І. Мұнай және газ өндіру технологиясы

1.1. Мұ най жә не газ кен орындарын игеру технологиясы

жә не игеру кезең дері

Қ азіргі таң да кө птеген мұ най кен орындарын игеруде қ абаттарғ а жасанды ә сер етуді қ олдану маң ызды болып табылады. Бұ л жағ дайда қ абаттың жұ мыс тә ртібі деген тү сінік жер қ ыртысынан мұ найды ө ндіру процесін толығ ымен сипаттамайды. Мысалғ а, кейбір мұ най кен орындарын игеру белгілі бір уақ ыт бойына қ абатқ а сұ йық кө мірқ ышқ ыл газын айдап, сонан соң оны қ абат бойымен ығ ыстыру ү шін су айдауды қ олдану арқ ылы жү зеге асырылады. Ә рине, мұ ндай жағ дайда қ абаттың жұ мыс тә ртібі қ олдан жасалғ ан суарынды болады. Бірақ бұ л мұ найды ө ндіру процесін сипаттау ү шін аз мә лімет болып табылады. Бұ л жерде тек қ абаттың жұ мыс тә ртібін ғ ана ескермей оғ ан қ оса қ абаттарды игеру технологияларымен байланысты мұ найды қ абаттардан ө ндіру механизмін де ескерген жө н.

Кен орындарды игеруді жү зеге асыру ү шін тек жү йені ғ ана негіздеп таң дау емес, оғ ан қ оса игеру технологиясын да анық тап алғ ан дұ рыс болады.

Мұ най кен орындарын игеру технологиясы – деп, мұ найды жер қ ыртысынан ө ндіріп алу ү шін қ олданылатын ә дістердің топтамасын айтады. Жоғ арыда келтірілген игеру жү йесі тү сінігін анық тайтын факторлардың бірі ретінде қ абатқ а ә сер етудің болуы немесе болмауы қ арастырылады. Бұ л факторғ а су айдау ұ ң ғ ымаларының қ азылу қ ажеттігі тә уелді болып табылады. Ал мұ най кен орындарын игеру технологиясы игеру жү йесіне кірмейді. Яғ ни сол немесе басқ а игеру жү йелері кезінде ә р тү рлі технологияларды қ олдануғ а болады. Ә детте, кен орындарды жобалау кезінде таң дап алынғ ан игеру технологиясына қ ай игеру жү йесі барынша тиімді болатынын жә не қ андай игеру жү йесін қ олданғ анда берілген кө рсеткіштерді оң ай алуғ а болатынын ескерген жө н.

Мұ най-газ ө ндіруші ө неркә сібінің қ азіргі жағ дайын жә не дамуын бірнеше кезең дерге бө луге болады. Ә рқ айсысы ө здігімен ә рдайым ө згеру барысында, бұ л бір жағ ынан - мұ най жә не газды пайдалану масштабына байланысты болса, ал екінші жағ ынан – мұ най жә не газды ө дірудің кү рделілігінде.

Мұ най кен орнын ө ндіру процесі негізінен тө рт кезең ге бө лінеді. Бірінші кезең барысында (сурет 1, I) мұ най ө ндіру ө седі. Ол бұ рғ ылау жылдамдығ ына, жаң а ұ ң ғ ымалардың іске қ осылуына, кен орынды орналастыруғ а жә не бұ рғ ылау жә не ө ндірістік қ ұ рылыс басқ армаларының жұ мыстарына байланысты болады.

Сурет 1. Уақ ытқ а байланысты q_н, q_ж шамаларының ө згеруі.

1, 2 – сә кесінше мұ най ө ндіру жә не сұ йық ө ндіру

Бұ л кезең де мұ найгаз ө ндіруші ө неркә сібінің дамуы тұ тынудың шектелуіне байланысты болады, себебі мұ найды игеру қ иын емес кен орындардың (мұ най коллекторлар аз терең дікте, кейбір жағ дайларда бірнеше он метрді қ ұ райды, ал ө ндірілген мұ най аз тұ тқ ырлығ ымен, агрессивті орта жә не су болмауымен ерекшеленген) аз болғ андығ ы. Мұ найды жер бетіне кө терудің негізгі ең қ арапайым ә дісі – фонтанды ә діс болып саналады. Мұ найды жинау, сақ тау жә не тасымалдау технологиясы да ө те қ арапайым болды. Сә йкесінше мұ най ө ндіруге арналғ ан жабдық тары да қ арапайым.

Игерудің екінші кезең і (сурет 1, II) кө п кө лемде (максимал) мұ най ө ндірумен сипатталады. Кен орынды жобалау ү шін берілетін тапсырмада кө бінесе максималды мұ най ө ндірісін, ө ндіру жылдарын жә не екінші кезең нің ұ зақ тылығ ын кө рсетеді. Бұ л кезең де мұ найды тұ тыну едә уір ө седі, ал ө ндіру шарты қ иындайды, ү лкен терең дікте орналасқ ан коллекторлардан жә не қ иын геологиялық шарттағ ы кен орындардан мұ най ө ндіру қ ажет болады. Фонтандау аяқ талғ аннан кейін ұ ң ғ ымадан мұ най шығ арудың тиімді ә дісін қ олдану пайда болады, сонымен қ атар басқ а да бірнеше мә селелерді (кә сіпшілік ішінде тасымалдауды, айдауды, айыруды, тазалауды, сақ тауды жә не тасымалдауды) қ амтамасыз ету қ ажет болады. Осығ ан байланысты ұ ң ғ ымадан газлифті жә не сорапты ә дістермен сұ йық ты кө терудің технологиясы, мұ найды жинау жә не айырудың технологиясы ойлап табылады, ал бұ л технологияларды жү зеге асыру ү шін мұ най кен орындарын игеру жә не мұ найды ө ндіру техникасының жаң а тү рлері ойлап табылып, ө ндіріске енгізіледі. Осы кезең де мұ найдағ ы газды пайдалану басталады. Ұ ң ғ ыманы фонтанды ә діспен пайдалануғ а арналғ ан жабдық тар, кү шті ұ ң ғ ыманы газлифті ә діспен пайдалануғ а арналғ ан жабдық тар (компрессорлы станциялар арқ ылы), штангалы жә не штангасыз сорапты қ ондырғ ылар, ұ ң ғ ыма ө німдерін жинау, дайындау, газдан немесе судан айыру жабдық тары пайда болды. Мұ найгаз ө ндіруші ө неркә сіптің жә не оны машина жабдық тарымен қ амтамасыз ететін мұ найгаз кә сіпшілік машина жасаудың пайда болуымен бірге мұ най жә не газ орналасқ ан аймақ тарда ғ ылымда қ арқ ынды дами бастады [1].

Ү шінші кезең (сурет 1, III) мұ най ө ндірісінің тез тө мендеуі жә не ө ндірілген ө німнің сулану кө рсеткішінің ө суімен (егер мұ най қ абаты суландырылса) сипатталады.

Ал тө ртінші кезең де (сурет 1, IV) мұ най ө ндірісінің жә й тө мендеуі мен ұ ң ғ ыма ө німінің сулануы жоғ ары болып (80÷ 95% болады), оның ө суі байқ алады. Бұ л кезең ді игерудің соң ғ ы кезең і деп те атайды.

Мұ най-газ ө ндіруші ө неркә сібінің ә рі қ арай дамуы жаң а кезең мен байланысты, яғ ни барлық кішігірім кен орындарды игеру, едә уір терең ұ ң ғ ымаларды пайдалану, жоғ ары тұ тқ ырлы жә не қ ұ рамында агрессивті заттар бар мұ найды ө ндіру, сонымен қ атар тең ізде орналасқ ан мұ най ұ ң ғ ымаларын жә не ұ ң ғ ымаларды кө лденең бұ рғ ылау жә не пайдалану қ ажеттілігі болып табылады.

Мұ ның барлығ ы мұ найгаз ө ндіруші ө неркә сібін машина мен жабдық тардың жеткілікті тү рінде, қ ажетті параметрлерімен сипаттамаларында, жоғ ары сенімді жә не жеткілікті санымен қ амтамасыз етілген жағ дайда ғ ана жү зеге асырылады.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Мұ най кен орындарын игеру технологиясы дегеніміз не?

2. Мұ най-газ ө ндіруші ө неркә сібінің қ азіргі жағ дайын жә не дамуын неше

кезең ге бө ліп қ арастыруғ а болады?

3. Кен орнын игерудің қ ай кезең інде ең кө п мұ най ө ндіруге жетеді?