Жалпы атрофия

- арық тағ анда дамиды(ашық қ анда, онкологиялық ауруларда)

- май қ орларында май тінінің мө лшері жылдам азаяды

- ішкі ағ залар кішірейеді(бауыр, жү рек, қ аң қ а бұ лшық еттері) липофуциннің жиналуы нә тижесінде қ оң ыр тү ске енеді.

Жергілікті атрофия: тү рлері

-дисфункциональді (қ имылсыздық тан туатын атрофия)

-қ ан айналымының жеткіліксіздігінен

-қ ысымғ а байланысты(гидронефроздың дамуы жә не зә р шығ арудың қ иындауынан болатын бү йрек атрофиясы.Цереброспинальді сұ йық тық тың шығ уының қ иындауынан болатын ми тінінің атрофиясы жә не гидроцефалияның дамуы)

-нейротрофикалық (нерв ө ткізгіштіктерінің бұ зылуы нә тижесінде нерв жү йесінің ағ залармен байланысы бұ зылады.

-химиялық жә не физикалық факторлардың ә серінен.

Метаплазия бір тіннің ө зіне ұ қ сас басқ а тінге ауысуы

-тіндерде барлық кезде лабилді жасушамен пайда болады (тез жаң аратын)

- Жетілмеген ізашар жасушалармен байланысты пайда болады да, жетіле келе басқ а тү рдегі тінге ауысады.

-созылмалы қ абыну жиі регенерацияның бұ зылуымен қ атар жү реді

-шырышты қ абаттардың эпителиінде жиі пайда болады

а)асқ азан эпителиінің ішектік метоплазиясы

б) ішек эпителиінің асқ азандық метоплазиясы

в) призмалық эпителидің кө п қ абатты жалпақ эпителиге метоплазиясы

созылмалы қ абыну кезінде бронхтарда жиі кездеседі (кө біне шылым шегумен байланысты)

кейбір вирусты респираторлы инфекция кезінде пайда болуы мү мкін (қ ызылшамен ауырғ анда)

Жалпақ жасушалы метоплазия қ айтымды болуы мү мкін, бірақ тұ рақ ты ә сер етуші тітіркендіргіштің салдарынан (мысалы шылым шегу) дисплазия жә не рак дамуы мү мкін.

- Дә некер тінінің метаплазиясы оның сү йек жә не шеміршек тініне ауысуына ә келеді

Дисплазия Эпителий жасушаларының пролиферация жә не пісіп жетілу ү рдістерінің бұ зылуымен сипатталады.

- Тек жасушалық емес, тіндікте

- Дисплазияның ү ш дә режесін ажыратады: жең іл, орташа, ауыр

- Ауыр дисплазия- рак алды ү рдіс

- Ауыр дисплазияны карцинома in situ-дан ажырату ө те қ иын

Организация Некрозғ а ұ шырағ ан немесе басқ а себептермен жойылғ ан тіндердің орнын дә некер тіннің басуы. соның нә тижесінде зақ ымдану ошақ тары дә некер тінмен қ оршалады(инкапсуляция)

1. Жараның жазылуы

2. некрозғ а ұ шырағ ан тіннің немесе тромбалық массалардың дә некер тінге ауысуы

3. Инкапсуляция

Жараның жазылу тү рлері:

1-Қ арапайым жазылу

2-Қ абыршық астында жазылу

3-Жараның бірінші реттік бітуі

4-Жараның екінші реттік бітуі

Кө рнекті материал: мультимедиялық дә рістердің электрондық нұ сқ асы (студент кафедрадан алады)

Ұ сынылғ ан негізгі ә дебиеттер:

Орыс тіліндегі қ олданылатын ә дебиеттер:

Негізгі

1. Серов В.В., Пауков В.С. Патологическая анатомия. Учебник М.Медицина, 2013г. – 800 с.

2. Серов В.В., Пальцев М.А., Патологическая анатомия. Учебник М.Медицина, 2010г. – 800 с.

Қ осымша

1. Зайратьянца О.В. Патологическая анатомия атлас. 2014г.-942с.

2. Алан Г. Роузит Атлас патологии, 2008г.-570 с.

3.Пальцев М.А., Пономарев А.Б., Берестова А.В. Атлас по патологической анатомии.-3-е изд.2007.-432с.

4.Синельников А.Я. Атлас макроскопической патологии человека. 2007г.-309с.

5.Руководство к практческим занятиям по патологической анатомии: Учебное пособие (В.В.Серов, М.А.Пальцев, Т.Н.Ганзен) – М., Медицина, 1998г – 544 с.

Қ азақ тіліндегі қ олданылатын ә дебиеттер:

Негізгі ә дебиет:

1. Струков А.И., Серов В.В. Патологиялық анатомия Перевод с рус. Айткулов М.Т. 5-е изд., стер. 2013. - 984 с.: ил. (на казахском языке)

2. Ахметов Ж.В. Патологиялық анатомия. - Алматы.- 2012, 741 б.

3. Ахметов Ж.В. Патологиялық анатомия. - Алматы.- 2010, 393 б.

Қ осымша

4.Ахметов, Ж.Б. Патологиялық анатомия [Мә тін]. Т. 1: Оқ улық /- Алматы: Эверо, 2009.- 312б.

5.Ахметов, Ж.Б. Патологиялық аатомия [Текст]. Т. 2: В 2-хт. / Алматы: Эверо, 2009.

Ағ ылшын тіліндегі қ олданылатын ә дебиеттер:

Basic:

1. V. Kumar, A.K. Abbas, S.N. Fauso. Pathologic basis of disease, 7^th edition, 2008 – 1525р.

2. V. Kumar, A.K. Abbas, S.N. Fauso. BasikPathologic, 7th edition, 2007 – 946 р.

Additional:

3.Harsh Mohan-Textbook of pathology – 2004-600p.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1.Орын толтыру анық тамасы, кезең дері

2.Гипертрофия, оның тү рлері, морфологиялық сипаты

3.Атрофия, оның тү рлері, морфологиялық сипаты

4. Метаплазияның морфологиялық сипаты

5. Дисплазияның морфологиялық сипаты

6. Қ алпына келу (организация) анық тамасы жә не тү рлері

7. Жараның жазылуының тү рлері морфологиялық сипаты

Тақ ырып: Регенерация. Мә ні жә не биологиялық маң ызы. Регенерацияның жасушалық жә не жасуша ішілік тү рлері. Регенераторлық ү рдістің ағ ымының сипатын анық тайтын жалпы жә не жергілікті жағ дайы. Регенераторлық ү рдістің морфогенезі. Жасқ а байланысты ерекшеліктері.

Мақ саты: Регенерацияның жіктелуін, морфогенезін, морфологиялық сипаттамасынстудент мең геруге тиісті.

Дә ріс жоспары

1.Регенерацияның анық тамасы

2.Регенерацияның тү рлері

3.Регенерация кезіндегі жасуша пролиферациясының реттелуі

4. Физиологиялық регенерацияның морфологиялық сипаты

5. Репаративті регенерацияның морфологиялық сипаты

6. Патологиялық регенерацияның морфологиялық сипаты

Дә ріс тезистері

Регенерация - деп зақ ымданудан кейін немесе ө мір сү руі тоқ тағ ан, жасушалардың, тін элементтерінің, ағ за қ ызметінің жаң арып, қ айта қ алпына келуін атайды.

Регенерация тү рлері:

-жасушалық

-жасуша ішілік

а. Жасушалық -жасушаның кө беуімен сипатталады.

1. Тіндерде пайда болады: асқ азан ішек жолдарының жә не тыныс алу жолдарының, несеп шығ ару жолдарының шырышты қ абаттарының, эпидермистің, қ ан жасау жә не лимфойтты тін, борпылдақ дә некер тіннің қ айта жаң аруы.

Лабильді тіндердегі регенерацияның фазалары:

- пісіп жетілмеген жасуша пролиферациясының фазасы(уни- жә не полипотентті жасушалар-ізашарларының)

- пісіп жетілген жасушалардың ізашарлары.

2. Тұ рақ ты жасушалардан тұ рады(қ алыпты жағ дайда митоздық активтілігі тө мен, бірақ активтілігі жоғ арылағ анда бө лінуге бейім): ішкі секреция бездерінің эпителиі, бү йрек ө зекшелерінің эпителиі, гепатоциттер т. б. Бағ аналық жасушалар бұ л тінге тә н емес.

б.Жасуша ішілік – ультрақ ұ рылымдардың гипертрофиясы жә не гиперплазиясымен сипатталады.

- жасушадан тыс барлық жерлерде жү реді

- қ алыпты жағ дайда тұ рақ ты(стабильді) жасушаларда жиі кездеседі.

- бө лінуге бейім емес жасушалар (тұ рақ ты жасушалар: қ аң қ а бұ лшық еттерінің, миокард, ОНЖ нің ганглиозды жасушаларының) ағ залардағ ы регенерацияның жеке тү рі болып табылады.

Регенерация кезіндегі жасуша пролиферациясының реттелуі –келесі ө су факторларының кө мегімен жү реді.

1. ө судің тромбоцитарлы факторы:

- тромбоциттермен жә не басқ а жасушалармен бө лінеді

- бірің ғ ай салалы бұ лшық еттердің жә не фибробластардың хемотаксиссін туғ ызады

- бірің ғ ай салалы бұ лшық еттердің жә не фибробластардың пролиферациясын ө судің басқ а факторларының ә серімен кү шейтеді.

2. ө судің эпидермальді факторы:

Эпителидің, фибробластардың, эндотелидің ө суін активтендіреді

3. ө судің фибробласты факторы

Экстрацеллюлярлы матрикстің протейндерінің тү зілуі, моноциттермен, эндотелимен, фибробластармен кү шейеді.

Фибронектин – гликопротеин: жасушаның интегринді рецепторларымен байланыса отырып, эндотели жә не фибробластардың хемотоксисін іске асырады, ангиогенезді кү шейтеді; экстрацеллюлярлы матрикс бө лшектері жә не жасуша аралық байланысты қ амтамасыз етеді.

4. ө судің трансформациялаушы факторы

-трансформациялаушы –альфа- ә сері: ө судің эпидермальді факторымен ұ қ сас

-трансформациялаушы- бета- қ арама –қ арсы ә сірі: регенерацияны модульдей отырып, кө птеген жасушалардың пролиферациясын ингибирлейді.

Ө судің макрофагальді факторы

- интерлейкин-1 жә не ісік некрозының факторы

- фибробластардың, эндотелидің, бірің ғ ай салалы бұ лшық еттердің пролиферациясын кү шейтеді.

1.Физиологиялық регенерация – қ алыпты жағ дайда жасушалардың, тіндердің қ ұ рылымдарының тұ рақ ты жаң аруы.

2. Репаративті регенерация- патологияда жасуша мен тін зақ ымдалғ анда байқ алады.

Репаративті регенерацияның тү рлері:

а) толық регенерация(реституция)

- майда некроздардың, зақ ымдалғ ан тінің басқ а тінмен алмасуымен сипатталады.

- регенерацияның жасушалық формасына қ абілетті тіндерде жү реді

- аз кө лемде дефектісі бар жә не мембранасы сақ талғ анстабильді жасуша тіндерінде кездеседі.

б) толық емес регенерация(субституция):

-зақ ымдалғ ан тінің дә некер тінімен алмасуымен сипатталады

-сақ талғ ан тіннің жә не ағ за бө лігінің гипертрофиясы(регенерациялық гипертрофия), жойылғ ан қ ызметін қ алыптастырады.Толық емес регенерацияның мысалы ретінде миакрд инфарктінің қ олайлы нә тижесі ретінде, ірі ошақ ты кардиосклероздың дамуын айтуғ а болады.

3. Патологиялық регенерация: пролиферация жә не дифференцировка фазаларының алмасуының бұ зылуымен ө тетін регенерацияның бұ рмаланғ ан тү рі. Тү рлері:

- гипорегенерация- қ алпына келтіруші тіндердің жеткіліксіз тү зілуі(мысалы жараның баяу жазылуы)

- гиперрегенерация- қ алпына келтіруші тіндердің қ алыптан тыс тү зілуі(мысалы келойдты тыртық тың тү зілуі, сү йек шодырының артық тү зілуі)

- бір тіннің басқ а тінге алмасуы- метаплазия (созылмалы қ абыну ошағ ында эпителий метаплазиясы)

Кө рнекті материал: мультимедиялық дә рістердің электрондық нұ сқ асы (студент кафедрадан алады)

Ұ сынылғ ан негізгі ә дебиеттер:

Орыс тіліндегі қ олданылатын ә дебиеттер:

Негізгі

1. Серов В.В., Пауков В.С. Патологическая анатомия. Учебник М.Медицина, 2013г. – 800 с.

2. Серов В.В., Пальцев М.А., Патологическая анатомия. Учебник М.Медицина, 2010г. – 800 с.

Қ осымша

1. Зайратьянца О.В. Патологическая анатомия атлас. 2014г.-942с.

2. Алан Г. Роузит Атлас патологии, 2008г.-570 с.

3.Пальцев М.А., Пономарев А.Б., Берестова А.В. Атлас по патологической анатомии.-3-е изд.2007.-432с.

4.Синельников А.Я. Атлас макроскопической патологии человека. 2007г.-309с.

5.Руководство к практческим занятиям по патологической анатомии: Учебное пособие (В.В.Серов, М.А.Пальцев, Т.Н.Ганзен) – М., Медицина, 1998г – 544 с.

Қ азақ тіліндегі қ олданылатын ә дебиеттер:

Негізгі ә дебиет:

1. Струков А.И., Серов В.В. Патологиялық анатомия Перевод с рус. Айткулов М.Т. 5-е изд., стер. 2013. - 984 с.: ил. (на казахском языке)

2. Ахметов Ж.В. Патологиялық анатомия. - Алматы.- 2012, 741 б.

3. Ахметов Ж.В. Патологиялық анатомия. - Алматы.- 2010, 393 б.

Қ осымша

4.Ахметов, Ж.Б. Патологиялық анатомия [Мә тін]. Т. 1: Оқ улық /- Алматы: Эверо, 2009.- 312б.

5.Ахметов, Ж.Б. Патологиялық аатомия [Текст]. Т. 2: В 2-хт. / Алматы: Эверо, 2009.

Ағ ылшын тіліндегі қ олданылатын ә дебиеттер:

Basic:

1. V. Kumar, A.K. Abbas, S.N. Fauso. Pathologic basis of disease, 7^th edition, 2008 – 1525р.

2. V. Kumar, A.K. Abbas, S.N. Fauso. BasikPathologic, 7th edition, 2007 – 946 р.

Additional:

3.Harsh Mohan-Textbook of pathology – 2004-600p.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Регенерация анық тамасы,
2. Тү рлері.
3. Жасушалық регенерацияның морфологиялық сипаты
4. .Жасушаішілік регенерацияның морфологиялық сипаты
5. Регенераторлы ү рдістердің фазалары
6. Регенераторлы ү рдістердің реттелуі
7. Физиологиялық регенерацияның морфологиялық сипаты
8. Репаративтік регенерацияның морфологиялық сипаты
9. Патологиялық регенерацияның морфологиялық сипаты

№5. Тақ ырып: Ісіктер туралы жалпы тү сінік. Ісіктердің морфогенезі жә не гистогенезі. Ісіктердің қ асиеті. Кацерогенездің заманауй теориялары. Ісік алды жағ дайлар жә не ө згерістері. Дисплазия жә не рак. Ісіктердің ө суі. Қ атерлі жә не қ атерсіз ісіктер. Метастаз. Рецидив. Жіктелуі.

Мақ саты: Ісік туралы тү сінікті, морфо-жә не гистиогенезін, қ атерлі жә не қ атерсіз ү рдістерін, ісіктердің қ асиетін студенттердің мең геруі.

Дә ріс жоспары:

1.Ісіктің анық тамасы

2. Канцерогенездің заманауи теориясы

3. ісікалды ү рдістер

4. ісіктердің морфогенезі жә не гистогенезі

5.ісіктердің негізгі қ асиеттері

6. қ атерсіз ісіктердің морфологиялық сипаты.

7қ атерлі ісіктердің морфологиялық сипаты

8. ісіктердің жіктелуі

Дә ріс тезистері

Ісік – бақ ылаусыз жә не тоқ таусыз ө сумен сипатталатын патологиялық ү рдіс.

Канцерогенездің заманауи теориясы

1.Химиялық канцерогендер. Ә ртү рлі химиялық агенттер жә не ісіктердің пайда болуы арасындағ ы байланыс нақ ты анық талды. Мысалы ө кпе рагі -шылым шегу; асбест – мезателиома, ө кпе рагі.

2.Физикалық канцерогендер. Мысалы: кү н сә лелі(ультрафиолетовая) радиация- тері рагі,

тері меланомасы; иондаушы радияция- қ алқ анша безінің рагі, лейкоздар.

3.Вирустар Мысалы: адам папиломасының вирусы- жатыр мойнының рагі рак алды ү рдісі; Эпштейн-Барра вирусы –назофаренгиальді карцинома, Беркит лимфомасы:

4. Тұ қ ым қ уалайтын генетикалық бұ зылыстардың ролі қ атерліісіктің белгілі бір тү рімен ауыратын жанұ яларда кездеседі.

Ісік алды ү рдістерге кә зіргі кезде дисплазияны жатқ ызады.Бұ л ө згерістер тек қ ана паренхимада емес, стромалық элементтерде дамуымен сипатталады.Эпителий дисплазиясы жақ сы зерттелген.Эпители дисплазиясы пролиферация жә не дифференцировканың бұ зылуымен сипатталады. Карцинома in situ -ді ауыр дисплазиядан ажырату қ иын.

Ісіктердің морфогенезі. Кә зіргі кезде ісктердің пайда болуының 2 морфогенетикалық варианты бар.

1. Ізашарлық ө згерістерсіз- de nobe
2. Ісіктер дамуы ә ртү рлі сапалы кезекті кезең дермен дамиды.

а) ісік алды – гиперплазия жә не ісік алдылық дисплазия.

б) инвазивті емес ісік(орнық ты рак)

в) ісіктің инвазивті ө суі

г) метазтаздар

Ісіктердің негізгі қ асиеттері

1.Автономды ө су (организмнің реттеуші механизміне тә уелді емес)

2.Атипизм- қ алыптан тыс ауытқ ығ ан

а) Морфологиялық:

1) тіндік атипизм

2) жасушалық атипизм

б) Биохимиялық

в) Антигенді

г) Функционалды – жетілген тіннің қ ызметінің тө мендеуі немесе жойылуы.

3. Ісіктің ө ршуі ( клондық эволюция)

4. Инвазия жә не метастаз.

а) Инвазия

- Ісіктердің инфильтративті ө суімен сипатталады(қ оршағ ан тінге жә не қ ан тамырларғ а енуге қ абілетті);

б) Метастаздану- ісік жасушаларының алғ ашқ ы ісіктен басқ а ағ заларғ а екіншілік ісіктік тү йін тү зіп таралуы.

Таралу жолдары:

1. лимфогенді
2. гематогенді
3. инплантациялық (ісіктердің шырышты қ абаттарғ а, шырышты қ уыстарғ а еніп ө суі

4. периневралды(ОЖЖ цереброспенальді сұ йық тар бойымен)

5. Ісіктердегі екіншілік ө згерістер.

Некроз жә не апоптоз ошақ тары; қ ан қ ұ йылу жә не шырыштану, ә ктің шө гуі(петрификация)

Ісіктердің жіктелуі жә не терминалогиясы. Ісіктерді жіктеу принциптері: ісіктердің клинико морфологиялық ерекшеліктері, гистогенез, ісіктердің қ атерлік дә режесі жә не ісік ү рдістерінің дә режесі.

1.Клинико-морфологиялық ерекшеліктеріне қ арай барлық ісіктер негізгі екі топқ а бө лінеді: қ атерлі жә не қ атерсіз. Сонымен қ атар жергілікті деструкциялық ө суімен жү ретін ісіктер тобы бө лінген(шекаралық ісіктер.

- Қ атерсіз ісіктердің аты (ома) жалғ ауымен аяқ талады, мысалы(липома, глиома, ангиома).

- Мезенхималық қ атерлі ісіктерді саркома деп аталады.

- Қ атерлі эпителиальді ісіктер карцинома немесе рак деп аталады(шет ел ә дебиеттерінде «рак - cancer» атауы барлық қ атерлі ісіктерге беріледі)

- Ұ рық жасушаларынан пайда болғ ан жә не ұ рық жапырақ шаларының компоненттерінің тіндерінен тұ ратын ісікті – тератома деп атайды.

- Ұ рық тіндерінен немесе олардың ө німдерінен пайда болатын ісіктерді бластома деп атаймыз.

а) Қ атерсіз ісіктер

- дә некер тінді капсуламен қ оршалғ ан тү йін тү рінде экспансивті ө седі.

- баяу ө сумен сипатталады.

- жасушалық атипизм болмайды; жасушалар жетілген, қ алыпты тіннің жасушаларына қ атты ұ қ сас болады.

-метастаз бермейді

- рецидив бермейді

- екіншілік ө сгеріс сирек болады, ірі ісіктерде шырыштану, петрификация кездеседі.

- ісіктің клиникалық кө ріністері сирек байқ алады, кө біне соң ғ ы кезең дерінде кездеседі.

Нә тжесі қ олайлы.

б) Қ атерлі ісіктер.

- еніп ө седі

- тез ө седі

- тіндік жә не жасушалық атипизм тә н

- жасушаның жетілу дә режесі ә р тү рлі (жоғ ары, орташа жә не тө мен) жасушалар толық пісіп жетілмейді.

- метастаз береді

- рецидив береді (хирургиялық жолмен алып тастағ анда, сә улелік немесе басқ а жолмен емдегеннен кейін ісіктің алғ ашқ ы орнына қ айта ө сіп шығ уы); ісіктен қ алғ ан жасуша немесе жақ ын маң да орналасқ ан лимфа тү йіндердегі метастаздар ісік кө зі болып табылады.

- Екіншілік ісіктік ө згеріс тә н: некроз, қ ан қ ұ йылу.

Ісіктің ағ зағ а жалпы ә сері- кахексия (даму механизмі кү рделі кахексияның бір медиаторы ФНО –альфа, болып табылады, макрофактармен бө лініп, май тіндерінің катоболизмін кү шейтеді); паранеопластикалық синдром.

Нә тижесі (емнің дұ рыс қ олдалынбағ анында) адам ө лімімен аяқ талады.

в) жергілікті тінді бұ зып ө суші(деструирулеуші) ісіктер

Қ атерлі жә не қ атерсіз ісіктердің арасында орын алады. Еніп ө седі бірақ, метастаз бермейді.