Терморегуляция

Сау адамның қ алыпты жағ дайда дене қ ызуы тә улік бойы 37˚ С-тан аспайды. Бұ л жылу ө ндіру жә не жылу беру сияқ ты кү рделі жылу реттеу жолымен қ амтамасыз етіледі. Жылу ө ндіру бұ лшық ет жә не ішкі мү шелердегі тотығ у процестері арқ асында жү зеге асырылады. Алмасу процестерінің ө німділігі неғ ұ рлым жоғ арылағ ан сайын соғ ұ рлым жылу жасау кө бейе тү седі. Жылу беру - терідегі бай тамырлар торына байланысты болады. Олар ө з сағ асын бірден тез ө згерте алады. Жылу беру - жылу тарату, жылу сә улелену жә не булану жолдарымен жү зеге асырылады.

Ағ заның жылу ө ндіруі жеткіліксіз болса немесе ағ за салқ ындағ анда тері тамырлары рефлексті тү рде тарылады да, жылу беруі тө мендейді. Тері қ ұ рғ ақ, суық болады, кейде қ алтырау пайда болады. Ол қ аң қ а бұ лшық еттерінің жылу жасауының жоғ арылауына ә келіп соғ ады. Керісінше, жылу кө п болғ ан жағ дайда (ағ за қ ызғ анда) тері тамырларының рефлекстік тү рде кең еюі байқ алады. Терінің қ анмен қ амтамасыз етілуі жоғ арылайды, сондық тан жылу беру, оны ө ткізу жә не сә улелендіру жоғ арылайды. Егер бұ л механизмдер жеткіліксіз болса, тер бө лу кенеттен кү шейеді. Тер дене бетінен булана отырып, ағ задағ ы жылудың ө те кү шті бө лінуін іске асырады.

Сонымен, терморегуляцияның кү рделі механизмі ағ заның ішкі ортасындағ ы температуралық тұ рақ тылық ты қ амтамасыз етеді, ол алмасу процестерінің қ алыпты жү руі ү шін қ ажетті болып келеді.

2. Дене қ ызуын ө лшеу

Кү ні бойы кездесетін дене қ ызуының физиологиялық ауытқ улары тә ң ертең гі жә не кешкі қ ызу арасындағ ы айырмашылық орташа есеппен алғ анда 0, 3-0, 5 градусты қ ұ райды.

Жастарғ а, орта жастағ ы адамдарғ а қ арағ анда сә би жастағ ы жә не қ арт адамдардың дене қ ызуы тө мендеу болады.

Ерте балалық шақ та тә улік ішінде ү лкен ауытқ улармен кө рінетін дене қ ызуының аса тұ рақ сыздығ ы байқ алады. Қ алыпты жағ дайда дене қ ызуы ас қ абылдағ аннан кейін физикалык кү шті жұ мсай отырып, жұ мыс істегенде айқ ын кө рінетін кө ң іл-кү й жағ дайлары, ә йелдерде жү ктілік жә не етеккір келу кезең дерінде аздап жоғ арылайды. Қ алыпты жағ дайларда сау адамдардың дене температурасы физиологиялық жағ дайларына байланысты 0, 5°С дең гейінде ауытқ иды. Сонымен қ атар, қ алыпты жағ дайда теріде ө лшенетін дене қ ызуы (табиғ и қ атпарлардағ ы) кілегей қ абаттағ ы қ ызудан (ауыз қ уысы, тік ішегі, қ ынап) 0, 5-0, 8°С тө мен. Қ олтық асты аймағ ындағ ы дене қ ызуы 36-37° С-қ а тең.

Жоғ арыда айтылғ ан деректерге сү йене отырып, дене қ ызуын кү ніне 2 рет ө лшеу керек: таң ертең - ұ йқ ыдан кейін, ашқ арынғ а(сағ ат 7.00 - 9.00 аралығ ында) жә не кешке -кү ндізгі демалыстан кейінгі, кешкі асқ а дейінгі уақ ытта (сағ ат 17.00-19.00 аралығ ында). Кейбір жағ дайларда (дә рігердің белгілеуі бойынша) дене қ ызуын ә рбір 3 сағ ат сайын ө лшеу керек, оны температураның профилін ө лшеу деп атайды.

Дене қ ызуын қ алыпты жағ дайда максимальді медициналық термометрмен ө лшейді. Ол бір шетінде сынап орналасқ ан резервуарды жұ қ а шыныдан жасалғ ан жә не корпустан тұ ратын аспап. Резервуардан термометрдің басқ а шетіне капилляр шығ ады. Кызғ ан жә не кө лемі ү лкейген сынап капилляр бойымен жоғ арығ а кө теріледі. Капилляр бойында термометр шкаласы орналасқ ан. Шкала температураның нақ ты градусына дейін анық тауғ а есептелген. Ол ү шін оның бойында осығ ан сай арнаулы бө лінулер бар. Медициналық термометрмен 34-42° С-қ а дейін дене температурасын ө лшеуге болады.

Термометр сынап бағ анасының ең жоғ ары кө терілу биіктігін керсетеді, сондық тан ол ең жоғ ары (максимальді) деп аталады.

Бірақ капиллярдың тө менгі бө лігі бірден тарылып, кедергі жасағ анынан сынап ө зегінен резервуарғ а ө зінен-ө зі ағ а алмайды.

ЕСКЕРТУ!

Сынапты резервуарғ а қ айтару ү шін термометрді сынап бағ анасы 35° тө мен орналасқ анғ а дейін сілку керек. Манипуляцияны жү ргізгеннен кейін термометрді зарарсыздау керек: 15 минутта 1% деохлор немесе 3% су тотығ ы ерітіндісінде 80 минут батыру, дезинфекциялық ерітінді қ оң ыр шыныдан жасалғ ан ыдысқ а қ ұ йылу қ ажет, себебі кү ннің кө зінде, жасанды жарық та ерітінді ө з қ асиетін тез жоғ алтады.

Абайлаң ыз! Термометр жұ қ а нә зік шыныдан жасалғ ан. Ма-нипуляцияны орындау алдында міндетті тү рде термометрдің бү тіндігіне кө з жеткізу керек.

Қ ұ рамында сынабы бар аспаптармен жұ мыс істеу кезіндегі қ ауіпсіздік техникасының ережесі

Медициналық термометр жұ мыс барысында сынуы мү мкін. Ұ сақ қ а бө лініп, ыдырап кететін сынаптың ө зі зиянын тигізбейді. Сынаптың буы ө те қ ауіпті. Сынап буы - нейротоксикалық у. Сондық тан сынапты тез жинап алу керек. Науқ астарды бө лмеден шығ арып, сынапты шаң сорғ ышпен немесе жұ мсақ нанның ортасымен батыра отырып жинайды. Жиналғ ан сынапты тығ ыз жабылатын шыны ыдысқ а орналастыру керек. Содан соң қ олды мұ қ ият жуу керек.

Емделушінің дене қ ызуын ө лшеу

Мақ саты: науқ астың жағ дайын бақ ылау.

Қ ажетті заттар:

- медициналық термометр

- астауша

- сү лгі

- дене қ ызуын есепке алу журналы

- қ ызу парағ ы

- зарарсыздандыру ерітіндісі бар ыдыс

- таза термометрді сақ тауғ а арналғ ан ыдыс

- мақ та

Іс-ә рекеттер алгоритмі:

1. Термометрдің бү тіндігіне кө зің ізді жеткізің із!

2. Сынап бағ анасы 35° тө мен болғ анша термометрді сілкің із.

3. Қ олтық астында қ абыну қ ұ былыстары мен терінің

зақ ымдануларының бар-жоғ ын байқ аң ыз.

4. Қ олтық асты терісін қ ұ рғ ақ орамалмен сү ртің із.

5. Термометрдің сынабы бар резервуарын қ олтық астына

орналастырың ыз.

6. Дене температурасын 10 минут ішінде ө лшең із.

Термометрді зарарсыздандыру

Термометрді пайдаланып болғ анан соң, сынап бағ анасы 35º С-қ а тө мендегенше сілку керек, 1% хлорамин ерітіндісінде 15минут салып алады да, қ ұ рғ ақ салфеткамен сү ртіп, таза ыдысқ а немесе ө зінің қ орапшасына салып қ ояды.

Дене қ ызуын ө лшегеннен сон, термометр кө рсеткіштерін жеке температуралық парақ қ а енгізеді. Оны стационарғ а тү сетін ә рбір науқ асқ а арналғ ан медициналық картамен бірге қ абылдау бө лімінде ашады. Онда дене қ ызуынан басқ а тамыр соғ у кө рсеткіштерін, артериялық қ ысымды тіркейді.

ЕСКЕРТУ! Дене қ ызуы, артериялық қ ысым, пульс кө рсеткіштерін температуралық парақ қ а графикалық тә сілмен тіркейді, сол жақ та тігінен " Т", " П", " АҚ " шкалалары болады. Кейбір температуралық парақ тарда бір минут ішінде тыныс алу жиілігін графикалық тіркеуге арналган " Ц" шкаласы да бар. Температуралық парақ тың тө менгі бө лігінде емделушінің дене салмағ ын тә улік бойы қ абылданғ ан жә не бө лінген сұ йық тық (су балансы), мө лшерін нә жіс бө лу туралы деректерді жазады жә не жү ргізілген санитарлық ө ң деуді + белгісімен белгілейді.

ЕСКЕРТУ!

Т, РS, АҚ деректерін дұ рыс енгізу ү шін шкаланың бө лінулерінің

бағ асын есептей білу қ ажет.

Ауруханада алғ ан кү н графасын екіге бө леді: - " У" - таң ертең гі жә не " В" - кешкі. Таң ертең гі деректер " У" графасында нү ктемен белгіленеді. " В" графасында кешкілік деректер белгіленеді. Нү ктелерді бір-біріне қ осқ анда температуралық кисық пайда болады.

Қ ызба

Қ ызба - бұ л дене қ ызуының 37°С-тан жоғ ары болуы. Тү рлі сыртқ ы жә не ішкі тітіркендіргіштерге жауап ретінде дамитын ағ заның белсенді, қ орғ ану - бейімделу реакциясы. Ондай тітіркендіргіштер пирогендік заттар (грек тілінен аударғ анда Руr- от, ыстық, gепеs - туғ ызатын) деп аталады. Оларғ а микробтар, олардың улары, сары сулар, вакциналар, жарақ аттануда, ішкі қ ансырауларда, некрозда, кү йіктерде пайда болатын ағ за тіндерінің ыдырау ө німдері жатады.

Пирогендік заттар терморегуляцияның ө згеруін тудырады. Жылу беру бірден тө мендейді (тамырлар тарылады, жылу жасау жоғ арылайды). Ол дене ыстығ ының жиналуына жә не дене қ ызуының кө терілуіне ә келеді. Осы кезде дамитын қ ызба, алмасу процестерінің жылдамдығ ының жоғ арылауына ә келеді. Инфекция жә не баска пирогенді факторлармен кү ресуге қ ажетті ағ заның қ орғ ану кү шін жұ мылдыруда маң ызды рө л атқ арады.

Қ ызба кейде неврогенді тү рде орталық жү йке жү йесінің функционалды жә не органикалық зақ ымдалуынан дамиды.

ЕСКЕРТУ! Жоғ арылау дә режесіне қ арай температура субфебрилді қ ызба (38°С-тан жоғ ары емес) орташа, біркелкі қ ызба (фебрилді) (38-39°С-қ а дейін), жоғ ары немесе пиретикалық қ ызба, (39-41°С) ө те жоғ ары немесе гиперпиретикалық қ ызба (41°С-тан жоғ ары) болып бө лінеді.

Қ ызба дамуы ү ш кезең нен тү рады:

Бірінші кезең – дене қ ызуының кө терілуі: жылу ө ндіру жылу бө луден басым болады. Жылу бө лу тері тамырларының тарылу салдарынан бірден тө мендейді. Дене температурасының жоғ арылауына қ арамастан тері суық " қ аз терісіне ұ қ сас" болады. Науқ ас бас ауруына, сү йектердің сырқ ырауына, қ алтырауғ а шағ ым жасайды да, кө пке дейін жылына алмайды.

Бұ л кезең де емделушіге тыныштық жағ дай жасап, оны тө секке жатқ ызып, жылы жауып, аяғ ына жылытқ ыш қ ойып, ыстық шай беру керек.

Дене қ ызуының салыстырмалы тұ рақ тылығ ының II кезең і: бірнеше сағ аттан бірнеше кү нге дейін созылуы мү мкін. Тері тамырлары кең ейіп, жылу бө лу кү шееді де, жылу жасаумен тең еледі. Сондық тан температураның ә рі қ арай жоғ арылауы тоқ тайды да, температура тұ рақ талады. Осы кезең де емделушінің денесі қ ызып, бас ауруы, сү йектің сырқ ырауы, ауыздың қ ұ рғ ауы байқ алып науқ ас шө лдейді. Науқ ас есінен танып, есең гіреуі, сандырақ тауы мү мкін. Терісі ыстық, беті қ ызарғ ан. Осы кезең де жылы кө рпелерді жең іл жамылғ ышпен ауыстыру керек, науқ асқ а (мейілінше кө бірек) витаминді салқ ын сусындар (морс, итмұ рын тұ нбасы) беру керек. Арасында ауыз қ уысын ә лсіз сода ерітіндісімен шаю керек (0, 5 литр суғ а 2 ас қ асык сода). Осындай емделушілерге жеке мейірбикелік пост белгілеу керек, егер мү мкін болмаса посттағ ы мейірбике науқ асқ а жиі-жиі келіп, оның тамыр соғ уы мен жалпы жағ дайын бақ ылауғ а міндетті.

Дене қ ызуы неғ ү рлым жоғ ары болса жә не оның ауытқ уы кө п болса, соғ ү рлым науқ ас жү дейді. Ағ заның қ орғ аныс кү штерін жоғ арылату ү шін жә не энергетикалык шығ ынның орнын толтыру ү шін науқ асқ а сұ йық немесе жартылай сұ йық тү рінде калориясы жоғ ары жә не тез сің ірілетін азық -тү ліктер беру керек. Тә беттің тө мендеуіне байланысты науқ асты тә улігіне 5-6 рет кішігірім мө лшермен тамақ тандыру қ ажет. Рационда ас тұ зын шектейді. Ол диурездің кү шеюіне ә келеді. Витаминді сусындар ішу диурездің кү шеюіне, сонымен қ атар қ ызба кезінде қ анғ а сің ген улы заттарды ағ задан шығ аруғ а кө мектеседі. Науқ асқ а минералды су берілетін болса, сол суды біраз уақ ыт ашық тү рде ұ стау керек (газдарын кетіру ү шін жә не метеоризмнің алдын-алу ү шін).

Мейірбике тері кү тімін жә не ойық тың алдын-алу шараларын жү ргізеді. Барлық физиологиялық бө лінулерді ауыр қ ызбасы бар емделушілер тө секте жасайды. Мейірбике оны ә рқ ашан есте сақ тау керек.

III кезең. Дене қ ызуының тө мендеуі ә ртү рлі жү реді. Температура кризистік тү рде, яғ ни жоғ ары цифрлардан бірден тө мен қ арай (мысалы 40-36°С) бір сағ ат ішінде тө мендеуі мү мкін. Ол тамыр тонустарының, артериялық қ ысымның бірден тө мендеуімен, жіп тә різдес пульстің болуымен қ атар жү реді. (Жедел тамыр жетіспеушілігі - коллапс). Науқ астың терісі бозарады. Сипағ анда суық кө рінеді, қ атты терлейді, ерні кө гереді, кү шті ә лсіздікті сезінеді. Бұ л жағ дай кризис деп аталады жә не шұ ғ ыл шаралардың ө ткізілуін талап етеді.

ЕСКЕРТУ!

1. Науқ асқ а мә жбү рлі жағ дай жасау қ ажет: аяғ ын жоғ ары кө теріп, басынан

жастық ты алып тастау керек.

2. Науқ асты жылы қ ымтап, жылытқ ыштар қ ойып, ыстық шай немесе