ына жылытқ ыш қ ою;

4. ыстық, тә тті шай беру.

II кезең: дене қ ызуының тұ рақ ты болуы.

Науқ астың шағ ымдары: бас ауруы, сү йек сырқ ырауы, сусау, ауыз қ ұ рғ ауы.

Тері жамылғ ылары: беті қ ызарады, тері ыстық, ауыз қ уысының кілегей қ абаты қ ұ рғ айды, еріні қ ызарады.

Ес жағ дайы: елес, сандырақ пайда болу мү мкін.

Жылу ө ндіру жә не жылу бө лу қ атынасы: тепе-тең дік қ алыпты болады.

Науқ асты кү ту алгоритмі:

1. жеке пост ұ йымдастыру;

2. науқ асты салқ ындату:

а) маң дайына компресс немесе мұ зды мұ йық қ ою;

ә) теріні сірке қ осылғ ан суық сумен сү рту;

б) суық сумен ылғ алдалғ ан жамылғ ышпен орау;

3. дә румендірілген салқ ын сусынды ішкізу;

4. ауыз қ уысының кілегей қ абатын жуу;

5. ерінді вазелинмен майлау;

6. физиологиялық бө лінулер кезінде кү тім жасау;

7. науқ асты тамақ тандыру;

ІІІ кезең: дене қ ызуының тө мендеуі - кризис.

Науқ астың шағ ымы: ә лсіздік, бас айналу.

Тері жамылғ ылары: терісі бозғ ылт, суық, жабысқ ақ термен қ апталғ ан.

Естің жағ дайы: санасы бұ зылады, кейде есін жоғ алтады.

Жылу ө ндіру жә не жылу бө лу қ атынасы: жылу ө ндіру жылу беруге қ арағ анда азаяды.

Науқ асты кү ту алгоритмі:

1. тө сектің аяқ жағ ын жоғ арылатып, жастық ты алып тастау;

2. дереу дә рігерді шақ ырту;

3. кофе немесе ыстық шай беру;

4. науқ асты қ ымтап жабу;

5. 10% сульфокафокаин жә не 10% кофеин бензоат-натрий ерітіндісін тері астына 1 мл егуге даярлау;

6. науқ астың киімін ауыстыру;

ІІІ кезең: температураның тө мендеуі - лизис.

Науқ астың шағ ымы: ә лсіздік, бас айналу.

Тері жамылғ ылары: дымқ ыл.

Естің жағ дайы: есі сақ талғ ан.

Жылу ө ндіру жә не жылу бө лу қ атынасы: жылу ө ндіру жылу беруге қ арағ анда азаяды.

Науқ асты кү ту алгоритмі:

1. тыныштық;

2. тө секті жә не іш киімін ауыстыру;

3. дә румендірілген сусын;

Дене қ ызуының шектен тыс кө терілуі (гипертермия) ә сіресе жас нә рестелерде жиі ұ шырасады. Қ ызуы 39-40-41Ә С - ғ а дейін кө терілсе шектен тыс кө терілуі дейміз. Бұ л сә билердің миындағ ы дене қ ызуын реттеу орталығ ының ә лі жө нді пісіп жетілмеуіне байланысты. Шұ ғ ыл ем қ олданбаса ауыр асқ ынуларғ а апарып соғ уы ық тимал. Қ ызуы шектен тыс кө терілген сә бидің сіркесі су кө термейді, қ атты мазасызданып, тамақ іщуден бас тартады, шө лдеп, еріндері кө берсіп, бет-ә лпеті жиі ө згеріп, жү регі қ атты соғ ады. Бірте – бірте тынысы жиілеп, тілі кү рмеліп, буын-буыны былқ -сылқ етіп босап, есі кіресілі-шығ асылы боп шоши береді, сандырық тап, қ ол-аяғ ын ербең детіп дө ң бекши береді.

Қ ызуы шектен тыс кө терілгенде мынандай кө мектер кө рсетеді:

1) Баланы шешіндіріп тек іш киімімен қ алдырады;

2) Ең бегіне тө бесіне жә не мойын, қ олтық, шаптағ ы, артериясына мұ з қ ояды;

3) Бү кіл денесін камфорлы спиртпен немесе қ арапайым спиртке жартылай су қ осып сү ртіп шағ ады;

4) Желдеткіш арқ ылы денесіне салқ ын жел ү рлейді;

5) Салқ ын физиологиялық ертіндімен асқ азанын жуады немесе клизма жасайды;

6) Венасына салқ ын физиологиялық ерітінді тамызады.

Сонымен қ атар дене қ ызуын реттейтін дә рілер (аналгин, аминазин, аспизол, аспирин) беріледі, оны дә рігер рұ қ сатымен береді.

Қ ұ су. Науқ ас балалардың қ ұ су себебі ә ртү рлі. Жаң а туғ ан нә рестелердің асқ азан ішек жолдарында іштен туғ ан кемістік кеселдері ішегі тү йіліп, соқ ыр ішегі қ абынып, қ ұ рсақ ағ залары ми қ абығ ы жарақ аттанып немесе ірің десе қ ұ сады. Кей кездерде операциялардан кейін де қ ұ сады. Қ ұ сық тың қ ауіпті жағ ы бар. Егер қ ұ сық пен тыныс жолы бітеліп қ алса бала табан астында ө ліп кетеді. Лоқ сығ ан кезде баланың шың ғ ырып жалауының пайдасы бар, себебі қ ұ сық тыныс жолына тү спейді. Бала лоқ сығ ан кезде дереу қ ырына жатқ ызып, басын сә л тө мен тү сіріп, астына шара қ ою қ ажет. Қ ұ сып болғ ан соң естияр балаларғ а ауыздарын суық сумен шайдырады, ал сә билердегі қ ұ сық тар қ алдығ ын электр сорғ ышпен сорғ ызып, дә кемен ептеп сү ртеді.

Мейіркеш баланың қ ай мезгілде, неліктен қ ұ сқ анының, оның қ ұ рамында не бар екенін (запыран, тамақ, жалқ ық, қ ан, нә жіс) жазып алып, емдеуші дә рігеріне кө рсеткені абзал.

Қ ан кету ә ртү рлі жағ дайларда болады. Ағ ып жатқ ан қ анды дер кезінде тоқ татпаса қ ансырауғ а ә кеп соғ ады. Яғ ни бала қ ансырау талмасына тү суі мү мкін. Егер ө ткір қ ан кетудің салдарынан жалпы қ анның 30%-ін жоғ алтатын болса, онда баланың қ аны азайып, ауруғ а (анемия) ұ шырайды. Соның салдарынан миына оттегі жетіспей тіпті ө ліп кетуі мү мкін.

Қ ан кету ү дей тү скен жағ дайда қ анның қ ұ рамы сілтіленеді (ацидозғ а ұ шырайды), ұ зақ қ ан тамырларындағ ы қ ан айналысы (микроциркуляциясы) бұ зылады, қ ызыл қ ан тү йіршіктері (эритроциттер) капиллярлардың қ уысында тү йдектеліп (агрегацияланнып) қ алады. Несеп бө лінуі басында рефлекторлы тү рде азайып кетеді (олигурияғ а ұ шырайды), ал декомпенсация сатысында, бү йректің қ ан айналысының бұ зылуына байланысты несеп мү лдем бө лінбей қ алады (анурияғ а ұ шырайды).

Кеселдің клиникалық нышандары. Кө зге бірден тү сетін объективті нышандары: терісі суланып, ө ң і бозарып, еріндері қ уқ ыл тартып, кө здері шұ ң ірейіп, жақ тары суланып, тамыры жиі ә рі ә лсіз соғ ады, тыныс алуы жиілейді, жағ дайы ө те ауырланып Чейн-Стокстың тыныс алуы байқ алады. Субъективті нышандары: басы айналады, ә лсіздік пайда болады, аузы кебеді, шө лдейді, лоқ сиды, кө зінің алды қ арауытады, ә лсірей береді.

Мү мкіндігінше тез емдесе қ ансырау асқ ынбайды. Бала қ анды ө те кө п – жоғ алтқ ан жағ дайда, оның қ анының тобын, резусын анық тағ анша венасына дә рілік сұ йық тарды қ ұ я беру қ ажет. Себебі баланың организміне эритроциттерден гө рі, плазманың жоғ алуы салдарынан АҚ Қ азаюы ө те зиянды ә сер етеді. Сондық тан венасына альбумин, протеин, полигалюкин тә різді сұ йық тарды қ ұ йғ ан тиімді.

Қ анның сыртқ а ағ уы. Артериядан ақ қ ан қ ан алқ ызыл, вена қ анының тү рі шие тү стес қ ызыл қ ошқ ыл болады. Қ ан қ олқ адан, сан жә не қ олтық асты артериясынан, венасынан ақ са бала бірнеше минуттің ішінде ө ліп кетеді. Егер мойындағ ы немесе кеудедегі вена зақ ымданса, ол эмболия тә різді ауыр асқ ынуларғ а ә кеп соғ уы ық тимал.

Қ анның ішке ағ уы. Іште орналасқ ан ірі қ ан тамырларының жарақ аттануы салдарынан болатын бұ л кеселді анық тау ө те қ иын. Оның нышандары: егер қ ан асқ азан-ішек жолдарынынң қ уысына ағ атын болса, онда қ ан ауыз бен тік ішек арқ ылы ағ ып шығ ады. Бірақ қ анның қ айсы ағ задан ағ ып жатқ анын дә л табу бастапқ ыда оғ ң айғ а тү спейді, себебі ауыздан шық қ ан қ анның кө зі ө кпеде, кең ірдекте, жұ тқ ыншақ та, кө мекейде, ө ң еште, асқ азанда, ұ лтабарда орналасуы кә дік. Сондық тан ақ қ ан қ анның тү р-тү сін, сапасын білу диагнозды дә л қ оюғ а кө мектеседі: кө біктеніп шық қ ан алқ ызыл қ ан-ө кпеден; “кофенің қ оюы” тә різді болса-асқ азаннан немесе ұ лтабардан; Нә жісі қ ара май тә різді (мелена) болса, онда қ ан асқ азан-ішек жолдарының жоғ арғ ы бө лігінен; егер нә жісі алқ ызыл қ ан аралас тү сетін болса, онда қ ан тік ішектен, ирек ішектен, тоқ ішектен, бү йеннен (инвагинация-бір ішектің екінші ішектің қ уысына кіріп кетуі); несебі қ ан аралас болса онда бү йрегі, несеп бө лгіш қ уығ ы, ү рпісі жарақ аттанғ ан болып табылады.

Қ анның қ ай жерден ағ ып жатқ анын дә л табу ү шін сыртқ атты арнайы зерттеулерден ө ткізу қ ажет. Кө мекейі мен жұ тқ ыншағ ынан қ ан ақ са ларингоскопия ө ң ешіне эзафагоскопия, асқ азанына – гастроскопия, ұ лтабарына – дуоденоскопия, кең ірдегі мен ө кпесіне – бронхоскопия, тік ішегіне ректороманоскопия, тоқ ішегіне – колоноскопия, қ уығ ына – цистоскопия жасайды. Ультрадыбыспен, рентгенмен, радиоизотоптармен тексерудің де маң ызы зор.

Егер бас сү йектің ішіне, кеуде қ уысына, қ ұ рсақ қ уысына, жү рек қ абына, буындарғ а қ ан ағ атын болса, оны анық тау ө те қ иын болғ анымен ә рқ айсысының ө здеріне тә н нышандары болады.

Ақ қ ан қ анды уақ ытша торқ татудың тә сілдері. Сыртқ а ағ ып жатқ ан қ анды тоқ татудың ең тиімді тә сілі бұ рау салу. Бұ рауды кө бінесе аяқ -қ олдардан ақ қ ан қ андарды тоқ татуғ а пайдаланады. Мойыннан ақ қ ан қ анды сау жағ ының басы мен иығ ының арасына тіреп қ ойғ ан Крамер темір торлы жақ тауы арқ ылы салынғ ан бұ раумен, жақ тау жоқ болғ ан жағ дайда, қ арама-қ арсы жақ тың қ олын басына қ ою арқ ылы таң ады. Бұ рауды салғ ан соң уақ ытын кө рсетіп жазып қ ояды. Бұ рауды аяқ қ а 2 сағ аттан, қ олғ а 1, 5 сағ аттан артық уақ ытқ а салуғ а болмайды. Себебі бұ рау шектен тыс кө п уақ ытқ а салынатын болса, қ ан айналысы бұ зылып, аяқ -қ олы іріп-шіріп ө ліп қ алуы мү мкін.

14.Сау адамның тамақ тану тә ртібі. Науқ астарды тамақ тандыру

НАУҚ АСТЫ ТАМАҚ ТАНДЫРУ

Дені сау адамның тамақ тану тә ртібі.

Емдеу алдын-алу мекемелерінде емдік тамақ тандыруды ұ йымдастыру. Емдә мдік мә зір туралы тү сінік.

Тамақ тану ағ заның физиологиялық қ ажеттілігі болып табылады. Адам ағ засына қ ажетті заттарды тағ ам арқ ылы алады, олар ақ уыздар, майлар, кө мірсулар, минералды заттар, витаминдер жә не сулар. Осы заттардың барлығ ы кү рделі алмасу ү рдісіне қ атысады. Ақ уыздар, кө мірсулар, майлар ағ заны энергиямен қ амтамасыз етуде басты қ ызмет атқ арады. Метаболизм ү рдісі кезінде ақ уыздан, майдан, кө мірсулардан энергия бө лінеді, олар қ ұ нарлық пен ө лшенеді. Ағ задағ ы 1 гр ақ уыздың тотығ уынан 4 ккал, 1 гр майдан - 9 ккал, 1 гр кө мірсудан - 4 ккал энергия тү зіледі. Тағ ам қ ұ нарлығ ы арнайы кестемен кө рсетіледі. Дені сау адамғ а тә уліктік ү лестегі жануар ақ уызының мө лшері кө рсетілген қ алыпқ а сә йкес кұ растырылуы керек 100 - 120 г, ө сімдік - 40 гр, жануар майы - 85 - 90 гр, ө сімдік - 10 - 15 гр, кө мірсулар - 400 - 500 гр, тө рт мезгіл тамақ тануда жалпы тағ ам салмағ ы З кг дейін жетуі қ ажет. Физикалық жұ мыспен айналыспайтын ауруханада жатқ ан науқ астарда тағ амның қ ұ нарлығ ы қ алыптан аспауы керек. Орта есеппен алғ анда ересек адамдарда энергияның физиологиялық қ ажеггілігі Ресейде 2500 ккал (І996, 1998), Европаның кө птеген мемлекеттерінде жә не АҚ Ш-та - 2200 - 2500 ккал деп анық талғ ан тө сек тартып жатқ ан науқ астарда энергияғ а қ ажеттілік біршама тө мен болады. Белоктар, майлар, минералдың заттар ұ лпалар мен тіндердің қ ызметін қ алпына келтіру ү шін «кұ рлыстық» заттар болып табылады.

Ақ уыздар - тірі клеткалардың негізі, олар ферментгер мен гормондардың қ ұ рамына кіреді, тыныс алуғ а, бұ лшық еттердің жиырылуына жә не босаң суына қ атысады, ағ заны микробтар мен вирустардан қ орғ айды Ақ уыздар жануар тағ амдарының (сү т, ет, бальщ) жә не ө сімдіктердің (нан, жарма, бұ ршақ) қ ұ рамында кездеседі. Ресейде физикалық жұ мыспен жә не спортпен шұ ғ ылданбайтын 18-29 жастағ ы дені сау адамның 1 кг дене салмағ ына тә улігіне орта есеппен 1, 0 г ақ уыз қ ажет. Европада жә не АҚ Ш—та ақ уызғ а қ ажеттілік тө мендеу, 1 кі дене салмағ ына - 0, 75 - 0, 85 г ақ уыз. жануар ақ уызы жалпы ақ уыз мө лшерінің 50 пайызын кұ райды (ресейде - 55 пайыз).

Майлар-ағ заның негізгі энергия кө зі болып табылады. Клеткалық мембраналардың, нерв тіндерінің негізгі қ ұ раушысы. Майлар арқ ылы ағ зағ а А, Д, Е дә румендері, ауыстырылмайтын май қ ышқ ылдары, лецитин сияқ ты тіршілігіне қ ажетті заттар тү сіп отырады. Майлар кейбір минералды заттар мен майда еритін дә румендердің ішек арқ ылы сің ірілуін қ амтамасыз етеді. Майлы тіндер - энергиялық заттардың белсенді қ оры. Қ азіргі кезде экономикалық дамығ ан елдерде тамақ тануғ а жануар майлары кө п мө лшерде қ олданылады.

Кө мірусулар - тамақ тану мә зірінің негізгі бө лігін қ ұ райды жә не оның энергия қ ұ ндылығ ының 50 - 60 пайызын қ амтамасыз етеді. Олар ақ уыздар мен майлардың қ алыпты алмасуы ү шін қ ажет. Кө мірсулар негізі ө сімдік тағ амдарында болады. Талшық тар, пектиндер, гемцеллюлозалар ішекте қ орытылмайды жә не энергияны аз мелшерде бө леді. Кө мірсуғ а тә уліктік қ ажеттілік дені сау 18-30 жастағ ы ерлер мен ә йелдерде 360 жә не 300 г, немесе 1 кг қ алыпты дене салмағ ына 5 г. Кө мірсулардың жалпы мө лшерінің 80 пайызына жуығ ы крахмалдың (дә нді тағ амдар, бұ ршақ, картоп) 15 пайызы - жең іл қ ортылатын жай кө мірсулардың, оның ішінде қ ант жә не кұ рамында қ анты бар тағ амдардың, 5 пайызы - тағ амдық талшық тардың (жеміс- жидектер, дә ндер) ү лесіне жатады.

Су - тағ амдық мә зірдің маң ызды бө лігі болып табылады. Ол зат алмасу ү рдістерін, тағ амның қ орытылуын, зат алмасу заттарының шығ арылуын, жылу реттеуді жә не т.б. қ амтамасыз етеді. Су адамның дене салмағ ының 2/3 бө лігін қ ұ райды жә не ағ заның суды 10 пайызынан артығ ын жоғ алтуы адам ө міріне қ ауіп тө ндіреді. Суғ а қ ажеттілік тамақ тану сипатына жә не ең бегіне, климатка, денсаулық жағ дайына жә не басқ а да факторларғ а байланысты. Орта есеппен алғ анда ересек адамның суғ а қ ажеттілігі тә улігіне 2, 5 литр. Адам 1 - 1, 5 л суды сұ йық тық (сорпа, шай, компот) арқ ылы, 1 - 1, 5 л -тағ ам ө німдерінен алады, 0, 3 - 0, 4 л ағ заның зат алмасуы кезінде тү зіледі.

Минералды заттар - (натрий, калий, кальций, фосфор, темір, магний) - ағ заның қ алыпты тіршілігіне қ ажет. Кальций мен фосфор сү йек, жү йке жә не бұ лшық ет тіндерінің маң ызды кұ раушылары болып табылады. Натрий ә ртү рлі мү шелерге қ озудың жү йке арқ ылы ө ткізілуінде елеулі роль атқ арады, ағ зада суды іркілтеді, қ ан тамыр қ абырғ асының жеткілікті тонусын қ амтамасыз етеді. Калий бұ лшық еттердің, сондай-ақ жү ректің қ озу, жиырылу жә не босаң су ү рдісіне қ атысады.

Дә румендер - тағ амдык мә зірдің міндетті тү рде болуы қ ажет жә не алмастырылмайтын кұ раушы бө лігі болып табылады. Ағ заның қ алыпты тіршілігін қ амтамасыз етеді. Тамақ қ ұ рамында дә румендердің жеткіліксіз болуы гипо- немесе авитаминозғ а ә келуі ық тимал,

Емдік тамақ тану

Ішкі ағ за ауруларының негізгі кешендік емі болып табылады. Онда тамақ тану тә ртібін сақ тау да кіреді, сау адам кү ніне 4 рет тамақ танады.

Мейірбикенің міндеті науқ астарғ а жалпы кү тім жасап, емдік тамақ тануды дұ рыс ұ йымдастыру.

Емдік тамақ тануды немесе диетотерапияны емдік жә не алдын-алу мақ сатында жедел жә не созылмалы ауруларда арнайы тағ амдық рацион қ ұ ру ү шін қ олданады. Емдік тамактанудың негізгі қ ағ идаларының бірі: тағ амдық рационның тепе-тең дігі. Емдә м тағ айындағ анда аурудың сипаты, ағ за мү шелеріндегі бұ зылулар дә режесі ескеріледі. Соғ ан байланысты тағ амдық рационга сә йкес ө згерістер енгізіледі, белгілі бір ө німдер шектеледі, алып тасталынады, тамақ дайындау тә сілі ө згертіледі. Кейде, қ ысқ а уақ ытқ а физиологиялық толық емес емдом немесе ашығ у тағ айындалады. Кейбір ауруларды емдеуде тамақ тану тә ртібінде ө згерістер болады (тағ ам қ абылдау жиілігі жә не ұ зақ тығ ы) жә не тағ амдарды кулинарлық ө ң деу сипаты да ө згереді. (бө лшектеу, жылы ө ң деулер, буда жә не суда қ айнату жә не т. б.)

Тағ ам қ ұ рамының сапалық ө згерістері - қ иын қ ортылатын, дө рскі тамақ тарды бермеу, тағ амның жалпы мө лшерін азайту жә не арнайы кулинарлық ө ң деу (майдалау, ү ккілеу) - асқ орту жолын механикалық

аялауды қ амтамасыз етеді. Химиялык аялау - бу_л ащы ет, бшіық, кө кө ніс сорпалары, қ уырылғ ан ет тағ амдары, қ ою туздық тар, дә мдеуіштер сияқ ты ас қ орыту сө лдерінің бө лінуін кү шейтетін тағ амдық заттарды бермеу. Сонымен қ атар тағ ам ө те қ атты ыстық болмауы керек, асқ азанның жылуыны сә йкес 36 - 37°С болуы қ ажет. Ауруханалық мекемелерде тө рт реттік, ал кейбір аурулар тобына 5 - 6 жэне 8 реггік тамақ тану ұ ймдастырылады. Кү ндізгі уақ ыттағ ы тағ ам қ абылдаудың арасындағ ы ү зіліс 4 сағ аттан кө п болмау керек.

Емдә мдік мә зірдің арнайы 30 дан аса қ атары бар. Соынң 15 неғ ұ рлым жиі қ олданылады. Номерлік жү йедегі емдә мдер Ресейдің, ТМД жә не Қ азақ станның ауруханаларында тамақ тануды ұ йымдастыруда қ олайлы. Қ азіргі кездегі диетологияда бұ л жү йе ескірген болып саналады, ө йткені ол негізінде науқ астың жеке ерекшеліктеріне емес бір аурудың жалпы сипатына бағ ытталғ ан, бір науқ аста бір емес бірнеше аурулар болуы мү мкіндігі ескерілмеген. Кейбір мемлекеттерде, мысалы Германияның ауруханаларында, арнайы емдә м жоқ, тек бір базалық емдә м қ олданыдады, оны емдеуші дә рігер мен диетолог ә рбір науқ асқ а арнайы ө згертіп отырады.

Барлық емдә мдар физиологиялық толық қ ү ұ рамды, ү йлестірілген, яғ ни ақ уыздар, кө мірсулар, минералды заттар мен дә румендер жеткілікті мө лшерде болуы қ ажет.

Емдә мдік мә зірлер

№1а, №1б, №1 емдә мдер. Асқ азан жара ауруларының ә ртү рлі сатыларында, гастриттің аскынуында тағ айындауғ а болады.Тағ айындау мақ саты - асқ азан жолдарын химиялық, механикалық, термиялық тітіркендіргіштерден сақ тау. Тамақ тану тә ртібі: ә р бір 2 - 3 сағ ат сайын аз мө лшерде тамақ тану.

№2 емдә м. Шайнау аппратының қ ызметі бұ зылғ анда, созылмалы гастритте, созылмалы энтероколиттің асқ ынбағ ан кезінде тағ айындауғ а болады. Операциядан жә не жедел жұ қ палы аурулардан кейін тағ айындалады. Тағ айындау мақ саты: асқ азан мен ішектердің қ ызметін қ алпына келтіру. Тамақ тану тә ртібі: кү ніне 4 - 5 рет.

№3 емдә м. Іш қ ату кезінде тағ айындалады.Тағ айындау максаты: ішектің қ алыпты босатылып отыруын жә не перисталтикасын кү шейту. Тағ ам ө сімдік талшық тарына бай болуы кажет, сұ йық тық ты кебірек ішу керек.Тамақ тану тә ртібі: кү ніне 4 - 5рет, ал тү нде жатарда бір стақ ан айран, қ ара ө рік, қ ызылша жеу керек.

№4 емдә м. Ішекке операция жасағ аннан кейін, жедел - созылмалы энтероколитте жә не гастроэнтероколитте тағ айындалады.

Тағ айындау мақ саты: ішектерді химиялық жә не механикалық аялау; ішектің перистальтикасын жә не ондағ ы ашу ү рдістерін кү шейтетін тағ амдарды бермеу. Ө сімдік талшық тарын жә не сү тті шектеу. Тамақ тану тә ртібі: кү ніне 5-6 рет, шектеулі мө лшерде. Сұ йық ішу тә улігіне 1, 5 л.

№5 емдә м. Бауыр жә не ө т шығ ару жолдарының созылмалы ауруларының ө ршімеген кезең інде (холецистит, гепатит, бауыр циррозы) жә не асқ азан ішек жолының аурулары болмағ ан жағ дайда ағ айындалады.Тағ айындау мақ саты: бауыр қ ызметінің бұ зылысын қ алпына келтіру. Тамақ тану тә ртібі 2 - 2, 5 сағ ат сайын тағ ам қ абылдау жә не кү ніне жылы кү йінде 2, 5 л дейін сұ йық тық ішу.

№6 емдә м. Подаграда жә не зә рқ ышқ ылды диатезде тағ айындалады. Тағ айындау мақ саты: пуриндік алмасуды қ алпына келтіру жә не зә р қ ышқ ылының тү зілуін азайту. Пуриндік негізге бай тағ амдарды шектеу, сілтілі радикалды сақ тайтын (кө кө ністі, жемісті, сү тті) тағ амдарды тағ айындау. Тамақ тану тә ртібі: кү ніне 5 рет, кү ніне 2, 5 л сілтілі сұ йық тық ты кө п мө лшерде ішу

№7а, 76. 7 емдә м. Бү йрек ауруларында, жедел нефритте, бү йрек қ ызметі сақ талғ ан жедел гломерулонефритте жә не бү йрек жеткіліксіздігінде, гипертониялық ауруларда тағ айындалады.

Тағ айындау максаты: бү йректі аялауғ а мейлінше жағ дай жасау. Тұ зды шектеу арқ ылы кө терілген қ ан қ ысымына жә не ісіктерге ә сер ету. Тамақ тану тә ртібі: кү ніне 4-5 рет.

№8 емдә м. Семіздік кезінде, арнайы тамақ тануды қ ажет ететін қ осымша асқ орыту мү шелерінің, бауырдың жә не жү рек қ ан тамыр жү йесінің аурулары болмағ анда тағ айындалады. Тағ айындау мақ саты: майдың кө п мө лшерде жиналуын болдырмау жә не жою мақ сатында зат алмасуғ а ә сер ету. Кө мірсулар мен майлардың есебінен тағ амның қ ұ ндыльнынң шектеу.Тамақ тану тә ртібі: жиі-жиі аз қ ұ нарлы тағ ам қ абылдау. Аптасына 1 - 2 рет ашығ у кү ндері тағ айындалады.

№9 емдә м. Қ ан диабетінде, қ осымша аурулары болмағ ан жағ дайда, Тағ айындау мақ саты: кө мірсу алмасуының жақ саруына жағ дай жасау. Тамақ тану тә ртібі: кү ніне 6 рет.

№10, 10а емдә м. Жү рек қ ан тамыр жү йесінің ауруларында, қ ан айналым жеткіліксіздігі болуына (№10) жә не болмауына (№10а) байланысты тағ айындалады. Тағ айындау мақ саты: емдә мге калийге бай тағ амдарды енгізу, ас тұ зын шектеу арқ ылы қ ан айналым жү йесін жақ сартуғ а, ісіктерді азайтуғ а жағ дай жасау. Тамақ тану тә ртібі: аз мө лшерде кү ніне 6 рет тағ ам қ абылдау.

№11 емдә м. Ө кпе туберкулезі, арық тау кезінде тағ айындалады. Тағ айындау мақ саты: тағ амның кұ нарлығ ын арттыру арқ ылы ағ заның қ арсы тұ ру кабілеттілігін жоғ арылату, витаминдік тепе-тең дікті қ алпына келтіру. Тамақ тану тә ртібі: кү ніне 4 - 5 рет тағ ам қ абылдау.

№12 емдә м. Жү йке жү йесінің аурулары кезінде тағ айындалады.

Тағ айындау максаты: жү йке жү йесін коздырмау, ащы тағ амдарды жә не дә мдеушілерді (приправа), кофені, шайды шектеу қ ажет.

№13 емдә м. Жұ қ палы ауруларда жә не баспаның жедел сатысында жә не т.б. тағ айындалады. Тағ айындау мақ саты: қ ызба кезең інде ағ заның қ арсы -тұ ру қ абілеттілігін жоғ арылатуғ а жағ дай жасау. Аз мө лшердс кү ніне 6 рет тағ ам қ абылдау.

№15 емдә м. Барлық ауруларда. асқ орыту жү йесінің қ алыпты жағ дайында.

Тамақ тану тә ртібі: кү ніне 4-5 рет тағ ам қ абылдау.

Емдә мдік тамақ тануды ұ йымдастыру

Ауруханада жатқ ан науқ астарды тамақ тандыруды ұ йымдастыруда медицина қ ызметкерлері жә не тамақ дайындайтын жердің қ ызметкерлері қ атысады.

Емдеуші дә рігер науқ асқ а белгілі бір емдә м тағ айындап, сырқ атнамағ а белгілейді. Бақ ылаушы мейірбике мө лшерлік-мә зір қ ұ растырады. Онда қ анша науқ асқ а қ андай емдә мдік мә зір тағ айындалғ аны кө рсетіледі. Барлық мө лшерлік-мә зірдің деректерін қ осу негізінде талап етілген тағ амдардын қ ажетті мө лшері дайындалады.

Ә детте ірі ауруханаларда науқ астарды тамақ тандыруды дә рігер-дитетолог басқ арады. Тамақ дайындайтын жердің жұ мысын бақ ылау аурухананың диетолог мейірбикесіне жү ктеледі. Дайын тамақ ты тарату тек кезекші дә рігер сапасын тексергеннен кейін ғ ана жү ргізіледі. Тамақ ты бө лімшенің дә мханасына ә келгеннен кейін жылытып, содан соң дә мхананы мен бақ ылаушы мейірбике тарата бастайды. Тамақ ты таратар алдында арнайы халат киген жө н. Халінің ауырлық дең гейіне байланысты науқ астар тамақ ты асханада немесе палатада қ абылдайды. Ауыр халдегі науқ астарды тамақ тандыру бақ ылаушы мейірбикенің міндетіне жатады. Халі ауыр науқ астарды тө секте жатқ ан қ алпында, тө сегінің бас жағ ын кө терің кілеп, тесек ү стіне қ ойылатын ү стелшені қ олдану арқ ылы, ал ол болмағ ан жағ дайда науқ астың кеудесі мен мойнын сү лгімен жауып касық пен немесе шү мекті ыдыспен тамақ тандырады. 20 - 30 минуттан қ ейін босағ ан тамақ тың ыдысын алып кету керек. Домхана мек асхана ү шін арнайы белгіленген тазалау кұ ралдары болады. Ү стелдер мен еденді зарарсыздандырғ ыш ерітіндіні қ олданумен ылғ алды тазалау ә р тамақ танудан кейін жү ргізіледі. Ыдыстарды майды кетіретін заттарды қ олданумен арнайы ванналарда жуылады, ыдыс жуатын аспаптар ыстық сумен шайылады, содан кейін 0, 5% хлорамин ерітіндісіне батыру арқ ылы зарарсыздандырылады да ағ ынды сумен шайып, кептіреді. Жө ке зарарсыздандырғ ыш ерітіндіге салынады.

Ауыр халдегі, ә лсіреген науқ астарды кейде қ асық пен немесе шү мекті ыдыспен тамақ тандырады. Бұ л тамақ тандырудың табиғ и тә сілі. Кейбір жағ дайларда, науқ астар ө здігінен тамақ тана алмаса немесе кей себептердің салдарынан табиғ и жолмен тамақ тандыру мү мкін болмаса жасанды тамақ тандыру қ олданылады.

Жасанды тамақ тандырудың тә сілдері:

1. Асқ азан зонды арқ ылы. Кө рсеткіштері: ауыз қ уысының мертігуінде, жуыну бұ зылғ анда, ес-тү ссіз жатқ анда, кейбір психикалық ауруларда (тамақ танудан бас тартқ анда). Зонд асказанғ а мұ рын немесе ауыз арқ ылы енгізіледі. Зонд аркылы: сорпа, сү т, май, шикі жұ мыртқ а, шырын, балалардың тағ амдық қ оспалары беріледі. Қ азіргі кезде арнайы препараттар (белоктық, майлық, кү ріш жә не басқ а энпиттер) қ олданылады. Тә улігіне 600 - 800 мл енгізуге болады.

2. Гастростоманың немесе еюностоманың кө мегімен. Кө рсеткіштері: кө мекей, жұ тқ ыншақ, ө ң еш зақ ымданғ анда немесе зілді кү йгенде, ө ң ешке жасалғ ан операциядан кейін.

3. Парентералды. Кө рсеткіштері: асқ азан-ішек жолдарында қ орыту, сің ірілу бұ зылғ анда, анорексияда (тә бет болмағ анда). тоқ тамайтын кұ суда, тамақ танудан бас тартқ анда. Осы мақ сатта донорлық кан, белок гидролизаттары, тұ з ерітінділері, глюкоза микроэлементтермен кө к тамырғ а енгізіледі.

4. Қ оректік клизма. Клизма кө мегімен қ оректендіруші ертінділерді енгізу. Қ азіргі кезде ө з маң ызын жоғ алтқ ан. Су, физиологиялық жә не т.б. ерітінділерді енгізуді емдік клизма деп атағ ан жө н.

Тамақ тану – тірі ағ заның негізгі физиологиялық қ ажеттілігінің бірі болып табылады.

Азық арқ ылы адам жалпы тіршілікке қ ажетті белок, май, кө мір, сутегі, минералды тұ з, су, дә румендер жасуша мен тіндерді қ алпына келтіруге, энергия шығ ынын жә не ағ заның қ ажеттерін толтыруғ а арналғ ан басқ а да заттар алады. Осы заттардың барлығ ы кү рделі алмасу процесіне тү сіп ыдырайды да ағ задан шығ арылады.

Ақ уыздар, кө мірсулар, майлар ағ заны энергиямен қ амтамасыз етуде басты қ ызмет атқ арады. Метаболизм ү рдісі кезінде ақ уыздан, майдан, кө мірсулардан энергия бө лінеді, олар қ ұ нарлық пен (калория) ө лшенеді. Ағ задағ ы 1г ақ уыздың тотығ уынан – 4 ккал, 1г майдан – 9 ккал, 1г кө мірсудан – 4 ккал энергия тү зіледі. Тағ ам қ ұ нарлығ ы арнайы кестемен кө рсетіледі. Дені сау адамғ а тә уліктік ү лестегі жануар ақ уызының мө лшері кө рсетілген қ алыпқ а сә йкес қ ұ растырылуы керек: ө сімдік 40г, жануар майы – 85-90г, кө мірсулар – 400-500г, тө рт мезгіл тамақ тануда жалпы тамақ салмағ ы 3кг-ғ а дейін жетуі керек. Физикалық жұ мыспен айналысатын ауруханада жатқ ан науқ астарда тағ амның қ ұ нарлығ ы қ алыптан аспауы керек. Тө сек тартып жатқ ан науқ астарғ а энергияғ а қ ажеттілік біршама тө мен болады. Ақ уыздар, майлар, минералдық заттар ұ лпалар мен тіндерді қ алпына келтіру ү шін «қ ұ рылыстық» заттар болып табылады.

Тағ амның қ ұ рамдас бө лімдеріне: ақ уыздар, майлар, кө мірсулар, су, минералды тұ здар мен дә румендер жатады.

Ақ уыздар

Жасуша мен жасушааралық заттардың негізі болып табылады. Олар ферменттер мен гормондардың қ ұ рамына кіреді; тыныс алуғ а, бұ лшық еттердің жиырылуына жә не босаң суына қ атысады; оттегі тасымалдайды; ағ заны микробтар мен вирустардан қ орғ айды. Ақ уыздар жануар тағ амдары мен ө сімдіктердің қ ұ рамында болады. Мысалы, сү т, ет, балық, нан, жарма, бұ ршақ та.

Ақ уыздар /грекше «протос» бірінші бастамшы/ - негізгі ө міртасушылар. Адам ағ засындағ ы 85% қ ұ рғ ақ заттар ақ уыздарғ а жатады. Ақ уыздың бұ зылғ ан бө лшектерін қ ұ ру ү шін жә не жаң а жасуша жасау ү шін адам ылғ и ақ уызғ а зә ру болады. Адам ағ засында олар азоттың жалғ ыз қ айнар кө зі болады. Ақ уыздар 20 аминоқ ышқ ылдардан тұ рады. Соның ішінде 8-і ағ зада жасалынбайтын, айырбасталмайтындар, сондық тан олар тағ амдар арқ ылы тү суі мү мкін. Қ алғ ан ақ уыздар адам ағ засында азот алмасу процесі кезінде жасалынады.

Ақ уыздардың, аминоқ ышқ ылдардың қ ұ рамы ә р тү рлі тағ амдарда ә ртү рлі болады. Сондық тан ағ заны тү рлі аминоқ ышқ ылдармен қ амтамасыз ету ү шін тағ амдардың кең ассортиментін қ олданғ ан жө н. Сол арқ ылы ақ уызды қ ажетсінуін жануарлардан алынғ ан ө німдермен толтырады. Тағ амдардың ақ уыз қ ұ рамын білгеннен кейін ә ртү рлі комбинацияны қ олданып, адамғ а қ алыпты аминоқ ышқ ылдарды /сү тті ботқ а, тары ботқ а, кө кө ністермен/ жеткізуге болады. Ақ уыздардың тағ амда жетіспеуі ағ задағ ы ә р тү рлі патологиялық тапшылық процестерді тудырады. Артық ақ уыздар ағ заны қ алжыратады, зат алмасу процесін бұ зады, ішектегі шіру процесін тездетеді, бауыр мен бү йрек жұ мысына ә серін тигізеді.

Орта жастағ ы адамдардың ақ уыз нормасы тә улік бойынша 1-1, 5г/кг дене салмағ ына тең. Қ арт адамдарғ а ақ уыздың қ ажеттілігі 1граммнан аздау болады. Ағ заның ақ уыздарғ а қ ажеттілігі физикалық, эмоционалдық жү ктемелерде, ү сіктерде, дене қ ызуында жоғ арылайды.

Липидтер /майлар /

Энергияның маң ызды қ айнар кө зі болып саналады. Жасуша мембраналардың, нерв тіндерінің негізгі қ ұ раушысы. Олар жасуша қ ұ рылымдарының қ ұ рамына кіреді, жасушаның қ алыпты ө мір сү руіне қ атынасады. Майлар жартылай қ ор тү рінде май деполарында: тері астындағ ы май қ абатында, шарбыда (сальник), ішкі ағ заларды орап тұ ратын дә некер ұ лпаларда сақ талады. Тері астындағ ы май қ абаты адам денесін механикалық ә серлерден, тоң удан сақ тайды, ішкі ағ заларды қ оршап тұ ратын май қ абаты оларды тұ рақ ты қ алыпта ұ стайды жә не соғ ып алудан, шайқ алудан сақ тайды. Майлар кейбір минералды заттар мен майда еритін дә румендердің ішек арқ ылы сің ірілуін қ амтамасыз етеді.

Майлы тіндер – энергиялық заттардың белсенді қ оры. Егер ағ зада кө мірсулар жетіспесе немесе оның калориясы тө мен болса, май қ оры ең бірінші жоғ ары энергетикалық зат болып жұ мсалынады.

Майлар - майда еритін дә румендердің (дә румен Д) ақ уыздың сің ірілуін кү шейтеді, қ алқ анша бездің жұ мысын белсендетеді, ішек-қ арын перистальтикасын, ө т бө луін кү шейтеді, тамақ тың дә мін жақ сартады, тойынғ ан сезімді шақ ырады.

Тө мен температурада еритін майлар (ө сімдік майлары, балық майы т.б) жоғ ары температурада еритін майларғ а (қ ара мал, қ ой, шошқ а майлары) қ арағ анда эмульгирді майлар (сү т, сү т майы т.б) жақ сы сің іріледі.

Майлар қ ұ рамына қ анық қ ан жә не қ анық пағ ан май қ ышқ ылдары кіреді. Ө сімдік майлары (кұ нбағ ыс, жү гері) қ анық пағ ан май қ ышқ ылдарынан тұ рады, ал жануар (қ ой, сиыр, шошқ а) майлары қ анық қ ан май қ ышқ ылдарынан тұ рады.

Майлардың адам денесі ү шін биологиялық қ ұ ндылығ ы жоғ ары қ анық пағ ан май қ ышқ ылдарымен анық талады. Олар ү шеу ағ зада тү зілмейді, сондық тан қ оректенудің таптырмас факторы болып келеді. Жоғ ары қ анық қ ан май қ ышқ ылдары тамыр қ абырғ аларының иілгіштігін жоғ арылатады, ө ткізгіштігін тө мендетеді, бауырда холестериннің ө т қ ышқ ылдарына айналуын, ө т бө лінуін, ішек перистальтикасын кү шейтеді. Қ анық пағ ан май қ ышқ ылдары ө сімдік майлары мен кейбір жануар майлары (қ ұ с, балық майы, сү йек кемігі) қ ұ рамында кездеседі.

Тә уліктік рацион калориясының 28-30%-ын майлар қ ұ райды. Суық ауада майларғ а қ ажеттілік жоғ арылайды, ыстық ауада тө мендейді. Адамның майларғ а тә уліктік қ ажеттілігі 30% ө сімдік майлары жә не 70% жануар майларымен қ амтамасыз етілуі керек. Адам тағ амында майлардың жеткіліксіз немесе артық болуы зиянды. Майлар жеткіліксіз болғ ан жағ дайларда дене салмағ ы, ағ заның қ орғ аныс кү штері тө мендейді т.б. Майларды кө п мө лшерде қ абылдау зат алмасу бұ зылуларына, кейбір аурулардың (атеросклероз, қ ант диабеті) дамуына алып келеді.

Кө мірсулар

Кө мірсулар – сү тек, оттегі мен кө мірден тұ ратын заттар. Олар қ арапайым (моносахарид) жә не кү рделі (дисахарид жә не полисахарид) болып бө лінеді. Кең таралғ ан моносахаридтерге глюкоза жатады. Крахмал, гликоген, пектин заттар полисахаридтерге жатады. Кө мірсулар қ алыпты зат алмасу процестері ү шін ө те қ ажет, олар майлардың толық тотығ уына ә сер етеді. Кө мірсулар адам денесіндегі ә р тү рлі ағ за, жү йелердің қ ызметіне қ ажет болғ ан энергиямен қ амтамасыз етеді.

Организмде сің ірілетін кө мірсулар қ андағ ы қ анттың тұ рақ ты дең гейін ұ стауғ а септігін тигізеді. Кө мірсулар жеткілікті мө лшерде қ амтамасыз етілгенде артық глюкоза гликоген тү рінде бауыр жасушалары мен бұ лшық еттерде жиналады. Гликоген кө мірсулардың резервті қ оры болып келеді. Қ ажет жағ дайларда гликоген ыдырап глюкозағ а айналады да, керекті мө лшерде қ анғ а тү сіп ұ лпаларғ а жетеді. Адам ағ засы ү шін кө мірсулардың негізгі кө зі болып ө сімдік тағ амдары есептеледі. Жеміс-жидектердің тә тті тү рлері глюкоза, фруктозағ а ө те бай. Жармалар, нан, макарон тағ амдары, картоп, бұ ршақ тар крахмалғ а бай болып келеді. Лактоза тү рінде кө мірсулар сү тте, сү т ө німдерінде кездеседі.

Клетчатка жасуша қ абық тарының қ ұ рамына кіреді. Ол ө т бө лінуін, ішек бездері секрециясын кү шейтеді, ағ задан холестериннің шығ уын белсендетіп, ішектің қ ызметін реттейді. Нан, бидай жә не сұ лы жармалары, орамжапырақ, шалғ ам клетчаткағ а бай болып келеді.

Кө мірсулардың негізгі мө лшері ағ зағ а крахмал тү рінде тү суі керек, ө йткені ол жаймен ыдырап сің іріледі. Нан, картоп, жармалар крахмалғ а бай болып келеді.

Кө мірсулар ащы ішекте моносахарид тү рінде сің іріледі. Сондық тан кү рделі кө мірсулар алдын ала сілекейдің, ұ йқ ы безі, ащы ішек ферменттері ә серінен моносахаридтерге дейін ыдырайды.

Кө мірсуларды кө п мө лшерде қ абылдау зат алмасу бұ зылуларына, семіздік, атеросклероз жә не басқ а аурулардың дамуына алып келеді.

Дә румендер

Дә румендерге биологиялық белсенділігі жоғ ары, химиялық қ ұ рамы ә р тү рлі болғ ан заттар жатады. Олар ағ за ү шін таптырмас зат болып, ө те аз мө лшерде ө мір сү ру процесінде маң ызды рө л атқ арады. Ферменттермен қ оса ағ заның барлық ө мірлік қ ызметтерінің биологиялық катализаторы болып келеді. Дә румендер ағ заның қ орғ аныс қ ызметін кү шейтеді, жұ мыс істеу қ абілетін жә не мық ты денсаулық ты сақ тайды. Дә румендер суда еритін (С, В тобы, РР) жә не майда еритін (А, Д, Е, К) болып екі топқ а бө лінеді.