Лекция №11.

Жоспар:

1. Протестантизм жә не ондағ ы негізгі бағ ыттар: лютерандық, кальвинистік, англикан шіркеуі.

2. Қ азіргі заманғ ы христиандық жә не саясат.

Сабақ тың мақ саты: Протестант бағ ытының пайда болуы, дамуы кезең дері, діни философиялық ілімінің ерекшеліктерін айқ ындау. Олардың діни сенімдік принциптерін білу.

Сабақ тың міндеті: Тақ ырып бойынша мә ліметтерді толық мең геру.

Протестантизм. Христиандық тың ө з ішінен екінші рет ірі конфессияғ а бө лінуі XVI ғ асырда болды. Бұ л кезде Европада феодализмге қ арсы бағ ытталғ ан ә леуметтік-саяси кү рес басталғ ан еді. Феодализмнің идеологиялық тірегі болғ андық тан басты соқ қ ы католицизмге қ арсы бағ ытталады.бұ л қ озғ алыс «реформация» «лат. тілінен «қ айта қ ұ ру, тузету».) деп аталды.

Реформацияның басталуы Мартин Лютердің (1483-1546) есімімен байланысты. Ол ө те талантты адам еді. Діни ілім профессоры, неміс тілінің тамаша білгірі Мартин Лютер Інжілді бірінші болып неміс тіліне аударды.

Ол 1517 жылы 31 қ азанда ө зі қ ызмет қ ылатын храмның есігін шегелеп, оғ ан атақ ты 95 тезисін жазып іліп, ашық қ арсылық қ а шық ты. оғ ан Лютер қ ызмет жасайтын Витенберг қ аласына Рим ө кілінің индульгенцияны жаппай сатуғ а келуі мұ рындық болды. Индульгенция бастапқ ы кездері қ ұ дай жолында жү ргендерге сыйлық тә різді болса, енді ол товарғ а айналды. Осы жолы да индульгенцияны сатып, одан тү скен қ аржыны Римдегі ә улие Петр соборын салуғ а бағ ыттау кө зделді.

Лютер шіркеуді ө з ішінен реформациялауғ а ұ мтылды. Ол ө з ілімін Інжілге, діннің рә міздеріне қ арсы емес, оғ ан соң ғ ы уақ ыттарда қ осылғ ан нә рселерге ғ ана қ арсы деген берік сенімде болды. Лютерандар ресми Римнен 1521 жылы біржола қ ол ү зді. Бұ л «аусбург ө сиеттері» деген қ ұ жатпен бекітілді.

Лютер идеясы Германияда, одан кейін Скандинавия елдерінде ү лкен қ олдау тапты. Оның бірнеше себебі болды. Біріншіден, католик шіркеуінің қ олдауына сү йенген феодалдық қ анаудан неміс бюргерлері мен шаруалары ауыр зардап шекті. Екіншіден, Рим неміс князьдарының ісіне ұ сақ нә рселердің ө зінде араласа берді. Католицизмнің экономикалық, саяси, рухани ө ктемдігі неміс княздарының наразылығ ын тудырды. Осыдан қ ұ тылудың жолы, олардың пікірінше, ө з діні болуы тиіс деп тү сінді. Рейхстаг 1529 жылы бұ ғ ан қ арсы ә рекет жасады. Неміс князьдары оғ ан қ арсы тұ рды. Осыдан жаң а атау – «протестанизм» пайда болды.

Лютердің реформаторлық идеяларын Швейцарияда Ульрих Цвингли (1484-1531) мен Жан Кальвин (1509-1564) батыл қ олдап, одан ә рі терендетті.

У.Цвингли ө зінің қ ызметін мемлекет мә ртебесіндегі қ ала - Цюрихте жү ргізді. Ол монастырларды жапқ ызды, шіркеуден кө ркем сурет пен музыканы аластатты. Ол Лютер мен онын жактастары реформациялауда жарты жолда тоқ тап кдлды деп есептеді. Цвинглидің ө мірі кайғ ылы аякгалды: ол католиктермег ұ рыста кдза тапты.

Ж.Кальвин ө зінің насюатын Женевада жү ргізді. Ол ө зінін реформаторлық идеяларын " Христиан дінінің уағ ыздары" деген ең бегіндс айтты. Бұ л ең бектің соң ғ ы варианты 1559 жылы харық кө рді. Оның ілімі протестантизм ішіндегі жекедіни ағ ым болып қ алыптасты.

Кальвиннің ілміндегі басты қ ағ ида — адам тағ дырының ә уел бастан жазылып қ ойылғ андығ ы. Ол кімнің тамұ қ қ а баратыны, кімнің жұ мақ рахатын кө ретінін қ ұ дай ә уелден-ақ жазып қ ойғ ан, сондық тан адамдардың бір нә рсені ө згертемін деп жанталасуы бекершілік деп уағ ыздады.

Ол бойынша, қ ұ дайғ а қ ұ лшылық жасаудың басты нысаны — ең бек. Кімде-кім бұ л дү ниеде жақ сы ең бектенсе, соны о дү ниенің рахаты кү тіп тұ р.

Францияда Кальвиннің ізбасарлары атақ ты гугеноттар, Англия мен Шотландияда просвитериандар болды. Бү гінде просвитериан шіркеуі дү ние жү зінің кө птеген елдерінде бар.

Англиядағ ы реформация қ озғ алысы протестантизм солғ ын тү рде кө рініс беретін англикан шіркеуінің қ ұ рылуына жол салды. Бұ л қ озғ алысты король Генрих Ү ІІІ (1491-1547) басқ арды. Ол Ватикан ү стемдігін ауырсынды. Екінші жағ ынан жеке басының мү ддесі болды. Ватикан корольдің ә йелінен ажырасып, екінші рет ү йленуіне тыйым салды. Бірақ, басты себеп одан ә лдеқ айда терең де жатыр еді. Англияның Франция мен Испания сиякты католиктік елдер каупі алдында кү ш алуы жене шіркеу мен монастырлер есебінен мемлекет қ азынасын толыктыру сияқ ты саясн жә не экономикалық мү дделер алдың ғ ы қ атарғ а шық ты. Ватиканмен арадағ ы бұ л карсыластық ақ ырында Генрих Ү Ш-нің 1553 жылы шіркеуден аласталуымен аяқ талды. Ал 1554 жылы ағ ылшын парламенті Агылшын шіркеуін Римнен тө уелсіз деп жариялады. Осы уакыттан бері ағ ылшын шіркеуін король мен королева басқ арады.

Ә дебиеттер:

1. Дінтану негіздері. Ғ.Есім., А.Артемьев., С.Қ анаев., Г.Білә лова Алматы. 2003

1. Дін жә не еркін ойшылдық. Аханов Б. Алматы. 2002