Бап. Тараптар

1. Талап қ оюшы мен жауапкер азаматтық процесте тараптар болып табылады. Ө з мү дделерін немесе талап қ ойылғ ан мү дделерді кө здеп талап қ оюшы азаматтар мен заң ды тұ лғ алар талап қ оюшылар болып табылады. Ө здеріне қ уыным талабы қ ойылғ ан азаматтар мен заң ды тұ лғ алар жауапкерлер болып табылады.
2. Заң да кө зделген жағ дайларда заң ды тұ лғ алар болып табылмайтын ұ йымдар да тараптар болуы мү мкін.
3. Басқ а тұ лғ алардың қ ұ қ ық тарын, бостандық тарын жә не заң мен қ орғ алатын мү дделерін қ орғ ау ү шін сотқ а жү гінуге заң бойынша қ ұ қ ығ ы бар адамдардың ө тініші бойынша мү дделері қ озғ алып іс басталғ ан адамғ а сот пайда болғ ан процесс туралы хабарлайды жә не ол адам сотқ а талап қ оюшы ретінде қ атысады.
4. Азаматтық процесте мемлекет бір тарап болуы мү мкін.
5. Тараптар іс жү ргізу қ ұ қ ық тарын тең пайдаланады жә не бірдей іс жү ргізу міндетін мойынына алады.
6. Осы Кодекстің ережелеріне сә йкес, корпоративтік дауғ а қ атысушы тараптар ә рбір нақ ты қ ұ жатты кө рсетпей, іске қ атысты қ ұ жаттарды бір-бірінен сұ ратуғ а қ ұ қ ылы.
Тараптар мемлекеттік қ ұ пияларды немесе заң мен қ орғ алатын ө зге де қ ұ пияны қ ұ райтын қ ұ жаттарды бір-бірінен сұ рата алмайды.
Ескерту. 48-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 29.12.2014 № 269-V Заң ымен (01.01.2015 бастап қ олданысқ а енгізіледі).

49-бап. Талап қ оюдың негіздемесі мен нысанасын ө згеру,
талап қ оюдан бас тарту, талап қ оюды тану,
бітімгершілік келісім, дауды (жанжалды) медиация
тә ртібімен реттеу туралы келісім

Ескерту. Тақ ырыпқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

1. Талапкер талап қ оюдың негізін немесе нысанасын ө згертуге, талап қ ою талаптарының мө лшерін ұ лғ айтуғ а немесе азайтуғ а немесе талап қ оюдан бас тартуғ а қ ұ қ ылы. Талап қ оюдың негізін немесе нысанасын ө згерту, талап қ ою талаптарының мө лшерін ұ лғ айту немесе азайту істі мә ні бойынша қ арау аяқ талғ анғ а дейін жазбаша арыз беру арқ ылы жү ргізіледі. Талап қ оюдан бас тартуғ а бірінші сатыдағ ы сот шешім қ абылдағ анғ а дейін жазбаша арыз беру арқ ылы жол беріледі. Жауапкер талап қ оюды мойындауғ а қ ұ қ ылы, бұ л жө нінде одан қ олхат алынады. Тараптар істі татуласу келісімімен немесе дауды (жанжалды) медиация тә ртібімен реттеу туралы келісіммен аяқ тай алады, оларғ а тараптар қ ол қ ояды жә не оларды сот бекітеді.
2. Соттың ө з бастамасы бойынша талап қ ою нысанасын немесе негіздемесін ө згертуге қ ұ қ ығ ы жоқ. Егер бұ л іс-ә рекет заң ғ а қ айшы келсе немесе басқ а біреулердің қ ұ қ ық тарын, бостандық тарын жә не заң мен қ орғ алатын мү дделерін бұ затын болса, сот талап қ оюшының талап қ оюдан бас тартуын, жауапкердің талап қ оюды тануын қ абылдамайды жә не тараптардың бітімгершілік келісімін немесе тараптардың дауды (жанжалды) медиация тә ртібімен реттеу туралы келісімін бекітпейді.
Ескерту. 49-бапқ а ө згерістер енгізілді - Қ Р 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қ олданысқ а енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғ ашқ ы ресми жарияланғ ан кү нінен кейiн кү нтiзбелiк он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгiзiледi) Заң дарымен.

50-бап. Іске бірнеше талап қ оюшының немесе
жауапкердің қ атысуы

Талапты бірнеше талап қ оюшы бірлесіп қ оюы немесе оның бірнеше жауапкерге қ ойылуы мү мкін. Талап қ оюшылардың немесе жауапкерлердің ә рқ айсысы екінші тарапқ а қ атысты процесте дербес болады. Тараптар іс жү ргізуді тиісінше тең талап қ оюшылардың немесе тең жауапкерлердің біреуіне тапсыра алады.

51-бап. Тиісті емес жауапкерді ауыстыру

1. Сот істі дайындау ү стінде немесе бірінші сатыдағ ы сотта оны қ арау кезінде талап бойынша жауап беруге тиісті емес адамғ а талап қ ойылып отырғ анын анық таса, істі тоқ татпай талап қ оюшының ө тініші бойынша тиісті емес жауапкерді тиісті жауапкермен ауыстыра алады. Тиісті емес жауапкерді ауыстырғ аннан кейін істі дайындау жә не қ арау басынан бастап жү ргізіледі.
2. Егер талап қ оюшы тиісті емес жауапкерді басқ а тұ лғ амен ауыстыруғ а келіспесе, сот істі ұ сынылғ ан талап қ ою бойынша қ арайды.

52-бап. Даудың нысанасына дербес талаптарын
мә лімдейтін ү шінші тұ лғ алар

Даудың нысанасына дербес талаптарын мә лімдейтін ү шінші тұ лғ алар бір немесе екі тарапқ а талап қ ою арқ ылы бірінші сатыдағ ы сот шешім шығ арғ анғ а дейін процеске кірісе алады. Олар талап қ оюшының барлық қ ұ қ ық тарын пайдаланады жә не оның барлық міндеттерін атқ арады.

53-бап. Даудың нысанасына дербес талаптарды
мә лімдемейтін ү шінші тұ лғ алар

Даудың нысанасына дербес талаптарын мә лімдемейтін ү шінші тұ лғ алар, егер іс тараптардың біреуіне қ атысы ө здерінің қ ұ қ ық тарына немесе міндеттеріне ә сер етуі мү мкін болса, іс бойынша бірінші сатыдағ ы соттың шешімі шық қ анғ а дейін талап қ оюшы немесе жауапкер жағ ында іске кірісе алады. Олар сондай-ақ тараптардың жә не іске қ атысушы басқ а адамдардың ө тінішімен немесе соттың бастамасымен іске қ атысуғ а тартылуы мү мкін. Дербес талаптарын мә лімдемейтін ү шінші тұ лғ алар тараптардың талап қ оюдың негіздемесі мен нысанасын ө згерту, талап қ ою талабының мө лшерін ұ лғ айту немесе азайту, сондай-ақ талап қ оюдан бас тарту, талап қ оюды мойындау не бітімгершілік келісімін, дауды (жанжалды) медиация тә ртібімен реттеу туралы келісімді жасау, қ арсы талап қ ою, соттың шешімін мә жбү рлеп орындатуды талап ету қ ұ қ ық тарынан басқ а іс жү ргізу қ ұ қ ық тарын пайдаланады жә не іс жү ргізу міндетін мойнына алады.
Ескерту. 53-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ Р 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

54-бап. Іс жү ргізу қ ұ қ ық мирасқ орлығ ы

1. Даулы немесе шешіммен белгіленген қ ұ қ ық қ атынастарынан тараптардың біреуі шығ ып қ алғ ан жағ дайларда (азаматтың қ айтыс болуы, заң ды тұ лғ аның қ айта ұ йымдастырылуы, таратылуы, талапқ а жол беру, борышты ауыстыру жә не материалдық қ ұ қ ық қ атынастарындағ ы тұ лғ алардың басқ а да ө згеру жағ дайы) сот ол тарапты оның қ ұ қ ық мирасқ орлығ ымен ауыстырады. Қ ұ қ ық мирасқ орлығ ы процестің кез келген сатысында мү мкін болады.
2. Қ ұ қ ық мирасқ оры процеске кіргенге дейін жасалғ ан барлық ә рекеттер қ ұ қ ық мирасқ оры ү шін бұ л ә рекеттер қ ұ қ ық мирасқ оры ауыстырғ ан тұ лғ ағ а қ аншалық ты міндетті болса, сондай шамада міндетті.

55-бап. Прокурордың сот ісін жү ргізуге қ атысуы

1. Азаматтық сот ісін жү ргізуде заң дардың дә лме-дә л жә не бір ү лгіде қ олданылуына жоғ ары қ адағ алау жү ргізу ісін мемлекет атынан Қ азақ стан Республикасының Бас прокуроры тікелей ө зі жә не ө зіне бағ ынатын прокурорлар арқ ылы жү зеге асырады.
2. Прокурордың азаматтық сот ісін жү ргізуге қ атысуы бұ л заң да кө зделген, прокурордың осы іске қ атысу қ ажеттілігін сот танығ ан жағ дайларда, сондай-ақ прокурордың бастамасы бойынша қ озғ алғ ан, мемлекеттің мү дделерін қ озғ айтын, жұ мысқ а қ айтадан алу, жалақ ыны ө ндіріп алу, азаматты басқ а тұ рғ ын ү й-жай берместен тұ рғ ын ү йден шығ ару, ө мірі мен денсаулығ ына келтірілген зиянды ө теу туралы істер бойынша міндетті.
Прокурор ө зіне жү ктелген міндеттерді жү зеге асыру мақ сатында іс бойынша қ орытынды беру ү шін жә не азаматтардың қ ұ қ ық тарын, бостандық тарын жә не заң ды мү дделерін, ұ йымдардың қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерін, қ оғ амдық немесе мемлекеттік мү дделерді қ орғ ау ү шін процеске ө з бастамасы бойынша немесе соттың бастамасы бойынша қ атысуғ а қ ұ қ ылы.
Прокурордың кө рсетілген ө кілеттіктері соттың қ арауғ а белгіленген барлық істер туралы уақ тылы хабарлауы арқ ылы қ амтамасыз етіледі.
3. Прокурор азаматтардың қ ұ қ ық тарын, бостандық тарын жә не заң ды мү дделерiн, ұ йымдардың қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерiн, қ оғ амдық немесе мемлекеттiк мү дделердi қ орғ ау туралы талап қ ойып, арыз беріп сотқ а жү гінуге қ ұ қ ылы. Ә леуметтік саладағ ы шектелмеген адамдар тобының ең бек, тұ рғ ын ү й жә не ө зге де қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын қ орғ ау туралы, сондай-ақ ә рекетке қ абілетсіз азаматтың мү дделерін қ орғ ау ү шін прокурор мү дделі адамның ө тінішіне жә не арызына қ арамастан талап қ оюы мү мкін.
4. Егер талап қ оюшы прокурор мә лімдеген талапты қ олдамаса, егер ү шінші тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары, бостандық тары жә не заң ды мү дделері қ озғ алмаса, онда сот талап қ оюды (арызды) қ араусыз қ алдырады.
5. Талап қ ойғ ан прокурор, бітімгершілік келісім жә не дауды (жанжалды) медиация тә ртібімен реттеу туралы келісім жасау қ ұ қ ығ ынан басқ а, талап қ оюшының барлық іс жү ргізу қ ұ қ ық тарын пайдаланады, сондай-ақ барлық іс жү ргізу міндеттерін мойнына алады. Прокурордың басқ а тұ лғ аның мү дделерін қ орғ ау ү шін талап қ оюдан бас тартуы ол тұ лғ аны істің мә нісі бойынша қ арауды талап ету қ ұ қ ығ ынан айырмайды.
6. Сот қ арайтын дауда талап қ оюшы немесе жауапкер ретінде прокуратура органдарының мү ддесін білдіретін прокурор тараптардың іс жү ргізу қ ұ қ ық тары мен міндеттерін пайдаланады.
Ескерту. 55-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ Р 2009.12.10 № 227-IV (2010.01.01 бастап қ олданысқ а енгізіледі), 2010.12.29 N 374-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтiзбелiк он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгiзiледi), 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қ олданысқ а енгізіледі) Заң дарымен.

56-бап. Басқ а тұ лғ алардың қ ұ қ ық тарын, қ оғ амдық жә не
мемлекеттік мү дделерді қ орғ ау ү шін
сотқ а жү гіну

1. Заң мен кө зделген жағ дайларда мемлекеттік органдар жә не жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдары, ұ йымдар немесе жекелеген азаматтар олардың ө тінуімен басқ а адамдардың қ ұ қ ық тарын, бостандық тарын жә не заң мен қ орғ алатын мү дделерін, сол сияқ ты қ оғ амдық немесе мемлекеттік мү дделерді қ орғ ау ү шін талап қ ойып сотқ а жү гіне алады. Ә рекетке қ абілетсіз азаматтың мү ддесін қ орғ ау ү шін мү дделі адамның ө тінішіне қ арамастан талап қ ойылуы мү мкін.
2. Бө где мү дделерді қ орғ ау ү шін талап қ ойғ ан адамдар, бітімгершілік келісім жә не дауды (жанжалды) медиация тә ртібімен реттеу туралы келісім жасау қ ұ қ ығ ынан басқ а, талап қ оюшының барлық іс жү ргізу қ ұ қ ық тарын пайдаланады жә не барлық іс жү ргізу міндеттерін мойнына алады. Аталғ ан органдар мен адамдардың талап қ оюдан бас тартуы мү дделеріне сай іс қ озғ алғ ан адамды істі мә ні бойынша қ арауды талап ету қ ұ қ ығ ынан айырмайды. Егер мү дделеріне сай іс қ озғ алғ ан адам мә лімделген талапты қ олдамаса, ү шінші тұ лғ алардың қ ұ қ ық тарына қ ысым жасалмаса, сот талап қ оюды (арызды) қ араусыз қ алдырады.
Ескерту. 56-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ Р 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

57-бап. Мемлекеттік органдар мен жергілікті ө зін-ө зі
басқ ару органдарының іс бойынша қ орытынды беру
ү шін процеске қ атысуы

1. Заң да кө зделген жағ дайларда мемлекеттік органдар мен жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдары ө здеріне жү ктелген міндеттерді жү зеге асыру мақ сатында іс бойынша қ орытынды беру ү шін жә не азаматтардың қ ұ қ ық тарын, бостандық тары мен заң ды мү дделерін, қ оғ амдық жә не мемлекеттік мү дделерді қ орғ ау ү шін бірінші сатыдағ ы сот істі мә ні бойынша қ арауды аяқ тағ анғ а дейін ө з бастамасы бойынша, іске қ атысатын адамдардың бастамасы бойынша, сондай-ақ соттың бастамасы бойынша процеске қ атыса алады.
2. Осы бапта кө рсетілген органдар ө з ө кілдері арқ ылы осы Кодекстің 47-бабында кө зделген іске қ атысушы адамдардың барлық қ ұ қ ық тарын пайдаланады.
Ескерту. 57-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 17.11.2014 № 254-V Заң ымен (алғ ашқ ы ресми жарияланғ ан кү нінен кейiн кү нтiзбелiк он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгiзiледi).

6-тарау. Сотта ө кілдік ету

58-бап. Істі ө кілдер арқ ылы жү ргізу

1. Азаматтар ө з істерін сотта ө здері немесе ө кілдері арқ ылы жү ргізуге қ ұ қ ылы. Азаматтың іске ө зінің қ атысуы оның бұ л іс бойынша ө кілі болу қ ұ қ ығ ынан айырмайды.
2. Ұ йымдардың ісін сотта оларғ а заң мен, ө зге нормативтік қ ұ қ ық тық актілермен немесе қ ұ рылтай қ ұ жаттарымен берілген ө кілеттіктердің шегінде іс-ә рекет жасайтын олардың органдары жә не тиісті ө кілеттіктер берілген олардың ө кілдері жү ргізеді. Заң ды тұ лғ алардың басшылары сотқ а олардың қ ызметтік жағ дайын немесе ө кілеттіктерін куә ландыратын қ ұ жаттар береді. Заң ды тұ лғ аның органы тиісті ө кілеттік берілген басқ а ө кілдермен бірге іске қ атыса алады.
Сенімхатқ а, заң дарғ а, сот шешімдеріне не ә кімшілік актісіне негізделген істі сотта жү ргізуге тиісінше ресімделген ө кілеттігі бар ә рекетке қ абілетті кез келген адам сотта ө кіл бола алады.

59-бап. Тапсырма бойынша ө кілдік ету

Мына адамдар:
1) адвокаттар;
2) заң ды тұ лғ алардың қ ызметкерлері - осы заң ды тұ лғ алардың істері бойынша;
3) кә сіптік одақ тардың уә кілетті адамдары - қ ұ қ ық тары мен мү дделерін қ орғ ауды осы кә сіптік одақ тар жү зеге асыратын жұ мысшылардың, қ ызметшілердің, сондай-ақ басқ а да адамдардың істері бойынша;
4) заң мен, жарғ ымен немесе ережемен осы ұ йымдар мү шелерінің қ ұ қ ық тары мен мү дделерін қ орғ ау қ ұ қ ығ ы берілген ұ йымдардың уә кілетті адамдары;
5) заң мен, жарғ ымен немесе ережемен басқ а адамдардың қ ұ қ ық тары мен мү дделерін қ орғ ау қ ұ қ ығ ы берілген ұ йымдардың уә кілетті адамдары;
6) басқ а тең қ атысушылардың тапсырмасы бойынша тең қ атысушылардың біреуі;
7) іске қ атысатын адамдардың ө тінуімен сот рұ қ сат еткен, жоғ ары заң герлік білімі бар басқ а да адамдар тапсырма бойынша сотта ө кіл бола алады.
Ескерту. 59-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 17.11.2014 № 254-V Заң ымен (алғ ашқ ы ресми жарияланғ ан кү нінен кейiн кү нтiзбелiк он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгiзiледi).

60-бап. Сотта ө кілдер бола алмайтын тұ лғ алар

1. Судьялар, тергеушілер, прокурорлар мен ө кілді органдардың депутаттары, олардың процеске тиісті ұ йымдардың уә кілеттік берілген адамдары немесе заң ды ө кілдер ретінде қ атысу жағ дайынан басқ а жағ дайда сотта ө кіл бола алмайды.
2. Қ азақ стан Республикасының адвокаттық қ ызмет туралы заң намасының талаптарын бұ за отырып, заң кө мегін кө рсету туралы тапсырма алғ ан адвокаттар сотта ө кіл бола алмайды.
3. Адам, егер мү дделері ө зі ө кіл болып отырғ ан адамның мү дделеріне қ айшы келетін адамдарғ а осы іс бойынша заң кө мегін кө рсетсе немесе бұ рын кө рсеткен болса немесе судья, прокурор, сарапшы, маман, аудармашы, куә немесе айғ ақ шы ретінде қ атысса, сондай-ақ егер ол істі қ арауғ а қ атысушы лауазымды адаммен туыстық қ атынастарда болса, ө кіл бола алмайды.
Ескерту. 60-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ Р 2009.12.11 N 230-IV (2010 жылғ ы 1 қ аң тардан бастап қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

61-бап. Ө кілдің ө кілеттіктері

1. Сотта іс жү ргізуге ө кілеттіктер, қ уыным арызғ а қ ол қ оюды, медиация жү ргізу туралы шарт жасасуды не iстi тө релікке немесе аралық сотқ а беруді, қ уыным талаптарынан толық немесе iшiнара бас тартуды жә не қ уынымды мойындауды, қ уыным нысанасын немесе негiзiн ө згертудi, бiтiмгершiлiк келiсiм жасасуды, ө кiлеттiктердi басқ а адамғ а берудi (сенімді басқ а біреуге аудару), соттың қ аулысына шағ ым жасауды, сот қ аулысын мә жбү рлеп орындатуды талап етудi, берiлген мү лiктi немесе ақ шаны алуды қ оспағ анда, ө кілге ө кiлдiк берушiнiң атынан барлық iс жү ргiзу ә рекеттерiн жасауғ а қ ұ қ ық бередi.
2. Ө кілдің осы баптың бірінші бө лігінде аталғ ан іс-ә рекеттердің ә рқ айсысын жасауғ а ө кілеттігі ө кілдік беруші берген сенімхатта арнайы кө зделуі тиіс.
Ескерту. 61-бапқ а ө згерістер енгізілді - Қ Р 2011.01.28 N 402-IV (2011.08.05 бастап қ олданысқ а енгізіледі), 2012.02.17 N 565-IV (2012.07.01 бастап қ олданысқ а енгізіледі); 03.07.2013 125-V (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң дарымен.

62-бап. Ө кілдің ө кілдіктерін ресімдеу

1. Ө кілдің ө кілеттіктері заң ғ а сә йкес берілген жә не ресімделген сенімхатта кө рсетілуге тиіс.
2. Кә сіптік одақ тар мен басқ а ұ йымдардың уә кілеттік берілген адамдары сотқ а осы іс бойынша ө кілдікті жү зеге асыруғ а арналғ ан тапсырманы куә ландыратын қ ұ жаттарды беруі тиіс (осы Кодекстің 59-бабының 3), 4) жә не 5) тармақ шалары).
3. Адвокаттың нақ ты істі жү ргізуге арналғ ан ө кілеттігі сенімхатпен жә не заң консультациясы немесе адвокаттар алқ асының адвокаттық кең сесі беретін, ал ол ө з қ ызметін жеке-дара жү зеге асырғ ан кезде – адвокаттар алқ асының тө ралқ асы беретін ордермен куә ландырылады.
Адвокаттың осы Кодекстің 61-бабының бірінші бө лігінде тізбеленген процестік ә рекеттердің ә рқ айсысын жасауғ а ө кілеттіктері нотариат куә ландырғ ан сенімхатпен немесе нотариат куә ландырғ анғ а тең естірілген сенімхатпен расталуғ а тиіс.
4. Заң ды тұ лғ аның атынан сенімхатты тиісті заң ды тұ лғ аның басшысы немесе ө зге уә кілетті адамы береді.
5. Осы Кодекстің 59-бабының 6) жә не 7) тармақ шаларында аталғ ан ө кілдің ө кілеттігі сенімхатта немесе сот отырысының хаттамасына кіргізілген сенім білдірушінің сотта берген ауызша тү рдегі ө тінішінде кө рініс табуы мү мкін.
Ескерту. 62-бапқ а ө згерістер енгізілді - Қ Р 2011.12.28 N 523-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғ ашқ ы ресми жарияланғ ан кү нінен кейiн кү нтiзбелiк он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгiзiледi) Заң дарымен.

63-бап. Заң ды ө кілдер

1. Ә рекетке қ абілетсіз азаматтар мен толық ә рекет қ абілетіне ие емес немесе сот тә ртібімен ә рекетке қ абілеті шектеулі деп танылғ ан адамдардың қ ұ қ ық тарын, бостандық тары мен заң ды мү дделерін сотта олардың ата-аналары, асырап алушылары, қ орғ аншылары, қ амқ оршылары, патронат тә рбиешілері немесе оларды алмастыратын басқ а да адамдар қ орғ айды, олар сотқ а ө здерінің мә ртебесі мен ө кілеттіктерін куә ландыратын қ ұ жаттарды ұ сынады.
2. Хабар-ошарсыз кеткен деп белгіленген тә ртіппен танылғ ан азамат қ атысуғ а тиісті іс бойынша, оның ө кілі ретінде хабар-ошарсыз кеткен адамның мү лкіне қ амқ орлық ты жү зеге асыратын адам қ атысады.
3. Қ айтыс болғ ан немесе қ айтыс болды деп белгіленген тә ртіппен жарияланғ ан адамның мұ рагері қ атысуғ а тиісті іс бойынша, егер мұ раны ә лі ешкім қ абылдамаса, мұ рагердің ө кілі ретінде мұ ралық мү лікті қ орғ ау мен басқ ару ү шін тағ айындалғ ан сақ таушы немесе қ амқ оршы қ атысады.
4. Заң ды ө кілдер заң да кө зделген шектеулермен ө кілдік етушілердің атынан жасау қ ұ қ ығ ы ө кілдік берушіге тиесілі барлық іс жү ргізу ә рекеттерін жасайды. Заң ды ө кілдер істі сотта жү ргізуді басқ а ө кілге тапсыра алады.
Ескерту. 63-бапқ а ө згерістер енгізілді - Қ Р 2011.03.25 N 421-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі); 17.11.2014 № 254-V (алғ ашқ ы ресми жарияланғ ан кү нінен кейiн кү нтiзбелiк он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгiзiледi) Заң дарымен.

7-тарау. Дә лелдемелер жә не дә лелдеу

64-бап. Дә лелдемелер

1. Заң мен кө зделген тә ртіпте сот тараптардың талаптары мен қ арсылық тарын негіздейтін мә н-жайлардың бар-жоғ ын, сондай-ақ істі дұ рыс шешу ү шін ө зге де маң ызы бар мә н-жайларды солардың негізінде анық тайтын заң ды тү рде алынғ ан нақ ты деректер іс бойынша дә лелдемелер болып табылады.
2. Бұ л нақ ты деректер тараптардың жә не ү шінші тұ лғ алардың тү сініктемелерімен, куә лардың айғ ақ тарымен, заттай дә лелдемелермен, сарапшылардың қ орытындыларымен, іс жү ргізу ә рекеттерінің хаттамаларымен, iс жү ргiзу ә рекеттерiнiң барысын жә не нә тижелерiн кө рсететiн сот отырыстары хаттамаларымен жә не ө зге де қ ұ жаттармен анық талады.
Ескерту. 64-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ азақ стан Республикасының 2006.07.04. N 151 Заң ымен.

65-бап. Дә лелдеу міндеті

Ә р тарап ө зінің талаптарының жә не қ арсылық тарының негізі ретінде сілтеме жасайтын мә н-жайларды дә лелдеуі тиіс.

66-бап. Дә лелдемелерді ұ сыну

1. Тараптар мен іске қ атысатын басқ а да адамдар бірінші сатыдағ ы сотқ а дә лелдемелерді ұ сынады жә не олар сот талқ ылауында зерттеледі.
1-1. Тарап талаптардың немесе оларғ а қ арсы қ арсылық тардың негізі ретінде сілтеме жасайтын ә рбір дә лелдеменің мазмұ ны осы дә лелдеме зерттелетін сот талқ ылауы барысында ашылуғ а тиіс.
Адам сот талқ ылауы барысында ашылғ ан дә лелдемелерге ғ ана сілтеме жасауғ а қ ұ қ ылы.
2. Істі дұ рыс шешу ү шін маң ызы бар мә н-жайларды тараптардың жә не іске қ атысушы басқ а да тұ лғ алардың тараптары мен қ арсылық тарының негізінде, материалдық жә не іс жү ргізу қ ұ қ ығ ының қ олданылуғ а тиіс нормаларын ескере отырып, сот анық тайды.
3. Бірінші сатыдағ ы сот тараптарғ а жә не іске қ атысатын басқ а да адамдарғ а істі дұ рыс шешу ү шін қ ажетті қ осымша дә лелдемелер табыс етуді ұ сынуғ а қ ұ қ ылы.
Осы Кодексте кө зделген жағ дайларды қ оспағ анда, тарапта бар дә лелдемелерді бірінші сатыдағ ы сотқ а ұ сынбау осы дә лелдемелерді апелляциялық, кассациялық сатылардағ ы, қ адағ алау сатысындағ ы сотқ а ұ сыну мү мкіндігін жояды.
4. Тараптар мен іске қ атысатын басқ а да адамдар ү шін дә лелдемелер ұ сыну қ иын болғ ан жағ дайда, бірінші сатыдағ ы сот олардың ө тінішхаты бойынша оларғ а дә лелдемелерді талап етіп алдыруғ а жә рдем кө рсетеді.
Бірінші сатыдағ ы сот қ анағ аттандырусыз қ алдырғ ан, тарапқ а қ ажетті дә лелдемелерді талап етіп алдыруғ а жә рдем кө рсету туралы ө тінішхат апелляциялық сатыдағ ы сот алдында апелляциялық шағ ымда немесе сот отырысында мә лімделуі мү мкін.
5. Дә лелдемелерді сұ ратып алдыру туралы ө тінішінде сол дә лелдемелер кө рсетілуге, сондай-ақ осы дә лелдеме арқ ылы іс ү шін маң ызы бар қ андай мә н-жайлар анық талатыны немесе бекерге шақ ырылатыны, дә лелдемені ө з бетінше алуғ а кедергі келтіретін себептер жә не оның тұ рғ ан жері кө рсетілуге тиіс.
6. Қ ажет болғ ан жағ дайда сот ө тініш берген адамғ а дә лелдемені алу ү шін сұ рату береді. Соттың талап еткен дә лелдемесі бар тұ лғ а оны тікелей сотқ а жібереді немесе сотқ а табыс ету ү шін тиісті сұ ратуы бар адамның қ олына береді. Корпоративтік даулар бойынша дә лелдемелерді сот қ ана талап етуге жә не олар тікелей сотқ а жіберілуге тиіс.
7. Сот дә лелдеме талап еткен, оны жалпы немесе сот белгілеген мерзімде беруге мү мкіндігі жоқ лауазымды немесе ө зге тұ лғ а соттың сұ ратуын алғ ан кү ннен бастап бес кү н мерзім ішінде себебін кө рсетіп, бұ л туралы сотқ а хабарлауғ а міндетті.
8. Хабарламағ ан, сондай-ақ егер дә лелдеме беру туралы соттың талабы сот дә лелсіз деп танығ ан себептер бойынша орындалмағ ан жағ дайда, кінә лі лауазымды немесе іске қ атыспайтын ө зге де тұ лғ аларғ а ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы заң дарғ а сә йкес ә кімшілік жазағ а қ олданылады.
9. Ә кімшілік жаза қ олдану талап етілген дә лелдемесі бар адамды оны сотқ а беру міндетінен босатпайды. Соттың талабын қ асақ ана орындамағ ан жағ дайда аталғ ан тұ лғ алар қ ылмыстық жауапқ а тартылады.
10. Егер тарап сот сұ ратқ ан дә лелдемені ө зінде ұ стап қ алса жә не оны соттың сұ ратуы бойынша ұ сынбаса, ондағ ы мә ліметтер осы тараптың мү дделеріне қ арсы бағ ытталғ ан деп ұ йғ арылады жә не ол тарап танығ ан деп есептеледі.
Ескерту. 66-бап ө згерістер енгізілді - Қ Р 2008.07.05 N 58-IV (қ олданысқ а енгізілу тә ртібін 2-баптан қ араң ыз); 17.11.2014 № 254-V (алғ ашқ ы ресми жарияланғ ан кү нінен кейiн кү нтiзбелiк он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгiзiледi) Заң дарымен.

67-бап. Дә лелдемелердің қ атыстылығ ы

Егер дә лелдеме іс ү шін маң ызды мә н-жайлардың бар екендігі туралы тұ жырымдары растайын, теріске шығ аратын не оларғ а кү мә н келтіретін нақ ты деректер болса, сот дә лелдемені іске қ атысты деп таниды.

68-бап. Дә лелдемелерге жол беру

1. Егер осы Кодексте кө зделген тә ртіппен алынса, дә лелдемеге жол беруге болады деп танылады.
2. Заң бойынша белгілі бір дә лелдемелермен расталуғ а тиіс істің мә н-жайлары ешқ андай басқ а дә лелдемелермен расталуғ а тиіс емес.

69-бап. Дә лелдемелер ретінде жол беруге болмайтын
нақ ты деректер

1. Нақ ты деректер, егер олар заң талаптарын бұ за отырып, іске қ атысушы тұ лғ алардың заң мен кепілдік берілген қ ұ қ ық тарынан айыру немесе оларды ығ ыстыру арқ ылы немесе істі сотта қ арауғ а дайындау кезінде немесе сотта қ арағ анда азаматтық процестің ө зге де ережелерін бұ за отырып, оның ішінде:
1) кү ш қ олдану, қ орқ ыту, алдау, сол секілді ө зге де заң сыз іс-ә рекеттерді қ олдана отырып;
2) оларғ а тү сіндірмеудің, толық немесе дұ рыс тү сіндірмеудің салдарынан туындағ ан іске қ атысушы адамдардың ө з қ ұ қ ық тары мен міндеттеріне қ атысты жаң ылуын пайдалана отырып;
3) осы азаматтық іс бойынша іс жү ргізуді жү зеге асыруғ а қ ұ қ ығ ы жоқ адамның іс жү ргізу іс-ә рекетін жү ргізуіне байланысты;
4) қ арсылық білдіруге жататын адамның іс жү ргізу іс-ә рекетіне қ атысуына байланысты;
5) іс жү ргізу іс-ә рекетінің тә ртібін айтарлық тай бұ за отырып;
6) белгісіз кө зден немесе сот отырысында анық тала алмайтын кө зден;
7) дә лелдеу барысында қ азіргі ғ ылыми білімге қ айшы келетін ә дістерді қ олдана отырып алынғ ан болса, олар нақ ты деректердің растығ ына ә сер етсе немесе ә сер етуі мү мкін болса, оларды сот дә лелдемелер ретінде пайдалануғ а жол беруге болмайды деп тануғ а тиіс.
2. Іс бойынша іс жү ргізу кезінде нақ ты деректерді дә лелдемелер ретінде пайдалануғ а жол беруге болмайтындығ ын, сондай-ақ оларды шектеп пайдаланудың мү мкіндігін ө з бастамашылығ ы бойынша немесе іске қ атысушы адамдардың ө тініші бойынша сот белгілейді.
3. Заң ды бұ за отырып алынғ ан дә лелдемелер заң дық кү ші жоқ деп танылады жә не сот шешімінің негізіне жатқ ызыла алмайды, сондай-ақ іс ү шін маң ызы бар кез келген мә н-жайды дә лелдеу кезінде пайдаланыла алмайды.
4. Осы баптың бірінші бө лігінде аталғ ан тә ртіп бұ зушылық тармен алынғ ан нақ ты деректер тиісті тә ртіп бұ зушылық тардың жә не оларғ а жол берген адамдардың кінә лілігінің дә лелдемесі ретінде пайдаланылуы мү мкін.

70-бап. Дә лелдемелердің растығ ы

Тексеру нә тижесінде дә лелдеменің шындық қ а сә йкес келетіні анық талса, дә лелдеме рас деп есептеледі.

71-бап. Дә лелдеуден босатудың негіздері

1. Сот жалпығ а белгілі деп танығ ан мә н-жайлар дә лелдеуді қ ажет етпейді.
2. Соттың бұ рын қ аралғ ан азаматтық іс бойынша заң ды кү шіне енген шешімімен белгіленген мә н-жайлар сот ү шін міндетті жә не сол адамдар қ атысатын басқ а азаматтық істерді талқ ылау кезінде қ айтадан дә лелденбейді.
3. Соттың қ ылмыстық іс бойынша кү шіне енген талап қ оюды қ анағ аттандыру қ ұ қ ығ ы танылатын ү кімі оғ ан қ атысты соттың ү кімі болғ ан тұ лғ а ә рекеттерінің азаматтық -қ ұ қ ық тық салдары туралы істі қ арайтын сот ү шін міндетті. Заң ды кү шіне енген сот ү кімі мұ ндай азаматтық істі қ арағ ан сот ү шін, осы іс-ә рекеттер орын алды ма жә не оларды осы адам жасады ма деген мә селелер бойынша, сондай-ақ ү кіммен белгіленген мә н-жайларғ а жә не олардың қ ұ қ ық тық бағ асына қ атысты да міндетті болып табылады.
3-1. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс бойынша заң ды кү шіне енген сот қ аулысында белгіленген ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан адамның кінә сі осы адам жасағ ан ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың азаматтық -қ ұ қ ық тық салдарлары туралы істі қ арау кезінде қ айтадан дә лелденбейді.
4. Заң ғ а сә йкес анық талды деп ұ йғ арылғ ан фактілер азаматтық істі талқ ылау кезінде дә лелденбейді. Мұ ндай ұ йғ арым жалпы тә ртіппен теріске шығ арылуы мү мкін.
5. Егер тиісті қ ұ қ ық тық ресімдер шең берінде керісінше дә лелденбесе, мына мә н-жайлар:
1) осы заманғ ы ғ ылымда, техникада, ө нерде, кә сіпшілікте жалпы қ абылданғ ан зерттеу ә дістерінің дұ рыстығ ы;
2) адамның заң ды білуі;
3) адамның ө зінің қ ызметтік жә не кә сіби міндеттерін білуі;
4) олардың бар екендігін растайын қ ұ жатты ұ сынбағ ан жә не арнаулы даярлық немесе білім алғ ан оқ у орнын немесе басқ а да мекемені кө рсетпеген адамда арнаулы даярлық тың немесе білімнің болмауы дә лелдемелерсіз анық талғ ан мә н-жайлар болып есептеледі.
Ескерту. 71-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 17.11.2014 № 254-V Заң ымен (алғ ашқ ы ресми жарияланғ ан кү нінен кейiн кү нтiзбелiк он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгiзiледi).