Зейін қызметтері мен түрлерінің арақатынасын анықтаңыз

Зейін - адамның психикалық ә рекетінің белгілі бір нә рсеге бағ ытталып шоғ ырлануы. Адам ө мірінде зейіннің алатын орны зор. Ә сіресе, таным процесінде, білім алу ісінде маң ызы ерекше. Шә кірттің сабақ ты тү сіне қ оймауы, есінде дұ рыс сақ тай алмауы, тапсырманы орындауда қ ате жіберуі оғ ан дұ рыстап зейін қ оймаудан болады.

Зейін қ ою, кө бінесе, адамның айналысып жатқ ан іс-ә рекетінің сипаты мен маң ыздылығ ына байланысты. Сондай-ақ, ол адамның жеке бас ерекшеліктеріне, оның мү ддесіне, талап-тілегіне, мақ сат-мұ ратына, ерік-жігер сапаларына, темпераментіне, мінез бітіміне байланысты болады. Зейіннің физиологиялық негізін орыс физиологы, академик А.А. Ухтомскийдің (1875 – 1942) доминанта теориясы бойынша тү сіндіруге болады. Бұ л теория бойынша, сыртқ ы дү ниенің кө птеген тітіркендіргіштерінің ішінде біреуі миғ а кү шті ә сер етеді де, оның бір алабын ерекше қ оздырады. Мидың осы кү шті қ озғ ан алабы қ алғ ан алаптардағ ы ә лсіз қ озуды ө зіне тартып отырады. Осыдан мидың кү шті қ озғ ан алабы одан бетер кү шейеді. Мұ ндай жағ дайда адам зейінні бір нә рсеге шоғ ырланады да, қ алғ ан нысандарды байқ амайтын болады.

ейін тітіркендіргіштердің келесі қ асиеттерімен ынталандырылады:

· 1) интенсивтілігі;

· 2) жаң алығ ы;

· 3) аффективтілігі.

П.Я. Гальпериннің тұ жырымы бойынша: 3ейін— бағ дарлық -зерттеулік іс-ә рекеттің негізгі шарты. Ө зінің қ ызметі жағ ынан, зейін ө зі бағ ытталғ ан феноменнің мазмұ нын қ адағ алау болып табылады. Зейінде қ адағ алау белгілі бір белгі, ө лшем, ү лгі арқ ылы жү зеге асады. Ал Л.C. Выготский бойынша, ырық ты зейін ұ ғ ымдардың, тү сініктердің дамуына байланысты, яғ ни берілген жайтта қ алай ә рекет ету қ ажеттілігін тү сінуге, жалпы, жағ дайды тү сіне білуге байланысты. Адамның психикалық ұ йымдасуының қ ұ рылымына сү йене отырып, зейінді:

· 1) процесс (немесе психикалық процестің жағ ы: сенсорлық жә не т.б.) ретінде;

· 2) кү й (зейіннің шоғ ырланғ ан кү йі) ретінде;

· 3) тұ лғ алық қ асиет (зейінділік) ретінде анық тауғ а болады.

Зейінің функциялары:

· 1) қ азіргі сә тте қ ажетті психологиялық жә не физиологиялық процестерді белсендіріп, қ ажетті еместерін тежейді;

· 2) ортадан келетін ақ параттың мақ сатты, ұ йымдасқ ан тү рде сұ рыпталуын қ амтамасыз етеді;

· 3) белсенділіктің бір объектіде ұ зақ уақ ыт шоғ ырлануын қ амтамасыз етеді.^[2]

· Есте сақ тауды уақ ытына сә йкес сенсорлы (сезім мү шелері арқ ылы), қ ысқ а жә не ұ зақ мерзімді есте сақ тау деп бө леді. Ерекшеліктеріне байланысты есте сақ тау мен еске тү сіру қ озғ алысты, эмоциялы, бейнелі, мағ ыналы есте сақ тау болып бө лінеді. Есте сақ таудың тү рлері бірімен-бірі ө те тығ ыз байланысты. Есте сақ тау ережелері. Есте сақ таудың тиімді жолдарын дамыту ү шін бірнеше ережелерге мә н беру керек.

· Біріншіден - есте сақ тайтын деректерді сараптап, оғ ан ерекше қ ызығ ушылық таныту. Екіншіден - ө з зейінін есте сақ тайтын деректерге жұ мылдыра білу. Ү шіншіден - есте сақ тайтын деректерге саналы тү рде барлық кү ш-жігерді бағ ыттай білу.

· Есте сақ таудың негізгі жолы - мә нін ұ ғ ып, оқ тын-оқ тын қ айталап отыру. Жай жаттап алып кайталау ұ зақ уақ ыт есте сақ тауғ а кедергі болады.^[1]