Егде жас.

11.Жайылғ ан ісінулер.

12.Ың ғ айсыз тө сек, онда тамақ тың, дә рілердің ұ нтақ тарының, дө рекі тігістердің болуы.

13.Науқ астың ұ зақ уақ ыт бір қ алыпты болуы,

14.Тө сек орын мен іш киімдердің таза болмауы.

15.Науқ астың ессіз болуы.

16.Зат алмасу ү рдістерінің айқ ын бұ зылуы.

Ойылулардың алдын алу:

1. Науқ астың тө сектегі қ алпын ә р 2 сағ атта ауыстыру.

2. Ү немі тө сек-орын, іш-киім жағ дайын бақ ылап отыру, тө сек орын жапқ ыштарын тегістеу, дымқ ыл жә не кір іш киімді дереу ауыстыру.

3. Терісін кү ніне 2-3 рет сабынды суық сумен жуып отыру, камфор спиртіне немесе одеколонга матырылғ ан сү лгімен сү рту, ұ нтақ себу.

4. Резең ке шең берлер қ олдану.

5. Науқ астарды уақ ытында жуындыру жә не ә р дә ретке отырғ аннан кейін астын шайып жуу.

Алдымен бозару, содан кейін тері қ ызарып, ауырсыну, ісігу пайда болады, содан соң сү йек қ абығ ының қ амтылуымен жаралар жә нее емдеу дамиды. Зақ ымданғ ан тері арқ ылы инфекция тусуі мумкін, бұ л ірінге жә не қ анның кағ ындысына (сепсис) ә келуі мү мкін.

Ойылулардың пайда болуы - науқ ас кү тімінің жеткіліксіздігін керсетеді!

Ойылулардың емі алдын алу шараларынан кү рделі. Алғ ашқ ы кезең дерде зақ ымданғ ан жерді 5 - 10% йод ерітіндісімен, 1% бриллиант жасылмен сү рту, физиотерапиялық ем жү ргізіледі. Асептикалық тану жасалады. Егер ойылулар пайда болса, оны калий перманганатының 5 -10% ерітіндісімен сү ртіп, Вишневский майымен, синтомицин жә не т.б. таң у қ ажет. Некрозда - маймен таң у. жалпы кү шейту емі (қ ан қ ұ ю, плазма), кейде операция - теріні ауыстыру қ олданылады. Кейінгі кезде -ируксол деген препарат ұ сынылады. Ол тә улігіне 2 рет 2 мм қ алың дыкта дымқ ыл таң у тү рінде жасалады.

Науқ астың денсаулығ ы бұ зылмас ү шін оны ә ртү рлі қ осымша аурулардан алдын ала қ орғ ау керек. Мысалы, ауруханада немесе ү йде жатқ ан науқ ас адам жеке басының тазалығ ын ү немі сақ тап отырса, онда бұ л науқ астың тезірек жазылатындығ ы сө зсіз. Науқ ас адамның жағ дайы неғ ұ рлым ауыр болса, онда оны кү ту де соғ ұ рлым қ иын болады. Науқ астың кү тімі нашар болып, ағ за кү рт ә лсірегенде, дененің қ ысым тү скен жерлері ойылады.

12.Ойылғ ан жер дегеніміз - ү стің гі, ал кейде терең деп жайыла тү сетін беткі тінннің (терінің, тері астындағ ы шел қ абатының, кілегей қ абағ ының) жансыздануы. Ойылуғ а осал келетін жерлер: сегізкө з, қ ұ йымшақ, шонданай, ү лкен ұ ршық, ө кше, жауырын, тобық тың сыртқ ы бө лігі, желке, тізе, шынтақ.

Ойылу – тері асты шел қ абатының жә не жұ мсақ тіндердің ұ зақ қ ысылуынан, жергілікті қ ан айналымының бұ зылуынан пайда болатын терідегі дистрофикалық, жаралы некротикалық ө згерістер. Ойық тар - ауыр халдегі науқ астарды нашар кү туінен, дымқ ыл, ластанғ ан іш киімдерден, тө сектегі бү ктемелерден жә не қ алдық тардан, кірлеген теріден пайда болады.

Ойылып қ алуғ а ә келетін факторлар: қ ысым мен ү йкелу

Адамның денесіне қ ысым тү су себебінен тіндер мен сү йектердің шығ ып тұ рғ ан ұ штары қ ысылып қ алады, тө сек орын, онсыз да ә лжуаз тіндерді одан сайын қ ысады. Адамдардың сыртқ ы киімдері, аяқ киімінің байланғ ан жерлері де адам денесін қ ысады. Осы ә серлердің бірде-бірі кү нделікті ө мірде тіндердің ойылып қ алуына апара қ оймайды. Бірақ қ озғ алыс жасамағ ан кезде немесе сезімталдық тан айырылғ анда, бұ л ә серлердің тіндерді зақ ымдану қ ауіпі туады.

Ү йкелу терінің ажырауына себепкер болады, бет жағ ының жолақ тануына ә келеді. Ү йкелу ылғ алданғ анда болатын нә рсе. Адамдар оғ ан кіші дә рет ұ стамағ анда, тер шық қ анда, ылғ алды жә не ылғ алды сің ірмейтін іш киім кигенде душар болады.

Ойылуды болдырмау ү шін оның алдын алу шараларын дұ рыс жасау қ ажет. Оның негізгі қ ағ идалары:

Кү нде науқ астың ойылу мү мкін болғ ан жерлерін қ арау керек: сегізкө з, тобық, жауырын, шынтағ ын, самай аймағ ын. Бозарғ ан жә не қ ызарғ ан тері аймақ тары анық талғ ан жағ дайда дә рігерді шақ ырту қ ажет жә не алддын алу жә не емдеу шараларын бастау қ ажет:

1. Егер пациенттің жағ дайы жараса, оның дене қ алпын кү ніне бірнеше рет ө згерту керек.
2. Қ ұ нарлы тамақ тану жә не жеке бас тазалығ ын сақ тау.
3. Тері тітіркендіргіштерін жою.
4. Тері тазалығ ын сақ тау.
5. Тері ылғ алдылығ ын тө мендету.
6. Науқ астың тө сегін кү ніне бірнеше рет сілкіп кайта салу керек.
7. Тө сек жапқ ыш пен іш киімінің бү ктеліп қ алмауын қ адағ алау керек
8. Терісін жылы сумен жуу, зарарсыздандыру ерітіндісінің біреуімен сү рту: камфора қ оспасы, камфора спирті, одан кейін қ ұ рғ атып сү рту керек.
9. Астына тө селетін ақ жайманың тігісі болмауы керек.
10. Терінің гиперемиясы (қ ызаруы) болғ ан кезде, белгілі бір жердің қ ан айналысын жақ сарту ү шін теріні қ ұ рғ ақ сү лгімен сү рту немесе кварцтау керек.
11. Терінің суланып тұ рғ ан жерін суық сумен сабындап жуып, спиртпен сү ртіп, ұ нтақ себу керек.

Ойылудың даму кезең дері

І кезең: Циркуляторлы бұ зылулар кезең і

Белгілі бір тері аймағ ының бозаруымен соң ынан венозды гиперемиямен жә не шекаралары анық болмағ ан кө герумен сипатталады; ұ лпалар ісің кі; ұ стағ анда мұ здай болады.

ІІ кезең: Некротикалық ө згерістер жә не ірің деу кезең і

Некротикалық процестердің дамуымен сипатталады. Терімен қ оса тері асты май қ абатында, бұ лшық еттерде, сү йектерде некроздың дамуы байқ алады.

ІІІ кезең: Жазылу кезең і

Репаративті процестердің басым болуымен грануляция, тыртық тану жә не дефекттің жартылай немесе толық эпителизациясымен сипатталады.

Трофикалық бұ зылыстар дең гейіне қ арай ойылудың жіктелуі

1-ші кезең нің белгілері: терісі қ ызарып, ісіп, қ абыршақ танады. Эпидермис пен тері қ абаттары зақ ымданады. Тұ рақ ты гиперемия қ ызыл-кө кшіл дақ тармен сипатталады. Гиперемия қ ысым тоқ тағ аннан соң кетпейді. Осы кезде жү ргізілетін шаралар: теріні антисептикалық ерітіндімен ө ндеу (камфора спиртінің 10% ерітіндісі, 70% спирт пен жартысы су, опа себу, ультракү лгін сә улелендіруді жү ргізу, астына резең ке дө ң гелек салу.

2-ші кезең де кү лбір пайда болады. Тері жамылғ ыларының беткей бұ зылулары, бұ зылыстар тері асты май қ абатына дейін барады. Қ ызыл-кө кшіл дақ тармен тұ рақ ты гиперемия сақ талады. Эпидермис ажырайды. Ол кезде бриллиант кө гінің 1-2 % спирттелген ерітіндісін жағ ады, айналасын антисептик ерітіндісімен ө ң дейді, қ ұ рғ ақ таң ғ ыш байлайды.

3-ші кезең де кү лбір жарылып, жара пайда болады. Бұ лшық ет қ абатына дейін барлық қ абаттарының зақ ымдануы байқ алады. Зақ ымдану бұ лшық етке дейін енеді. Ол кезде ультракү лгін сә улелендіру қ олданылады, майлы таң ғ ыш (1% синтомицин эмульсиясы, Вишневский майы, облепиха майы), арасына дө ң гелек резең ке салу қ олданылады.

4-ші кезең де терінің, тері асты торшасы мен басқ а да жұ мсақ тіндердің некрозы дамиды. Осы кезде жү ргізілетін шаралар: некроз тоқ тағ аннан кейін, ө лген тіндерді алып тастайды, жарағ а 0, 5% калий перманганатының ерітіндісін немесе фурациллин ерітіндісі бар таң ғ ыш салады. Таң ғ ышты кү ніне 2-3 рет ауыстырады. Ірің болғ ан жағ дайда антисептиктер ерітіндісімен шаяды. Жараны толығ ымен тазалап, майлы таң ғ ыштар қ ояды. Жараның жазылуына кө мектесетін майлар қ олданылады..

13.Науқ асты бақ ылау. Дене қ ызуын ө лшеу. Жеке бекет.

Адамның дене қ ызуы кез келген жағ дайда салыстырмалы тұ рақ ты болып келеді. Оны бірқ алыпты ұ стау кү рделі жылу реттеу ү рдістерімен қ амтамасыз етіледі - қ ұ рамына перифериялық (тері, қ ан тамырлары) жә не орталық (гипоталамус) терморецепторлар, бас миында орналасқ ан жылу реттегіш арнайы орталық тар жә не жылу белу ә рі беру дең гейін реттейтін эфференгті жолдар кіреді. Дені сау адамның қ олтық астындағ ы қ ызуы 36, 4 - 36, 8°С аралығ ында тербеледі. Ең жоғ арғ ы летальды қ ызу (яғ ни адам ө міріне сай келмейтін температура, бұ л кезде адам ө леді) 43°С-қ а тең, мұ ндай қ ызуда организмде зат алмасуының қ айтарылмайтын ө згерістері басталады, клеткаларда ауыр кұ рылымдық заымданулар болады. Летальды ең тө менгі кызу - 15 - 23°С.

Ә ртү рлі жағ дайларғ а байланысты дене қ ызуынын физиологиялық тербелуі мү мкін. Мысалы, тік ішекте, кынапта, шап қ ыртысында, ауыз қ уысында ө лшенген қ алыпты қ ызу қ олтық астындағ ы қ ызуғ а қ арағ анда 0, 4°С жоғ ары. Балаларда зат алмасу неғ ұ рлым қ арқ ынды етеді, ал жылу реттеу механизмдері жетілмеген, сондық тан оларда ү лкендерге қ арағ анда дене қ ызуы неғ ұ рлым жоғ ары. Ә йелдерде дене қ ызуы етеккірдің фазаларымен анық талады: овуляция (жетілген фолликулдын жарылып, жұ мыртқ а клеткасының шығ уы) кезінде ол 0, 6 - 0, 8°С - ка кө теріледі. Барлық адамдарда дерлік дене қ ызуының тә уліктік тербелуін анық тауғ а болады, бұ л ә детте 0, 1 - 0, 6°С қ ұ райды. Ең жоғ арғ ы дене қ ызуы ә детте тү стен кейін (17 - 21 сағ аттарының аралығ ында), ал ең тө мен қ ызу –таң сә ріде (сағ ат 3-пен 6 аралығ ында). Жазда адамның дене қ ызуы кыстағ ығ а қ арағ анда 0, 1 - 0, 5°С жоғ ары. Дене қ ызуының кө терілуі тамақ ішкеннен кейін, қ арқ ынды жұ мыс, эмоциональдық кү штену (мысалы, студенттерде актерлерде, спротшыларда) кезінде байқ алады.

Адамның дене қ ызуын ө лшеу термометрия деп аталады, ол медициналық сынап термометрімен жү ргізіледі. Термометр капиллярі бар шыны тү тікшеден тұ рады, онда сынап толтырылғ ан резервуар бар. Бұ л тү тік шкалағ а бекітілген, оғ ан 34-тен 42°С дейін бө лімдер жасалынғ ан. Қ ызғ ан кезде капиллярмен жоғ ары кө терілген сынап суыса да тө мен тү спейді. Сынап тү суі ү шін термометрді бірнеше рет сілку керек. Медициналық термометрдің шкаласы дене температурасын 34-тсн 42°' дейін ө лшеуге арналғ ан, бір белігі 0, 1 °С.

Дене қ ызуын кө бінесе қ олтық астында (алдау кү діктелінсе-екі жақ пыш да), ал шап қ ыртысында (балаларда), ауыз куысында (термометр резервуарын тілдің астына қ ояды), тік ішекте (вазелинмен майланғ ан термометрдің резервуарын сол қ ырында жатқ ан науқ астың тік ішегіне 2-3 см терең дікке кіргізеді) сиректеу ө лшейді. Дене қ ызуын ө лшегенде мейірбикенің болуы міндетті. Дене қ ызуы қ олтық астында калыпты жағ дайда 36 - 37°С, жә не ол шырышты қ абаттардағ ы қ ызуғ а қ арағ анда 0, 5 - 0, 8°С тө мен екендігін есте сақ тағ ан жө н.

Қ ызуды ө лшеу былай жү ргізіледі: қ ұ рғ ақ 35°С-ден тө мен кө рсеткішпен термометрді адын ала кұ рғ атып сү ртілген қ олтық астына терімен толық жанасатындай етіп орнатады (науқ астың иығ ын кеуде клеткасына қ ысу), 7 - 10 минуттан кейін термометрдің кө рсеткішін анық тап, оны температуралық бетке жазады. Содан кейін термометрді сілкіп, 4/5 белігіне дейін немесе толығ ымен хлораминнің 1% зарарсыздандыру ерітіндісіне (немесе басқ а дез. Ерітіндіге) 15 минутқ а салып қ ояды, содан соң ағ ынды сумен шайып, қ ұ рғ ақ кү йінде тү бінде мақ тасы бар ыдысқ а сақ тайды.

Қ азіргі кезде қ ызуды ө лшеудің басқ а да жолдары бар екендігін айтқ ан жө н. Мысалы, электронды термометрлер, электротермометрлер, тез анық тау ү шін - экспресс ә діс, маң дай терісіне қ ызу кө терілгенде бояуын ө згертетін термолабильді затпен қ апталғ ан қ ағ аз киындысы.

Дене қ ызуының тә уліктік тербелулерін сызып керсету ү шін температуралық беттер толтырады.Температуралық парақ тарды ә р науқ асқ а толтырып, кү ніне екі рет термометрия нә тижелерін жазып отырады. Абсцисс осі бойымен ауру кү ндері, ординат осінде температуралық тор орналасады, оның бө ліктері 0, 2°С-қ а тең. Бетке кү нделікті екі реттік термометрия нә тижелерін нү ктемен белгілейді, оларды біріктіреді де температуралық қ исық сызық сызылады.

Қ ызба (febris) - бұ л дене қ ызуының кө терілуі, ә ртү рлі патогенді тітіркендіргіштерге жауап ретінде пайда болғ ан организмнің белсенді қ орғ ану-бейімделу реакциясы. Кө бінесе бұ л пирогендер.- белоктық заттар - патогенді бактериялар мен вирустар, олардың токсиндері, сондай-ақ ыдырау ө німдері. Қ ызба кө птеген жұ қ палы аурулардың негізгі белгісі болып табылады. Қ ызба реакциясы механикалық, химиялык жә не физикалық зақ ымданулардың себебінен болғ ан жұ қ палы емес (асептикалық) қ абынуларда да болуы мү мкін. Қ ан айналуының бұ зылуы нә тижесінде, мысалы миокард инфарктінде, дамығ ан тіндер некрозы да қ ызбамен ө теді. Қ ызба қ атерлі ісіктерде, зат алмасуының артуымен ө тетін кейбір эндокринді ауруларда (тирертокрикоз), аллергиялық реакцияларда, орталық жү йке жү йесі қ ызметінің бұ зылуында (термоневроз) жә не т.б. байқ алады.

Қ ызбаны қ ажетті алмасу ү рдістерін демейтін жә не организмге тү скен бактерия, вирустармен кү ресті кеп жағ дайда жең ілдететін организмнің бейімделуші реакциясы деп карағ ан жө н. Пиротерапия (қ ызуды жасанды кө теру) кейбір аурулар кезінде (сылбыр ө тетін инфекцияларда) қ олданылады. Дегенмен, жоғ ары қ ызба ауру ағ ымы мен нә тижесіне (егде немесе ө те жас адамдарда, қ осымша аурулар болғ анда жә не т.б.) кө бінесе жағ ымсыз ә сер етуі мү мкін.

Қ ызбаның тү рлері:

Қ ызудың кетерілу дә режесіне байланысты: субфебрильді (38°С-тан артпайды), орташа немесе фебрильді (38 - 39°С), жоғ ары немесе пиретикалық (39 - 41°С), аса жоғ ары немесе гиперпиретикалық (41°С-тан жоғ ары).

Ағ ым ұ зақ тығ ына байланысты: еткінші (ұ зақ тығ ы бірнеше сағ ат), жедел (15 кү нге дейін), жеделдеу (15 - 45 кү н) жә не созылмалы (45 кү ннен артық).

Дене қ ызуынын тә улік бойғ ы (кейде ұ зағ ырақ уакыттағ ы) тербелу сипатына байланысты:

1) тұ рақ ты (febris continua) - қ ызудың ұ зақ уақ ыт кө терілуі ГС-тан аспайтын тә уліктік тербелумен;

2) ремиттеуші (босаң сытатын) (febris remittens) - ұ зақ қ ызба, қ ызудың тә уліктік тербелуі 1-ден 1, 5°С-қ а дейін қ алыпты дең гейге дейін тө мендеусіз;

3) ұ стамалы безгек (febris intermittens) қ ызудың 1°С-тан жоғ ары тә уліктік тербелуімен сипатталады, бірақ танертең гілік уақ ытта оның қ алыпты дең гейге дейін тө мендеуі байқ алады;

4) гектикалық (febris hectica) (титық тататын) – тә улігіне бірнеше рет қ айталанатын дене қ ызуының кө п (3-5°С-қ а) кө терілуімен жә не тез тү суімен сипаталатын қ ызба. Дене қ ызуы қ алыпты немесе қ алыптыдан тө мен - 36°С-тан тө мен тү седі;

5) бұ рмаланғ ан қ ызба (febris inversia) - ә деттегі тә уліктік ырғ ақ тың ауысуымен сипатталады, бұ л кезде таң ертең гілік қ ызу кешкідегіден жоғ ары;

6) толқ ын тә різді қ ызба (febris indulans), тұ рақ ты кө терің кі кезең дер қ алыпты қ ызу кезең дерімен бірнеше кү н бойы алмасып отырады;

7) бұ рыс қ ызба (febris atypica), тә улік бойғ ы тербелуде заң дылық тың болмауымен сипатталады.

Бір ғ асырдан аса уақ ыт бұ рын ұ сынылғ ан температура қ исық тарының бұ л тү рлері осы кү ні де диагностикалық маң ызын сақ тағ ан, бірақ казіргі антибактериялық жә не ыстық тү сіретін дә рілерді алғ ашқ ы кү ндерден бастап кең інен қ олдану салдарынан температуралық кисық аурудың табиғ и дамуы кезінде болатын пішінін жоғ алтады.

Қ ызудың кө терілуін ә р науқ ас ә ртү рлі ө ткізеді: кейбіреуі субфебрильді қ ызудың ө зінде ауыр қ иналады.

Қ ызбасы бар сырқ аттың кү тімі оның кезең іне кө п байланысты.

Бірінші кезең - қ ызудың ө ршуі. Жылу бө лудің жылу беруден неғ ұ рлым басымдылығ ы байқ алады. Клиникада бұ л қ алтыраумен, бұ лшық еттердің тартып ауыруымен, бас ауруымен, аяқ -қ олдардың бозаруымен жә не кө теруімен (цианозымен) сипатталады. Мұ ндай кезде науқ асты жылыту (тө секкке жатқ ызу, қ ымтап жабу, жылытқ ыштар қ ою, ыстық шай беру), дә рілік емнің қ ажеттігі туралы сұ рақ ты шешу, ағ заның ә ртү рлі мү шелері мен жү йелерінің жағ дайын мұ қ ият бақ ылау қ ажет.

Екінші кезең - қ ызудың жоғ ары дең гейде сақ талуының салыстырмалы тұ рақ ты кезең і. Жылу бө лу жә не жылу беру ү рдістерінің тең есуімен сипатталады. Қ алтырау азаяды, тері тамырларының жиырылуы тө мендейді жә не бозаң дық гиперемиямен (кызарумен) алмасады. Сырқ аттар бү л кезде эдетте жалпы ә лсіздікке, бас ауруына, ыстық тауғ а, ауыз кебуіне шағ ымданады. Жү рек-кан тамыр жә не тыныс алу жү йелері қ ызметінің қ атерлі бұ зылулары болуы мү мкін: тамыр соғ уының жиілеуі (тахикардия), тыныс жиілеуі (тахипноэ), кейде қ ан кысымының тө мендеуі байқ алады, сондық тан ә рдайым сә йкес емдік дә рілерді тағ айындау сұ рақ тарын шешу қ ажет. Бұ л кезең де орталық жү йке жү йесі жағ ынан айқ ын бұ зылулар болуы мү мкін - бас ауруы, ұ ң қ ысыздық, галлюцинациялар, сандырақ тау, ал кішкентай балаларда қ ұ рысып-тырысулар. Қ ызбасы бар сырқ аттың ауыз қ уысы кү тімі мү _қ ият жү ргізілуі қ ажет, еріндері мен езулерінде пайда болғ ан жарылуларды вазелин майымен немесе глицеринмен майлау. Қ арсы кө рсеткіш болмаса жиі, бө ліп-бө ліп, кө п сұ йық тық ішкізу (сусындар, морстар, компоттар, мииерал сулар) ұ сынылады. Қ атаң тө сектік тә ртіптегі науқ астарғ а дә рет ыдысы мен зә р қ абылдағ ышты береді, ойылулардың алдын алуды жү ргізеді.

Ү шінші кезең - қ ызудың тө мендеу кезең і, шеткі қ ан тамырлардың кең еюі, тер бө лінудің кө п артуы салдарынан жылу берудің жылу бө луден неғ ұ рлым басымдылығ ымен сипатталады. Ол ә ртү рлі ө теді. Дене қ ызуынын біртіндеп. бірнеше кү н ішінде тү суі литикалық немесе лизис деп аталады. Тез, кө бінесе 5 - 8 сағ атгың ішінде, жоғ ары мө лшерден (39 - 40°С) қ алыпты немесе сә л қ алыпты дең гейге тү суі кризис деп аталады. Дене қ ызуының критикалық тү суі медицина қ ызметкерлерінен батыл шараларды қ олдануды қ ажет етеді: жү рек жиырылуының кү шеюіне жә не қ ан қ ысымының кө терілуіне мү мкіндік туғ ызатын, тыныс жә не тамыр қ озғ алысы орталық тарын қ оздыратын дә рілік заттарды енгізу. Сырқ атты айналдыра жылытқ ыш салады, ыстық қ ою шай береді, тө сек орын жапқ ыштары мен іш киімді уакытымен ауыстырады.

Науқ астың жағ дайын бақ ылау

Медбике науқ ас жағ дайын бақ ылап, ө згерістерді уақ ытылы анық тап, дә рігерге хабарлауы тиіс.

Науқ асты бақ ылау кезінде медбике назар аударуы қ ажет:

-сана жағ дайына;

-науқ астың тө сектегі қ алпына;

-бет-ә лпетіне;

-тері жамылғ ылары мен кілегей қ абық тардың тү сіне;

-қ ан айналым жә не тыныс алу мү шелерінің жағ дайына;

-зә р шығ ару мү шелерінің қ ызметіне т.б.

Дене қ ызуы жә не оны ө лшеу