ДӘРІСБАЯН 3. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҮДІРІСТІ ҮЛГІЛЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

3 .1. Технологиялық ү дірістерді жә не тігін ө ндірісінде бұ йым ө ндіру нысандарын ү лгілеудің негізгі тү сініктері

Жү йелерді ү лгілеу тү сінігі кейде жобалаумен араласып жатады. Жобалау тү сінігі бойынша да кейбір іс-ә рекетті таң дау қ арастырылады, бірақ бұ л кезде қ асиеті жақ ын ү рдістің немесе нысананың жалпылама ү лгісі тұ рғ ызылбайды. Бұ л кезде сипаттамасы белгілі нақ ты жү йені орындау қ аралынады.

Тігін ө ндірісінде технологиялық жү йелерді ү лгілеудің кейбір ерекшеліктері бар. Бұ лай болу себптері нақ ты жү йенің ү дірістерінің элементтерінің алуан тү рлі қ ұ рылымдық қ атынастарына байланысты. Бұ л жағ дай тігін ө ндірісінің технологиялық жү йелері ү шін жалпы қ арастыруды табуды қ ажет етті, ә рі осының негізінде оларды жобалаудың ү лгісін орындауды туындады.

Ү лгілеу нысаналарын талдау методологиясы (тә сілдеу негізі ретінде) ретінде жү йелік қ арастыру қ абылданғ ан.

Ү лгілерді абстракты (концептуалды), материалдық (физикалық) жә не имитациалық деп бө лу қ абылданғ ан. Теориялық талдау негісінде қ аралатын математикалық ү лгілер абстракты болады. Математикалық ү лгілер логикалық, сандық статистикалық жә не осылардың комбинациясы болатын класстарғ а жатуы мү мкін. Логикалық ү лгілерге тең деу немесе алгоритм тү ріндегі, талдау жағ дайында жаң а қ асиеттерді немесе жү йенің сипатын айқ ындауғ а мү мкіндік беретіндерді жатқ ызамыз.

Сандық ү лгілер кесте тү рінде жә не ү лестірілу заң дық тары тү рінде беріліп, кіріс пен шығ ыс параметрлерінің арсындағ ы шамалық қ атынасты сипаттайцды.

Консептуалдық ү лгіге қ арағ анда физикалық ү лгі кейбір физикалық қ ұ рылыммен беріледі. Осы қ ұ рылысдардың кө мегімен ә ртү рлі жағ дайда жұ мыс орындайтын жү йенің қ асиеті орындалады. Мысалығ а, осы ү лгілермен қ арастырылатын жү йенің қ асиеттерін қ ұ рырымын ө згерткенде зерттеуге болады.

Математикалық формуламен немесе физикалық ү лгімен жү йенің қ асиеті нақ ты айқ ындалмайтын жағ дйда имитациалық ү лгі қ ұ рылады. Бұ л ү лгілерде тү бегейлі формалданғ ан факторлармен қ атар математикалық жолмен кө рсету мү мкін емес нысаналар енеді. Бұ л жағ дай ү лгілеудің мү мкіндігін арттырады, қ асы бір қ ұ қ былысты қ айталау тү рлі ілімдер тілінде атқ арылады.

Бұ л жағ дай алынғ ан нә тижелердің нақ тылығ ын азатады, бірақ икемді ү лгілерді қ ұ руғ а мү мкіндік береді.

Имитациалық ү лкінің кемістігі кө пжағ дайда сандық нә тиженің алынуында. Бұ л жағ дай ә сте жү йенің сапасын кейбір парамертлерін ө згерте отырып бағ алауғ а мү мкіндік бере бермейді.

Жалпы жағ дайда ү лгілеу ү дірісі бірнеше кезең дерден тұ рады:

Ø зерттелінетін оригеналдың қ асиетін анық тап, мә селені қ ою;

Ø оригеналды натурада зерттеу мү мін болмауын немесе кү рделілігін келтіру;

Ø ү лгіні таң дау (қ ұ ру). Оригеналдың айрық ша қ асиетін ескере жең іл эерттеуге болатын ү лгі.

Ø Қ ойылғ ан мақ сатқ а байланысты ү лгіні зерттеу;

Ø Зерттеу нә тижелерін оригтналда тексеру.

Сонымен ү лгілеу бірнеше кезең дерден тұ рады екен:

1) ү лгіні тү рғ ызу

2) ү лгіні калибрлеу;

3) ү лшіні верификациалау

4) ү лгіні зерттеу;

5) ү лшіден алынғ агн нә тижелерді нысанағ а апару.

Аз формалданғ ан есепті, мысалығ а киімді тігудегі технологиялық ү дірісті жобалау тә сілін шешуге кең таралғ н тә сілдер қ атарында келесілерді келтіруге болады. Бұ л қ ұ рылымдық, ақ параттық, фү нкционалдық ү ш ү лгілерден тұ рады

Сурет 3.1 – Киімді жобалау мә селесін шешудегі негізгі ү лгілер тү рі

Осы ү лгғ лердің жиынтығ ы кезкелген технологиялық мә селенің сипатын толық жазып бере алады.

Қ ұ рылымдық ү лгі ақ ырғ ы орындалынатын мақ сатты алудағ ы қ ажетті іс-ә рекеттің алгоритмінің ә рбір қ адамын кө рсетуі қ ажет.

Тақ ырыпты дә йектеуде шешімді орындау стртегиясы жә не осының шең беріндегі мә селер, оларды орындау қ атары кө лемді қ ұ рылым тү рде келтіріледі

Сурет 3.2. – мә селені шешудің кө лемді блок-схемасы

Мә селешелерді шешудің ү дірісін одан ары жіктеу қ айта қ ұ рылғ ан мә селешенің гегу функциясы элементар, ә рі аяқ талынғ аны жә не басқ а функциялармен себеп-салды байланысы болмауына дейін орындалады. (сурет 3.3)

Сурет 3.3.- Мә селені шешудің қ ұ рылымдық ү дірістің ү лгісіні орындау мә селесін шешудің фрагменті.

Мә селені шешудегі ү лгіні қ ұ ру ү дірісінің келесі қ адамы оны ақ параттық қ амтамасыз ету жә не ақ параттың байланысын анық тау болады.

Бұ л жиынды тү рде ақ параттық ү лгі болады.

Ақ параттық ү лгі ә рбір жү йешеде, жү йцеше ішіндегі ақ параттық ағ ымда жә не олардың расында ақ параттың тү рленуін анық тайды ақ паратты тү рлендірудің екі тү рлі ү лгідерін ажыратады. Оның бірі мә селені шешу ү шін жә не олардың арсындағ ы байланысты беретін ақ параттық ү лгі, екіншісі – жобалау ү дірісін шешу қ атарымен байлнысты мә селені шешу жә не ақ паратты жә не ақ параттық ағ ымды тү рлендіру гешетін қ ұ рылымдық – ақ параттық ү лгі№

Ү лгілеу ү дірісі ә рбір мә селешелерді ақ параттық қ амтамасыз етуді талдаудан басталады. Бұ л ү шін белгілі кибернетикалық «қ ара жә шік» тә сілі қ олданылады.

«Қ ара жә шік» ретінде бізге ә зірге белгісіз (f_n) іс-ә рекет орындалынатын кең істік қ арастырылады. осы ә рекеттің нә тижесінде ақ параттың бір тү рден басқ а тү рге тү рленеді.

Суерет 3, 4, -Ү дрісті «қ ара жә шік» концепциясымен ү лгілеу

«Қ ара жә нік» немесе технологиялық нысана ТО кірісіне ақ параттар (А, В, С) берілсе шығ ысында ақ паратты тү рлендіріп мақ сатты функцяны орындау арқ ылы нә тижені (D) алу кажет. Осымен қ атар ақ параттың тү рленуіне сыртқ ы шектеулер – Q1' Q2' •••, Qп де ә сер етеді.

Осы іс-ә рекеттер нә тижесінде мә селені шешудің ақ параттық немесе қ ұ рылымдық -ақ параттық ү лгілер тұ рғ ызылады. Қ ұ рылымдық –ақ параттық ү лгі тұ рғ ызу қ ұ рылымдық ү лгіге ә рбір кезең нің ақ параттық қ амтамасыз етуін қ осу арқ ылы, зерттеу нә тижесінде «қ ара жә шік» орындау ү дірісі зерттелінеді (сурет 3.5).

Сурет 3.5 – Қ ұ рылымдық ақ параттық ү лгінің фрагменті.

Тек ақ параттық ү лгі тұ рғ ызылатын жағ дайда мә селедегі ө ң дерінетін барлық ақ парат жә не олардың элементерімен байланыстары кө рсетіледі. Ә рине бұ р кү рделі жұ мыс, ә сіресе ақ парат элементе, рінің ө зара байланыс схемасын тұ рғ ызуда. Осығ ан орай ү дірістің қ ұ рылымдық -ақ параттық ү лгісін тұ рғ ызып, ақ парат элементерімен ә рекетті жіктеуді мә селені шешудегі функционалды ү лшіде қ арастыру ұ сынылады.

Функционалды ү лгіні кіріспе жә не анық тамалық ақ паратты ә рбір мә селешелер ү шін шығ ыспа ақ паратқ а ауысуын қ арастырудан бастағ ан дұ рыс.

Мә селенің жалпы фуныкцияның (F_i) функцияшасы (F_i) ә рбір есепті шешу кезең іне байланысты ү лгінің қ ұ рылысынан анық талады.олардың саны «n» есепті шешу кезең інің санына тең болуы қ ажет.

Одан ә рі есепті шешу «(F_i)»функцияшасын ақ паратты нақ ты тү рлендіретін іс-ә рекетті анық тайтын, «f_i» элементар функциясына жіктеумен байланысты болады.

Жобалау ү дірісінің ү лгілері екі арнайы топтарғ а бһ ө лінуі мү мкін. Олар: жү йені жобалау ү лшілері жә не жү йенің ә рекетінің ү лгілері. Ү лгілерді жеке топтарғ а бө лу типтік блоктарды жә не жобалау жү йесінің қ ұ рылымын қ алыптастырып, кейін оларды нақ ты ө ндірістік есепті шешу ү гін біріктіру ү шін қ ажет.