Тәжірибеде керекті нақтылы көрсеткіштер

Медицинада ауру адамды алдынала зерттеп жә не оны талдап, бір шешімге келмейінше ешқ андай ауруғ а диагноз қ ойылмайды жә не емдеуге қ ажетті дә рі-дә рмектер қ олданылмайды, яғ ни «Шешім қ абылдау» мә селесі жауапты. Ө кінішке орай, ө ндірісте басқ ару жұ мыстары, оның ішінде экономикалық жә не техникалық жағ дайларды басқ аруда «Шешім қ абылдау» мә селесіне онша ма-ң ызды мә н берілмей, оның кейінгі, тү пкі ә сері ескерілмей қ алады. Ә рине, не себепті олай, оның себеп салдары кө п, бұ л жерде оның бә ріне тоқ талудың қ ажеті жоқ. Қ азіргі нарық жағ дайында негізінде қ андай істе болмасын, алдынала талдаусыз шешім қ абылдауғ а болмайды.

Талдау жасаудың қ уатты қ ұ ралы, ол математикалық модель. «Бір рет ату ү шін мылтық сатып алуғ а болмайды» демекші, ізделі-нетін белгісіздердің тек бір мә нін анық тау ү шін математикалық модель қ ұ руғ а болмайды. Ол ү шін кү рделі формулаларды терең ойластыра отырып, оны қ ұ рып, жә не соң ында онымен бір ғ ана есептеу жү ргізудің қ ажеті жоқ.

Негізінде математикалық модель, оң тайлы шешім қ абылдау кезінде пайда болатын кө птеген сұ рақ тарғ а жауап алуда қ олданы-латын, ө те қ ызық ты қ ұ рал.

Математикалық модель негізінде жү ргізілетін талдау тү рлері 1.2-суретте келтірілген. Суреттегі кейбір сұ рақ тарды тү сіндіріп кө релік.

Есепті қ ойғ ан кезең де мынандай: «не болады, егер...? жә не/немесе «не керек, мына...?» жә не т.б.с.с. сұ рақ тарғ а жауап беру ү шін талдау жү ргізіледі.

1.2- сурет. Шешілетін есепті талдау тү рлері

Бірінші сұ рақ қ а жауап беру ү шін жү ргізілетін талдау, нұ сқ а-лық талдау деп аталады, ал екіншіге – тапсырыс бойынша шешім-дермен делінеді.

Нұ сқ алық талдаудың 1.2-суретте келтірілген тү рлері:

· Есепті оның кейбір параметрлері арқ ылы шығ арып, шешімге талдау жү ргізу, параметірлік талдау делінеді. Оқ улық та параметірлік талдауғ а бірнеше мысалдар келтіріледі.

· Оң тайластыру есебін шектеулердің ә ртү рлі қ ұ рамында шешу нә тижесін талдау жұ мысын қ ұ рамдық талдау деп атайды.

· Есепті ә ртү рлі мақ сат функцияларымен шешіп, нә тижені талдау, кө п критериялы талдау делінеді.

· Егер есепті шешуге керекті алғ ашқ ы деректер, қ осымша шарттың талаптарын дұ рыс орындауғ а байланысты болса, онда мұ ндай талдау, шартты алғ ашқ ы деректермен талдау делінеді.

Берілген тапсырма бойынша есептің шешімін табу, есепті талдаудың екінші тобына жатады. Оның мақ саты, айнымалылар-дың, шектеулердің сол жағ ының немесе мақ сат функцияның беріл-ген мә ндерінде есептің шешімін іздеу.

Есепті қ ойғ ан кезең дегі талдаумен қ атар, 1.2-суретте келті-рілген талдаулардың ішіндегі оң тайлы шешім қ абылдауғ а ең қ ажетті жә не қ уаттысы, ол оң тайлы шешімді талдау болып есептеледі. Оң тайлы шешімді талдаудағ ы орындалынатын жұ мыс-тар 1.2-суретте де келтірілген жә не оларды орындау ү шін оқ ушылардың қ азақ тілінде жазылғ ан алғ ашқ ы оқ улық тармен оқ у қ ұ ралдарынан [12, 13, 15 жә не 16] немесе орыс тіліндегі ә дебиет-терден [1 жә не 2] арнайы теориялық тү сініктерді білгені жө н. Сондық тан ә рбір жаң а тақ ырыптарды керекті теориялық мә лімет-терді қ ысқ аша еске тү сіруден бастаймыз.