ТПШИ жобалау жүйелерін үлгілеу мақсатында бастапқы ақпаратты формалдау

Технологиялық ү дірісті жобалау негізінен ақ паратты талдап ө ң деу болады.

Тогда, в системе «Конструкция» для этих целей необходимо выделить такие рабочие элементы (конструктивные элементы - КЭ), как срезы и поверхности деталей кроя изделия; готовые отделочные элементы (ГОЭ); готовое, но не прошедшее отделку изделие (ГИ).

«Қ ұ рылым» жү йесі ү шін жұ мысшы элементер (конструктивті элементер КЭ) жекеленген. Олар есілген жиектер, пішінді бө лшектің беті, дайын ә рлеу элементері (ГОЭ), дайын бірақ ә рленбегендер. Бұ л келтірілген КЭ-лер ТПШИ ү лгілеуде топтастыру мү мкін, оларды кейін қ олдану ү шін (кесте 5.1).

Кесте 5.1 – Бұ йымның конструктивтік элементерді топтастыру

Сонымен, конструктивті элементер жинстыру технлогиялық ү дірісінде белгілі қ ызмет атқ аады, осы функцияны конструктивті – технологиялық модулге береді. Олай бодса КЭ функциясы КТМ функциясымен дә л келеді екен. Сонымен қ атар КЭ ә ртү рлі параметрлері бар, олар бұ йым ақ параттарының негізінде қ ұ рылады жә не ТПШИ – ді ү лгілеуде қ олданылады.

Сонымен ТП ү лгілеу ү шін қ ажетті ақ ператтар елесілерді қ амтуы қ ажетті: бұ йым туралы жалмы мә лімет, оны дайындайтын материал туралы мә лімет, бұ йыконструкциясы жә не сырт бітімі туралы, конструкция элементері бойынша параметрлі ақ параттар.

Технологиялық ү дірісті жобалауда алдыменен нысананың идентификациалық (тек ө зіне тиесілі) нышандарын (бұ йым тү рі, материалдың қ олдану мақ саты жә не тү рі) беру қ ажет. Олар іздестіру аймағ ын кішірейтуге мү мкіндік берелі.

Бұ йымның идентификациалық нышанын беруде «ө ндірістік жә не ауылшаруагылық ө німдердің топтастырылуын» (ОКП) қ олданғ ан жө н.

Бұ л ОКП бойынша барлық ө ндірістік жә не ауылшаруашылық ө німдер онразрядты кодпен белгіленеді. Мұ ндағ ы алғ агқ ы екеуі (екі цифр) ө німнің класын белгілейді. Ү шінші сан ласшасын белгілесе тө ртіншісі тобын белгілейді. Бесінші сан код разрядын- топшаны, алтыншы код разряды – ө нім тү рін, жетінші, сегізінші, тоғ ызыншы, оныншы код разрядтары ө німді тү рінің шегінде топтаствру ү шін қ ажет.

ОКП-да тігін ө ндірісі ү шін 85 класс бө лінген.

85 – «Тігін бұ йымдары» келесі класгаларды қ амтиды: 851 – сырт киім, 852 – кө стемдік киім, 853 – кө йлектік киім, 854 – ішкиім жә не кө рпелер, 855 – ведомоствалық формалы киім, 856 – баскиім (фетр жә не трикотажбан басқ а), 857 – арнайы жұ мыс бұ йымдары, 859 – басқ а бұ йымдар.

Келесі тө ртінші разряд бұ йымның қ олданылу мақ саты жә не моделді – конструктивті шешімі жақ ын бұ йым топтарын кө рсетеді. Мысалығ а, 851 класшасы ү гін келесі топтар қ арастырылғ ан: 8511 – пә лтө жә не жартылай пә лтө, 8512 – кү нделікті комбинезндар, 8515 – артылай омбинезондар, 8517 – кү рткелер (жылы спорт кү ртесінен басқ а).

Бұ л мә селеде бұ йым туралы бастапқ ы берілгендерді беру ү шін ОКП алты код позициясы жеткілікті (сурет 5.3).

Сурет 5.3 – тігін бұ йымын кодтау қ ұ рылымының схемасы

Мысалы 85- тігін бұ йымы, 851 – сырт киім. 8511 – пә лто жә не жартыпә лто, 85115 – жү н матадан, 851151 – пә лто жә не жартылай пә лто жұ н матадан ерлер ү шін.

Бұ йымның иденцфикациалық нышанын бергеннен соң материал туралы ақ паратты беруге кө шу қ ажет.

Материалдар туралы ақ параттар да ОКП бойынга кодпен беріледі. Тоқ ыма ө ндірісінің ө німдері ү шін 83 – класс бө лінген. 83 – дайын маталар жә не тоқ ылмағ ан жаймалар.

Он азрядты кодта бұ л ө нім ү шін келесі белгілеулер енгізілген: 831 – мата жә не дайын мақ тамата бұ йымдары, 832 – зығ ырдан, джут – пенкадан дайын қ апшық тар, 833 – бө з маталар, 834 - джут – пенкадан дайн маталар, 835 – жү н маталар, 837 - жібек маталар, 838 – химиалық талшық ты маталар, 839 – тоқ ылмағ ан жаймалар.

4 –гі рзрыд одан ары ө нім нышанын шикізат немесе қ олданыу мақ сатына сә йкес нақ тылайды: 1 – тұ рмыстық киім жамалары, 2 – басқ а тұ рмыстық жаймалар (кимге арналғ анлардан басқ а), 3 – тө сектік топ жаймалары, 4 – кө рпе жаймалары, 5 – аяқ киім жаймалары, 8 – беттік мақ та, 9 – ватин.

5 – разряд ө німді одан ары шикізат мақ сатына байланысты нақ тылайды (топшалар): 1- мақ та мата жаймасына ұ қ сас жайма, 3 – зығ ыр мата сыяқ ты жайма, 5 – жү н мата тү ріндегі жайма, 7 – жібек мата тү ріндегі жайма, 8 – штапел тү ріндегі жайма, 9 – қ алдық тар жаймасы.

6 – разряд ә рлеу нышанын береді: 1 – толық ө ң делінбеген (ағ артылмағ ан), 2 – ағ артылғ ан, 3 – толтырылғ ан, 4 – шұ бармата, 5 – жылтырбоялғ ан.

7 – разряд тоқ ылмағ ан жаймаладың ө ндіру тә сілін кө рсетіп: 1 – холстаптіккен, 2 – жіптеп тіккен, 4 – маталаптіккен, 6 – қ ұ рама, 9 – импорталғ ан ө нім.

8, 9, 10 разрядтар артикулдардың келтірілу қ атарына байланысты.

Материалдар туралы бастапқ ы ақ параттарды ОКР алғ ашқ ы бес код қ атарымен (позциясымен) шектелген жеткілікті. Толық рақ материал туралы осы ОКП –ан басқ а мә ліметтерді табуғ а болады.

Мысалығ а, 83131 – те 83 – дайын мата жә не тоқ ылмағ ан жайма, 831 – мақ та мата дайын, 83131 – мақ тамата дайын кө йлектер ү шін.

Бастапқ ы ақ параттың берілуінің келесі қ адамы ол бұ йым конструкциясын жә не оның элементерін беру. ТПШИ орндаудың негізгі ақ парат кө зі тігін бұ йымының сырт формасы жә не киімнің конструкциясы болады. Форма деп (лат) сырт кө рінісін, бейнесін айтады. Тігін бұ йымының формасы ү гө лшемді, жұ мсақ жә не пластикалы жә не ол бұ йым конструкциясымен материалдардың қ асиетімен қ ұ рылады.

Конструкция (лат) материалды нысананың қ ұ рылысын, қ ұ рылуын тү сінеді.

Бұ йым технологиясын жасауда киімді бө лшектеп қ араудың маң ызы зор. Технологикалық ү дірістің мақ саты осы бө ліктерді ө ң деп, ә рлеп біріктіру болса, технологияны қ ұ растырушының алдында екі мә селе тұ рады: берілген модель бойынша бұ йым қ ұ рлысын бө лшектеуді жазу, бұ йымды жасау технологиясын жобалау ү шін бастапқ ы ақ паратты беру.

Кө пжылдық тә жрибеге сә йкес киім бетін қ олайлы типтік формағ а бө лу табылғ ан, олар иық ты жә не белбеулі киім. Басқ а киім тү рлері ү шін толық ә лі ашылмағ ан. Бұ л жағ дай белгілі қ иындық тарды тұ рғ ызады.

Бұ йымның конструкциясының негізгі қ ұ раушылары ретінде бұ йым қ абаты (СИ), жинақ кешені (СК) жә не бұ йым бө лшектері (ДИ) болады. Конструкцияны жинау ү рдісіні конструктивті элементермен (КЭ) қ амтамасыз етіледі.

Бұ йым конструкциясы туралы ақ паратты формалдау кезінде алдыманен конструкция қ ұ раушы элементерді бө лгілейді: олар қ абаттар, жинақ кешендері, бұ йым бө лшектері, бө лшектің конструктивті элементері (қ ыю жиегі, беті, бетіндегі сызық тар). Бұ йымның қ ұ рылысы туралы ақ паратты беру мысалы кесте 5.2. де келтірілген.

Кесте 5.2 – бұ йым конструкциясы туралы ақ парат

ЭЕМ конструкциясы туралы ақ паратты беру ү шін ә рбір элементерге «атау» берілуі қ ажет. Кесте 5.2 –де аталуы «аталу» бағ анасында келтірілген.

ТП жобалаудың келесі этаптарын орындау ү шін конструктивтік элементер кодталынады. КЭ кодтау барлық бұ йым бойынша қ атарымен орындалады. Бұ л кезде басқ а бө лшектерге тиесілі, бірақ бұ йымды даярлағ анда жалғ анатын бірдей КЭ-тер бірдей номерлермен белгіленуі тиісті. Бұ л жағ дай кейін бұ йым конструкциясының ү лгісін тұ рғ ызуда жалғ ану кесінді жиегі немесе жазығ ы болып біріктірілуі қ ажет. Мысалығ а, кө йлек арқ алығ ының жә не ө ң ірінің иық тық кесіндісі.

Бір бө лшектін ә ртү рлі КЭ-лері (жейде жағ асының жә не оның жанындағ ы ұ шының қ ыры) де бірдей номермен белгіленуі тиісті немесе ә ртү рлі бө лшектердің (жейденің арқ алығ ы мен алдың ғ ы бойының ксіндісі) КЭ-сі, егер олар технологиялық ү дірісте бір ө тімде ө ң делетін болса.

КЭ кодының алғ ашқ ы екі позициясы қ атар номерін, ү шінші сан элементердің симметриялылығ ын немесе бө лшектегі, бұ йымдағ ы оларлың саны (ГОЭ ү шін 6 тү йме немесе 6 ілгек). КЭ-нің бұ йым қ абатына (СИ), жинақ кешеніне (СК) жә не бұ йым бө лшегіне жатуын анық ту ү шін келесі кодтық позициялар белгіленген:

Конструкция элементерінің коды бұ йым бойынша қ атар номерімен беріледі. Бұ л кезде, жинақ тау кезінде басқ а жинау бірліктері жалғ анатын негізгі жинақ тау бірлігіне бірдей номер беру дұ рыс.

Жинақ тау кешені немесе ДИ шең берінде негізгі жинақ бірлігін таң дау олардың кү рделік матрицасы негізінде орындалуы мү мкін. Бұ л жағ дайда егер бө лшек немесе СК бұ йымғ а жалғ анатын болса, аралық матрицада «1» қ ойылады, ал олай болмағ анда «0» қ ойылады. Ең кө п бірлік қ осындысы бар бө лшек немесе СК негізгі деп есептелінеді. Бұ л кезде басқ а бө лшектер матрицадағ ы рангілерінің тө мендеуіне байланысты қ атар номерлерімен кодталуы мү мкін.

Бұ йымның дайын ә рлеу элементері бетпен немесе кесіндімен технологиялық ү дірістің ә ртү рлі кезең інде жалғ ануы мү мкін. Барлық жағ дайларда да бетте немесе кесіндіде ГОЭ жалғ анатын жері нү ктемен, сызық пен, ауданмен белгіленеді, немесе бұ йым конструкциясына ГОЭ номеріне КЭ номері енгізіледі (имитациалық конструктивті элемент).

Осылайша қ ұ рылғ ан конструктивті элементтің коды бұ йып конструкциясы туралы толық цифрлық ақ паратты береді, оның кө мегімен ТПШИ қ ұ рылымы ү лгіленуі мү мкін. Бірақ, конструкцияны жү йелі нысана ретінде оның қ ұ рылымын анық тауда тек конструктивтік элементердің номенклатурасын білу жеткіліксіз, олардың ө зара байланысын анық тау қ ажет.

Конструкция элементерінің ө зара ә серінің ү лгісі ретінде оның элементерінің контурының матрицасын (кесте 5.3) немесе олардың аралық матрицасын жә не олардың ГМОРЭ графтарымен берілетін ө зара ә серлерінің графикалық ү лгісін қ арастыруғ а болады (жұ мыс эскизінің анық талуының графикалық ү лгісі – сурет 5.4, 5.5).,

Кесте 5.3 – Бұ йым конструкциясының бө лшектер контурының матрицасы

Контурлар матрицасын толтыру қ атарларды жә не бағ аналарды кезегімен кесте 5.2 негізінде КЭ жататын кодтарамен толтыру арқ ылы орындалады. Бірінші бағ анада бұ йым бө лшектерінің кодтары жә не олардың жинақ тау кешеніне тиесілілігінің КЭ номерінің жоғ арғ ы қ атарында белгіленеді. КЭ-тың бө лшек контурына тиесілі болғ анда «1» белгіленсе, тиесілі болмағ анда «0» белгіленеді.

Конструктивті элементердің кө лемді бө лікке тиесілігін белгілеу конструкцияның осы бө ліктерің ің байланысын КЭ-мен кө рсетуге болады.

Жұ мыс эскизінің графикалық ү лгісін (граф ГМОРЭ) тұ рғ ызу ү дірісі бұ йымның бө лшегінің граф – ү лгісін тұ рғ ызудан бастайды. Осы мақ сата КЭ конструкциясын идентификациалайды, оларды графтың ұ штарына орналастырады, ал элементердің ө зара ә серлесуін (элементер арасындағ ы қ иылысу нү ктесі болғ анда) оларды гарафтың қ абырғ асымен айқ ындайды (сурет 5.4). Бұ л жағ дайда кейбір контурдың сыртқ ы ұ штары бө лшек контурінің стилденген тү рін береді. Ал оның ішкі ұ штары бө лшектің бө лшектенуін (иіншек, жанжақ кесілген бө лігі), немесе имитациалық сызық ты береді. Бұ л жағ дайда бө лшек контурының ішінде граф-ү лгі қ асыбір сыртқ ы ұ шымен байланысқ ан «ілінген ұ ш» қ ұ руы мү мкін№

Ө ң делетін беттер граф тұ рғ ызу шартына байланысты (имитациалық сызық тан басқ а) графта ө зінің ұ шы болмайды.

Бұ йым бө лшектеріне тұ рғ ызылғ ан граф-ү лгілер алдыменен жинақ кешенінің (СК) граф-ү лгісіне содан соң бұ йымның барлық конструкциясының граф – ү лгісіне жалғ анады. Бұ йымның барлық конструкциясының граф-ү лгісін тұ рғ ызу СК граф-ү лгісін бірдей ұ шытарымен біріктіру арқ ылы орындалады (сурет 5.4). Бұ л жағ дайда бұ йым кең істіктік нысана болса, граф – ү лгі жазық болады. Нысананы кең істікті жағ дайғ а келтіру ү шін оны жазу қ ажет, осылай шартты жазық қ а айналдырады. Бұ л ү шін екі тү сінік ең гізіледі. Олдар – конструкция симметрия ортасы жә не оның жинақ талу орталығ ы.

Конструкциясының симметрия орталығ ы деп бұ л конструкцияның барлық элементері симметриалы бейнеленетін бө лшекті айтады (мысалы ерлер пиджагінің арқ асы).

Сурет 5.4. –бұ йымның конструкциясы жә не сырт кө рінісі туралы ақ паратты беру

Конструкцяның жинақ тау орталығ ы ретінде конструкцияда оның бірнеше негізгі бө лшектерін байланыстыратын қ иық ты қ абылдау ұ сынылады (свитердің мойыншасы, шалбардың белдемшеге жалғ ау сызығ ы).

Сурет 5.5 – Жейденің конструкциясын жә не сырт кө рінісін айқ ындайтын эұ мысшы эскиз жә не сырт кө рінісі

Егер жинақ тау орталығ ы ә ркезде болатын болса, кейде кейбір бұ йымдарла бірнеше болуы да мү мкін (мысалығ а жастық қ ап, кө рпеқ ап т.б), конструкцияның симметрия орталығ ы тек жазылатын бұ йымдарда (жейде, пиджак т, б) кездеседі.

Жұ мыс эскизінің айқ ындалу граф ү лгісін тұ рғ ызу кезінде лдыменен конструкцияның симметрия орталығ ын анық тайды, содан соң егер ол жоқ болса онда жинақ тау орталығ ын анық тайды. Бірінші жағ дайда граф-ү лгіні тұ рғ ызу симметрия орталығ ы болатын бө лшектен бастайды. Екінші жағ дайда жинақ тау орталығ ы болатын графтың ұ шынан бастап бейнелейді. Келесі кезең де оларғ а басқ а бө лшектердің немесе жинақ кешенінің граф-ү лгілері жалғ анады.

Бұ йымның конструкциясының граф ұ лгісін тұ рғ ызудағ ы кү рдері жағ дай киімнің кө пқ абаттығ ын бейнелеу. Бұ л жағ дайда бұ йымның ә рбір қ абаты ү шін ө зінің граф-ү лгісі тұ рғ ызылады. Бұ йымның қ абатының санымен граф саны сә йкес келеді (мысалығ а, сырты, астары, аралығ ы). Ә рбір қ абат граф -ү лгіге қ ойғ анда ө зіне тә н тү спен боялып қ ойылады.

Шектес орналасқ ан конструктивті элементер бұ йымның граф-ү лгісінде бір ұ шта біріктіріледі, немесе бү тін деп қ арастырады (мысалы, суреттегі 5.5 ұ штар 081 жә не 082).

ГМОРЭ графтарымен алынғ ан конструктивті элементердің графикалық ү лгісі технологиялық ү дірісті автоматтандырылмағ ан ү лгілеу кезінде ө те кө рнекті болады. Оны машинада қ олдану графикалық ақ паратты сандық ақ паратқ а айналдыру керектігімен кү рделі. Осығ ан орай, автоматты жобалау тә сілінде ақ параты сандық формада, матрица тү рінде қ олдану тиімді.

ТПШИ-ді жобалаудағ ы бастапқ ы ақ паратты даярлау қ адамы КЭ ү шін ақ паратты параметрлін тү рде берілу болады. Бұ лай беру бұ йымды даярлау технологиясын ү лгілеуде ә рбір дең гейде бө лшектеу жағ дайын айқ ындап беруі тиісті.

Жобалау жағ дайын айқ ындаудағ ы мағ луматтарды ақ параттық блоктарғ а бө ліп қ арастыру қ ажет:

1-ші блок – идентификациалық блок;

2-ші болк – материалдың қ асиеті туралы ақ параттық блок;

3- ші блок – бұ йым конструкциясы туралы ақ параттық блок;

4-ші блок – технологиялық ақ парат блогі.

Идентификациалық блок бұ йым туралы жә не оғ ан қ олданылатын материал туралы ақ параттарды қ амтиды. Бұ л ақ парат ТПШИ жү йесін жобалауды ү лгілеуде ОКП кодтары тү рінде беріледі. Осы ү шін жобалауды нақ тылау ү шін осы мақ сатта қ ұ рылғ ан жобалау жағ дайының ныганын беретін анық тама қ олданылады (ППС анық тмасы – кесте 5.4)№

Кесте 5.4 – Жобалау жағ дайының нышанының анық тамасы

Блок 2 – де материалдардың қ асиеті бойынша ақ парат беріледі. ТПШИ-ды ү лгілеу ү шін материалдың қ олданылу мақ саты, оның тү рі, оның бетінің сипаттамасы, сетінеушілігі, қ алың дылығ ы жә не талшық ты қ ұ рамы туралы танымдары беріледі. Қ ажет болғ ан жағ дайда бұ л танымдар қ осымша кең ейтілуі мү мкін, оғ ан кодтау жү йесі мү мкіндік береді.

Блок 3 –те бұ йымның конструкциясы туралы, бө лшектердің саны мен аудандары туралы, жинастыруғ а жә не ө ң деуге қ атынасатын КЭ саны жә не олардың сипаттамасы туралы ақ параттар келтіріледі.

Блок 4 – бұ йымның конструкциясының қ арастыру бө лігіндегі жасау технологиясына қ ойылатын шектеулерді тұ рғ ызу мә лесіне арналғ ан. Бұ ғ ан ө ң деу тә сілі, қ атпардың сипаты, біріктіру бетіндегі жә не ішіндегі тігіс саны, матаның отырғ ызылуы, бө лгектің формасы мен мө лгерінің ө згеруі туралы нышандар енгізілген.

Бұ йымды жасау технологиясын жобалау кезінде берілетін нышандардың санының кө п болуы қ олмен жә не машинамен жобалауда ү лкен қ иындық тар туғ ызады. Оларды ық шамдау тек машинамен жобалауда мү мкін. Мысалығ а кесте 5№4 – те келтірілген анық тамалық ақ параттарды қ арастырып ә ртү рлі КЭ ү шін кейбір нышандар бө лігі бұ йым тү ріне тұ рақ ты қ олданылады екен. Мысалы, материалдар блогінде мұ ндай нышандар қ атарында: В – материал бетінің жағ дайы, Ш – материалдың сетінеулігі, Д – материал қ алың дығ ы; ВС – талшық ты қ ұ рамын келтіруге болады.

Мұ нжай жағ дайлар басқ а блоктарда да кездесуі мү мкін.

Жұ мыс эскизін талдау кезінде жобалау жағ дайының кейбір сипаттамаларын анық айқ ындау ә ркезде бола бермеді. Мысалығ а, олардың қ атарында Н, ХС, О, СМ, У, X, Ц ышандарды келтіруге болады. Осығ ан байланысты бұ л сипаттамаларды кодтауда жақ ын ық тималды алтернативті сипаттамагы қ арастыру қ ажет немесе технологиялық ү дірістің келесі ү лгілеу кезең іне дейін қ оя тұ ру қ ажет.

Сонымен жобалау жағ дайын талдауда ә рбір конструктвті элемент ү шін оны ө ң деу технологиясын ү лгілеу немесе оны жалғ астыру сипаттамаларының тү рлері анық талады. Нә тижесінде ақ парат ә рбір конструктивті элемент бойынша КЭ параметлік ақ параттар кестесіне ең гізіледі (кесте 5.5).

Жұ мыс эскизімен немесе бұ йым ү лгісімен алынғ ан бұ йымның конструкциясы жә не оның сырт кө рінісі туралы ақ парат оны жасау технологиясын ү лгілеу тә сін тануғ а кірісуге мү мкіндік береді.

Кесте 5.5 – Бұ йымның КЭ-нің параметрлік аұ қ параттары