Тергеудің типтік ситуациялары, болзкаулар және жоспарлау

Қ арастырылып отырғ ан қ ылмыстардың алғ ашқ ы мә ліметтері ү шін криминалистикалық тұ рғ ыдан келесідей деректердің болуы тиіс:

- ө рттің фактісі туралы (орны, уақ ыты, салдары);

- ә детте ө рттен қ алғ ан материалдық дә лелдемелер (кү йіп кету, кү лі, балку, деформация, материалдардың тү сінің ө згеруі т.б.) жә не кінә лі адамдардың қ ылмыстык ә рекеттерінің іздері туралы;

- болжамды ө рт себептерінің сипаты туралы деректердің.

Ә детте аталғ ан мә ліметтер сә йкес (Тө тенше жағ дай министрлігінің тө тенше жағ дай аясындағ ы мемлекеттік бақ ылау жә не қ адағ алау басқ армасының анық тама бө лімі) органдарғ а келіп тү седі, олар тергеушілерді қ ылмыстық сипаттағ ы ө рттер, сондай-ақ елеулі келтірілген материалдық залал немесе адам ө ліміне байланысты (ұ штасатын) барлық ө рт оқ иғ алары туралы ақ параттармен камтамасыз етіп тұ руғ а міндетті. Кейбір жағ дайларда осындай мә ліметтердің қ айнар кө зі ретінде ө рт болып жатқ анын ең алғ аш кө рген азаматтар, ө рттен зардап шеккен жә бірленушілер жә не лауазымды тұ лғ алар танылады.Ө рт фактілері туралы алғ ашқ ы ақ параттардың тү су уақ ыты мен қ айнар кө здерінің ө зіндік сипаты, ө рт болғ ан жерді қ араудың нә тижесі (қ оры-тындысы), басқ а да фактілік деректердің ерекшеліктері алғ ашқ ы типтік ситуациялардың қ атарын анық тауғ а кө мегін тигізеді. Олардың ішіндегі келесі бастапқ ы ситуациялар барынша негізгі болып табылады:

Ө ртеу немесе ө рт қ ауіпсіздігі ережелерін бү зу туралы іс, сол кү ні ө рт фактілері туралы хабарлағ ан жеке азаматтар мен лауазымды тұ лгалардан, Тө тенше жағ дай министрлігінің тө тенше жағ дай аясындағ ы мемлекеттік бақ ылау жә не қ адағ алау басқ армасының анық тама бө лімінен алынғ ан ауызша ақ параттары мен оқ иғ а болғ ан жерді қ арау мә ліметтері бойынша қ озғ алады. Ө рт шалғ ан объектілердің елеулі бұ зылуына немесе адамдардың ө ліміне ә кеп соқ тырады. Оқ иғ а болғ ан жерді қ арау жанғ ан объект (ө рескел) қ атты бұ зылғ андық тан немесе ө ртті сө ндіру ұ зақ уақ ытқ а созылуына байланысты толық емес кө лемде (жартылай) жү ргізіледі. Бірақ ө рттің пайда болуының орны туралы басты мә ліметтер жиналады. Мұ ндай жағ дайларда алынғ ан алғ ашқ ы ақ параттарда ө рттің пайда болу себептері, оның мә н-жайы жә не кінә лі тұ лгалар жө нінде жеткілікті деректер болмайды. Бұ л алғ ашқ ы тергеу кезең ін қ иындатады. Ситуация жалпы қ арастырылып отырғ ан іске тиісті мамандардың қ атысуын жә не оғ ан мұ қ ият талдау жү ргізіп, бағ алауды қ ажет етеді.

- Ө ртеу немесе ө рт қ ауіпсіздігі ережелерін бұ зу туралы қ ылмыетық iс сеіл қ ылмыс белгілерін жә не оның мә н-жайы жө ніндегі мә ліметтерді қ ұ райтын анық тама қ ызметінің материалдары бойынша қ озғ алды. Материал тергеу бө ліміне ө рт болғ аннан бірнеше кү н ө ткен соң келіп тү сті. Жоғ арыда айтылғ ан бірінші жағ дайғ а қ арағ анда ө рттен болғ ан зардап айтарлық тай ауыр емес. Тө тенше жағ дай министрлігінің тө тенше жағ дай аясындағ ы мемлекеттік бақ ылау жә не қ адағ алау басқ армасының анық тама бө лімі материалдары белгілі бір жағ дайда оқ иғ аның мә н-жайлары мен пайда болу себептерін жә не оғ ан кінә лі адамдарды анық тауғ а кө мегін тигізеді. Тергеудің кеш басталу салдарына байланысты тергеу барысында жекеленген мә селелерді анық тауда бірқ атар қ иыншылық тар кездеседі.

Ө з кезегінде осы ситуациялардың эрқ айсысы зардаптың ауырлығ ына, тергеу қ арауының нә тижелігіне жә не т.б. себептерге байланысты тү рлерге бө лінуі мү мкін.

Жоғ арыда кө рсетілген екі ситуацияғ а қ атысты ең негізгі жә не маң ызды тергеу болжаулары ө рттің шығ у себептеріне байланысты қ ұ рылады. Оның біріне ө ртеу туралы болжау жатады. Оқ иғ аның мә нін анық тау тә сілдері (тергеу бағ ыты мен анық талуғ а тиісті сұ рақ тар шең бері туралы, сондай-ақ ө рттің болуына кінә лі тұ лғ алар жө ніндегі мү мкін деген болжаулардың сипаты) олардың тексерілуі мен себептерін анық тауғ а байланысты.

Ө рттің болу себептерін анық тау ү шін тергеу жоспарында объектінің ө рт-техникалық сипаттамасы туралы, ондағ ы ө ндірістік жә не басқ а да ә рекеттер жө нінде, ө рттің шығ у кө зі мен болу тетігі туралы жә не ө рт сө ндірудің салда-рынан болғ ан бұ зылу нә тижелерін ескере отырып, ө рттен болғ ан залалдардың дә режесін анық тау туралы ақ парат жинау мә селелері қ арастырылуы тиіс.Тергеу жоспарына кіретін жә не тергеу процесінде анық тауғ а жататын сұ рақ тар шең бері, ә детте ө ртенген немесе ө рт қ ауіпсіздігі ережелерін бұ зғ ан адамдарды, кінә нің тү рін, қ ылмыстық іс-ә рекеттің ниеті мен мақ сатын, олардың арасындағ ы себепті байланысты, қ ылмыскердің жеке басы жө ніндегі мә ліметтерді, ө рттің болу нә тижесінде келтірілген залалдардың мө лшері мен сипатын жә не ө рттің болуына ық пал еткен жағ дайларды анық таумен байланысты.

Ө рт туралы кез-келген істі тергеу ә дістемесі ө ртеу фактісін анық тағ анга дейін (ал, ө рт қ ауіпсіздігі ережелерін бұ зу кезінде тергеу біткенше) ең бек қ ауіпсіздігі ережелерін ө рескел бұ зу туралы істерді тергеу ә дістемесімен ұ қ сас болып келеді. Ө ртенген кездегі ө рт қ оюшылар мен ө ртеу мақ сатын міндетті тү рде анық тау қ ажеттілігіне байланысты ары қ арай тергеу жү ргізу ә дістемесінің ө зіндік ерекшеліктері бар. Бірінші тергеу ситуациялары бойынша ө ртеу істері келесідей алгашқ ы тергеу жә не т.б. ә рекеттер жиынтығ ымен сипатталады: а) ө рт оқ иғ асы болғ ан жерді қ арау; ә) кө зімен кө рушілерден (куә ларден), жә бірленушілерден, материалды жауапты жә не ө ртті сө ндіруге қ атысқ ан басқ а да тұ лғ алардан жауап алу; б) Тө тенше жағ дай министрлігінің тө тенше жағ дай аясындағ ы мемлекеттік бақ ылау жә не қ адагалау басқ армасының анық тама бө лімі материалдарымен танысу; в) сезіктіні іздестіру; г) тінту жә не куә ландыру; д) сезіктіден жауап алу; е) сот-медициналық жә не ө рт-техникалық сараптама тағ айындау.

Ө рт істері бойынша екінші тергеу ситуациясына келесідей ә рекеттер жиынтығ ы тә н: а) Тө тенше жағ дай министрлігінің тө тенше жағ дай аясындағ ы мемлекеттік бақ ылау жә не қ адағ алау басқ армасының анық тама бө лімі материалдарымен танысу; ә) арызданушыдан жауап алу; б) ө рт оқ иғ асы болғ ан жерді қ арау; б) ө ртті сө ндіруге қ атысқ ан тұ лғ алардан жауап алу; в) ө рт-техникалық сараптама тағ айындау; г) сезіктіні іздестіру; д) тінту жү ргізу; е) сезіктіден жауап алу. Осындай типтік ситуациялардағ ы ө рт қ ауіпсіздігі ережелерін бұ зу туралы істерді тергеу кезінде алғ ашқ ы тергеу ә рекеттерінің ө зіне тә н мынандай жиынтық кешені қ алыптасады: ө рт оқ иғ асы болғ ан жерді қ арау; жә бірленушілерден, куә лардан, материалды жауапты жә не ө ртті сө ндіруге қ атысқ ан тұ лғ алардан жауап алу; Тө тенше жағ дай министрлігінің тө тенше жағ дай аясындағ ы мемлекеттік бақ ылау жә не қ адагалау басқ армасының анық тама бө лімі материалдарымен танысу; техникалық жә не басқ а да қ ұ жаттарды алу жә не қ арау.

Ө рт қ ауіпсіздігі ережелерін бұ зу жағ дайларында екінші тергеу ситуацияларына тә н жиынтық кешені: оқ иғ асы болғ ан жерді қ арау; жә бірленушілерден, куә лардан, материалды жауапты тұ лғ алардан ө ртті сө ндіруге қ атысушылардан жауап алу; ө ртке қ арсы қ ауіпсіздік ережелерін (инструкцияларын), ерт қ ауіпсіздік шаралары жө ніндегі бұ йрық тар мен басқ а да техникалық қ ұ жаттарды алу жә не зерттеу; ө рт-техникалық сараптама тағ айындау.