ЗІНДІК ЖҰМЫС

Ә р ғ ылымның барлық саласында болмысы білім мазмұ ны мен кө лемі қ ауырт ө сіп отырғ ан қ азіргі ғ ылыми-техникалық процесс кезінде бұ л міндеттердің жү зеге асуы оқ ыту ү рдісінде студенттерідң ө зіндік оқ у жұ мыстарын оң тайлы ұ йымдастырудың тиімді ә дістері мен тә сілдерін, оқ ыту тү рлерін, нысандарын іздестіру ө зекті сипатқ а ие болады. Себебі, студенттердің ө зіндік жұ мыстарын арнайы ұ йымдастыру оқ у ү рдісін жетілдірудің негізгі шарты болып табылады.
Қ азіргі таң да ө зіндік іс-ә рекетін жаң а жағ дайғ а байланысты оң тайлы ұ йымдастыра білуі тиіс. Студентің ө зіндік жұ мысы - болашақ мамандарды даярлаудың жә не білім сапасын арттырады. Осығ ан орай оқ у орындарында ә р білім алушыдан ой ең бегінің ұ тымды ә дістерін білуі, яғ ни аз уақ ыт кетіріп қ ажетті ақ паратты іздеп жә не мең геріуді, фактілер, теорияны, тұ жырымдамаларды жү йелеп жә не жіктей білуді, ө з кө зқ арасын нақ ты айтып жә не дә лелдей білуді ү йренуі талап етіледі.
Студенттің ө зіндік жұ мысы – бұ л студенттің дидактикалық тапсырмаларды ө зінше орындауғ а, танымдық ә рекеттерге қ ызғ ушылығ ының қ алыптасуына жә не нақ ты бір ғ ылым саласында білім жинақ тауына бағ ытталғ ан студенттің оқ у ә рекетінің ерекше тү рі. Ө зіндік жұ мыс студенттердің шығ армашылық қ абілеті мен біліктерін дамытуда олардың барысында тиімді, ә рі ө німді ең бек етуіне мол мү мкіндіктер жасайды. Ө зіндік жұ мысты оң тайлы ұ йымдастыру елеулі практикалық міндет жә не маң ызды ғ ылыми проблема болып табылады. Ө зіндік жұ мысты ұ йымдастыру мә селесіне кө птеген зерттеулер арналғ ан. Олар педагогикалық ә дебиеттерде алғ аш ө зіндік жұ мыс мә селелерін В.К.Буряк, Е.Я.Голант, Б.П.Есипов, Р.Г. Лемберг, Р.М. Микельсон, И.И. Пидкасистый, Е.С.Саблик, М.Н. Скаткин ең бектерінде зерттелініп, оқ у ү рдісінде білім алушылардың ө зіндік жұ мысын жү йелі тү рде қ олдану негіздері қ арастырылды. Студенттердің ө зіндік жұ мысын ұ йымдастырудың мә нін дидактикалық тұ рғ ыда қ арастырғ андар: А.Е.Абылқ асымова, Н.А.Адельбаева, С.И.Архангельский, М.В.Буланова-Топоркова, М.Г.Гарунов, И.И. Кобыляцкий, Р.Н. Низамов ең бектері арналғ ан. Ө зіндік жұ мысқ а берілетін анық тамалардың ә ртү рлігіне қ арамастан, оларды бірнеше шағ ын топқ а бө луімізге болады. И.Т.Протасовтың ойынша, ө зіндік жұ мыс біліктілік пен іскерлік жиынтығ ы. Г.Н.Кулагина ө зіндік жұ мысты студенттің іс-ә рекет қ ұ ралы белсенділігі мен ө з бетімен білім алуғ а дайындығ ы деп тү сінеді. Г.Н.Дари ө зіндік жұ мыстың мә нін былайша айтады. Бұ л жұ мысты студент ө з бетімен орындайды, ол ө зінің біліміне, іскерлігі мен сеніміне, ө мірлік тә жіріибесі, дү ниетанымына сү йене отырып атқ арады.
Ө зіндік жұ мыстары ә р тү рлі ә дістер арқ ылы іске асырылады, мысалы: жаттығ у, кітаппен жұ мыс істеу, бақ ылау, есеп шығ ару, эксперимент жү ргізу т.б. Студенттердің ө здігінен орындайтын жұ мыстарының бірі жаттығ улар мен тапсырмалар болып табылады. Сондық тан оқ у орындарында ә рбір курста оқ ытушылардың басшылығ ымен студенттер жаттығ уларды ө з бетімен жұ мыс істеуге ұ мтылады. Студенттерндің ө зіндік жұ мысы болашақ маманның шығ армашылық ойлауын, танымдық қ ызығ ушылығ ын жә не арнайы білім алуын қ амтамасыз ететіндіктен жаттығ улардың маң ызы зор. Р.С.Немов тө мендегідей қ орытынды жасағ ан: «Білік дағ дылардың барлық тү рлерін қ алыптастыруда жаттығ улардың маң ызы зор. Олардың негізінде дағ дылар автоматтандырылып, біліктілер жетіледі. Ал кү нделікті, жү йелі жаттығ уларсыз, білік, дағ дылар ө з қ асиеттерін жоғ алтады» Ө з бетімен жұ мыстың маң ыздысы - студенттің ө з беттерімен орындай алуларына, оқ уғ а белсенділігінің артуына, шығ армашылығ ын қ алыптастыруғ а ық палы мол. Ө з бетімен жұ мыс жасау барысында студент Р.Сү лейменов ө здігінен істейтін жұ мыстарды ә рекет сипатына қ арай жаттығ у, зерттеу шығ армашылық жұ мыстар деп топтастырады. «Шығ армашылық ең бекте студенттің іскерлік қ абілеті, білім кө лемі, білім молдығ ынан туатын толық дербестігі айқ ын кө рінуі тиіс». Шығ армашылық жұ мыстар студентердің дү ниетанымына, ізденімдік қ абілетінің дамуына, тұ лғ а ретінде қ алыптасуына ық пал етеді. Онымен қ атар ө здігінен ой қ орытып, шешім шығ аруғ а, дұ рыс сө йлеп, сауатты жазуғ а, тіл байлығ ын арттыруғ а жә рдемдеседі. Оқ ытушының сабақ қ а дайындалғ анда ө зінің ә рекеттерін ойластыруымен шектелмей, дең гейіне қ арай студенттің ә ркетіне мә н беруі тиіс. Ө зіндік жұ мыстың тү рлері сан алуан. Оларды топтастыру-ө те кү рделі мә селе. Сондық тан студенттердің ө зіндік жұ мыстарын таныстыру ү шін бірнеше шарттар мен белгілерді ескеру керек. Оқ ытудың мақ сат міндеттеріне жә не пә ннің мазмұ нына, оқ ыту ә дістерінің ерекшеліктеріне, студенттің даму дә режесіне қ арай ө зіндік жұ мыстарды бірнеше топқ а бө луге болады. Оның негізгі жиі кездесетін бір тобы - сабақ мақ сатына қ арай қ олданылатын жұ мыстың тү рлері. Олар мыналар:
-жаң а білімді мең геруі;
-жаң а білімді бекіту;
-білім мен дағ дыларды қ айталау, бақ ылау жә не тексеру.
Студенттердің жұ мыстарының барлық топтарын оқ ытушы оқ ыту барысында жү йелі тү рде ә рқ айсысын ө зіне тиісті жерінде қ олдануғ а міндетті жә не оның бір ерекшелігі – оқ ыту ү рдісінің барлық кезең індерінде қ олдануғ а болады. Сондай-ақ студенттермен жү ргізілетін ө зіндік жұ мыстары олардың таным, іс-ә рекеттерінің ерекшеліктеріне қ арай ә р тү рлі бағ ытта ұ йымдастыруғ а болады. Уақ ытты тиімді пайдаланып, оқ ушының ө з бетімен тапсырманы орындауына ұ дайы жағ дай жасалуы қ ажет. Ол ү шін мынадай міндеттер орындалу керек:
-Студенттерге ө зіндік жұ мыстар туралы тү сінік беру.
-Студенттердің ө з бетімен тапсырма орындау ә дістерін таныстыру.
Ө зіндік жұ мыстарды ұ йымдастырудың негізгі шарттары мыналар:
1.Оқ ытушының нақ ты тапсырмалар беруі;
2. Жұ мысты орындаудың жә не аяқ таудың дербестігінің ө зара байланысы;
3. Жұ мысты орындаудың жә не аяқ таудың уақ ытын белгілеу;
4. Олардың жұ мысты ө з еркімен жә не қ алауымен істеуі.
Студенттердің ө зіндік ұ мысын ұ йымдастырудың маң ызы ө те зор. Ө йткені, сол арқ ылы студенттердің іс-ә рекетінің дербестігі артады. Студенттің ө зіндік жұ мысы- кез-келген пә нді оқ уғ а ө зіндік жұ мыстың орындалу ә дістерінің қ алыптасуына бағ ытталғ анымен, бұ л жұ мыс- студенттің ғ ылыми, оқ у кә сіби қ ызметін қ алыптастырып, мә селелерді ө зіндік шешуіне оптималды шешімдерді қ абылдауғ а, дағ дарыстық жағ дайлардан шығ уғ а арналғ ан. Жоғ арғ ы мектептің орта мектептен ең басты айырмашылығ ы- оқ ыту жұ мысының ә дісі жә не оқ ушылардың жеке дең гейі болып табылады. Сонымен қ атар, студенттердің ө індік жұ мыстарының тә рбиелік мағ ынасы ө те зор. Ө йткені, бұ л жұ мыс студенттің білім алудағ ы жеке жұ мысын ғ ана емес, қ азіргі заманғ ы жоғ арғ ы кә сіби маманды тұ лғ а рентінде қ аплыптасуына мү мкіндік береді. Студенттің ө зіндік жұ мысын белсендірудің тә сілдері ұ йымдастырушылық жә не ә дістемелік болып бө лінеді. Ә дістемелік жағ ынан белсендіру қ олданылғ ан ә діс-тә сілдерге, студенттің ө зіндік жұ мысының формалары мен ұ йымдастыру қ ұ ралдарына байланысты. Ө зінідік жұ мысты оқ ытушының дұ рыс басқ ара білу жә не студенттердің дербестік ә рекетінің дә режесі артып отыруы- осы жұ мыстың белгілері болып табылады. Студенттердің ө зіндік жұ мысының маң ызын толығ ырақ тү сіну ү шін, оның атқ аратын негізі мен міндеттерін атап ө ткен жө н болар.
1.Студенттердің дербестік қ абілетін мейлінше арттыру.
2. Олардың алғ ан білімінің саналылығ ы мен беріктігін қ амтамасыз ету.
3. Студенттерге оқ уғ а қ ажет біліктер мен дағ дыларды қ алыптастыру.
4. Таным ақ ыл-ой қ абылетін дамыту.
Сонымен, ө зіндік жұ мыс студенттердің шығ армашылық ә рекеті мен ынтасын дамытуда зор ә сер білдіреді, қ айсарлық, табандылық, батылдық қ а тә рбиелеуде жә не қ алыптастыруда кө здеген мақ сатқ а жетуге жә не жеке тұ лғ аны сапалық қ асиеттерін жетілдіруге зор мү мкіндік береді.