Киелі Райымбек бабаның батасымен өмірге келген бала

Нұ рсұ лтан Назарбаев он сегізқ а жасқ а толғ ан кезде Украинада Днепродзержинск қ аласында қ ұ рыш балқ ытушы(сталевар) мамандығ ына оқ ып жү рген болатын. Бір уақ ытта бірге оқ ығ ан студенттері шебер Д.И. Погореловпен ә зілдесіп ә ң гімелеседі:

– Дмитрий Изотович, айтың ызшы, – деп сұ райды одан, – отыз жылдан кейін біз кім боламыз?

Шебер шә кірттеріне мұ қ ият қ арап, саусағ ымен нұ сқ ап отырып:

– Сен, жігітім, инженер боласың, сен – цех бастығ ы боласың, сен, ө кінішке орай, тү рме мен айдауды да кө ресің, ал сен, Нұ рсұ лтан, – Погорелов ашық жү збен кү ліп, – Қ азақ стан Министрлері Кең есінің тө рағ асы боласың..., – деп айтты.

Дү ниеге Нұ рсұ лтан Ә бішұ лы Назарбаев 1940 жылы шілденің 6-жұ лдызында келген...

...Шамалғ анның тату-тә тті ө мірдегі шаң ды ауылы. Кедір-бұ дыр тастармен тө селген, ө ркениетті ә лемге – емханасы, он жылдық мектебі жә не шулы жексенбілік базары бар Қ аскелең ге апаратын жалғ ыз жол. Бірақ ө зінің ә серімен «ө ркениет» те Шамалғ анғ а келіп кіріп жатты. Кулактардың кө зін қ ұ ртқ ан билік орта шаруаларды да тұ ншық тырды. Солардың біреуі мық ты шебер болғ ан етікші(орта шаруа!) Мефодий Шаповалов болатын, оның кө мекшісі Нұ рсұ лтанның ә кесі Ә біш Назарбаев. Ол Шаповалов жасағ ан аяқ -киімдерді сататын жә не сол ең бегі ү шін жылына екі жұ п етік пен 10 сом алатын. Сол заманда бұ л ақ ша аз емес тұ ғ ын. Бірақ оны ө зінің ү лкен ұ лдарын ү йлендіру ү шін қ алың малғ а берген. Ә біштің ө зі орда бұ зар отыз жаста сү йген жарына қ алың малсыз ү йленген.

Тарихтары ө з бетінше «тар жол, тайғ ақ кешу» тұ стары бар, шаттық еді, бірақ тарих қ андай болмасын Ә біш ұ рпақ тарының жадыларынан мә ң гі кетпейді, оны қ адірлейді. Тү рксіб теміржолының қ ұ рылысы басталуына байланысты жақ ын ауылдарда аласапыран болып, елдің есі шық ты. Тү рксіб жұ мысшыларына қ олма-қ ол ақ ша беріп, оларды тамақ пен қ оректендіретін. Жұ мысқ а аларда ешқ андай мамандық талап етілмеді жә не оғ ан ү йретпеді де. Расында да, сү ймен, кү ректермен жерді ойып қ азып, оны арбалармен ү йіндіге тө гу, темір жолғ а балғ алармен қ азық қ ағ у ү шін қ андай мамандық қ ажет десең ізші. Осындай қ арқ ынды қ ұ рылысқ а Ә біш те білегін сыбанып кірісіп кетті, бұ л жерде ол басшылардың кө зіне тү сіп, оғ ан бригада басқ аруды тапсырады. Бірақ оны тек бастық тар ғ ана байқ ап қ алғ ан жоқ, кездейсоқ кездесулерде ұ рлана қ арап, беті қ ызарып Шу станциясынан келген сұ лу қ ыз да ө тетін. Шу! Шамалғ андық тар ү шін «Жерұ йық тай» алыс жер, ал қ азіргі заман сө зімен айтқ анда – алыс шетел. Тү рксібтің мың дағ ан тү рмеде жазаланғ андары мен тұ рақ ты жұ мысшылары басқ а аумақ тарғ а кеткенде, Ә біш пен оның биязы, кішіпейіл ұ натқ ан қ ызы Ә лжан екеуі аспанғ а тү тінді будақ татып тұ рғ ан қ ара дә у от арба (паровоз) деген ғ аламатты кө ріп, біржолата қ ош айтысады.

– «Қ ара бұ қ а!» – деп қ орқ ып айтылғ ан, дірілдеген сыбырлар кө п адамның арасынан шығ ып жатты.

Уақ ыт ө тіп жатты. Шу станциясына хат жіберілді. Шамалғ ан станциясында Ә біш есімді, тұ рақ ты кезекші пайда болды. Ол ө з дегеніне жетеді. Бір кереметі – кү ндердің кү нінде ол ә йтеуір ө зінің жары Ә лжанды кө реді. Ә лжан пойызбен, бірақ вагон ішінде емес, ү стінде келеді, қ айтесің енді, билетке барлық тардың қ олы жете бермейтін.

Бекер айтпағ ан ғ ой ө мірдің бә рі алма кезекпен ө теді деп. Қ уанышты қ айғ ы алмастырады, ал қ айғ ыны – қ уаныш. Бақ ытты да тату-тә тті ө мірлеріне сұ р жыландай болып, ақ ырын аяусыз шындық кіреді. Ү йлену тойларынан 3 жыл ө тті, ал Назарбаевтар отбасында ұ рпақ жоқ. Қ азақ тар ү шін бұ дан асқ ан қ айғ ы-қ асырет жоқ. Туғ ан-туысқ андары кейде сыбырлай, кейде бар дауыстарымен: «Ә й, Ә біш, тезірек шешім қ абылда», – деп кең естерін беріп жатты. Ә біш ү зілді-қ арсылды: «Жоқ!», – деп, қ асқ айып отыра берді. Туысқ андары Назарбаевтардың бұ л мінездерінің қ аттылығ ын білетін, егер Ә біш «жоқ» деді ме, онда ешқ андай ажырасу болмайды жә не басқ а тоқ ал алып, ү йіне ә кемейді деген сө з.

Халық – дана, мә ң гі, сондық тан да ә рбір халық ұ лы болады. Мың дағ ан жылдар бойы ол ө зінің даналығ ын тірнектеп жинайды, салт-дә стү рлерді сақ тайды, сондық тан да адамдардың кейбір қ ылық тарының қ ұ пиясын ө те дә л ғ ылымдардың ө зі аша алмайды. Ә біш ө зіне жә не оның жұ байына қ асиетті Райымбек бабасы кө мектеседі деп сенеді. Тек оғ ан керегі, ғ асырлар бұ рын ө зінің ата-бабалары жасағ андай батырдың басына қ ұ рбандық шалып, қ асиетті ғ ұ рыпты жасау.

Ол заманда Райымбек-батырдың зираты Шамалғ анның шетінде болатын. Ә біш пен Ә лжан сонда барып, қ ұ рбандық тан тү к қ алдырмай, бә рін таратып, иманды адамдар айтқ ан қ асиетті рә сімді жасайды. Ә біш белбеуін шешіп, мойнына іледі. Сосын орамал алып, оның бір шетін ә йеліне беріп, бірінші болып моланы айналып жү реді. Олар жеті рет моланы айналып ө теді, ал сосын... сосын алпыс жыл ө ткеннен кейін Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев та жеті рет мұ сылмандардың тә уіп ететін қ асиетті жері, ә лемнің басты мешіті Масджид ал-Харамның ортасында орналасқ ан Қ ағ баны айналып ө теді. Ол оқ иғ аны Н.Ә. Назарбаев былай есіне алады:

– Мен Сауд Арабиясының королі Фахд ас-Саудке ө зімнің қ ажылық жасағ ым келетінімді айттым. Сол сә тте ғ ажайып қ ұ былыс болды. Ол менің бірінші рет қ ажылық жасайтынымды білгеннен кейін мағ ан Қ ағ баның ішіне кіруге рұ қ сат етті. Дін жұ мыстары бойынша министрі орнынан тіпті атып тұ рды да:

– Жоғ ары Мә ртебелі, бірақ Қ ағ ба қ азір жө нделіп жатыр емес пе!

Король ү ндемеді.

– Бірақ, біз ол тұ рмақ ислам мемлекеттерінің басшыларын кіргізуге рұ қ сат бермейміз ғ ой...

Король қ ысқ аша жауап қ атты:

– Мен сізге айттым ғ ой...

Король Фадх мені автомашинағ а дейін шығ арып салды да, қ оштасып тұ рып, мұ сылмандардың тә уіп қ ылатын айында толық қ ажылық жасауғ а шақ ырды.

Одан кейін Сара Алпысқ ызы, кіші қ ызым Ә лия ү шеуімізге қ алай осы рә сімді жасау керек екенін тү к қ алдырмай айтып берді. Осы нұ сқ аулармен қ аруланып алып, біз жолғ а аттанып кеттік...

Меккеге шық пай тұ рып-ақ, ихрамды қ онақ ү йде киіп алдық. Бізді тү нгі сағ ат 12 мө лшерінде тә уіп етушілер аз болғ анда алып келді. Біз ү шін мешітті арнайы ашыпты. Мені ауызбен айтып жеткізе алмайтын жан тебіренісіне тү стім.

Масджид ал-Харам мешітіне, оның ақ мә рмә рдан қ ашалғ ан жә не тү нде жасыл тү сті сә улеге шомылғ ан, жұ лдыздарғ а ұ мтылып тұ рғ ан мұ нараларына қ арап, бұ ны адамның қ олымен емес, тек Алланың ө зі осындай ә сем кереметті жасады деген ойғ а еріксіз шомыласың. Масджид ал-Харам мешіті бір мезгілде миллионғ а жуық иман келтірушілерді ішіне кіргізе алады. Қ асиетті Тас жанында кү ндіз де, тү нде де адамдардың иірімін кө ресіз. Иман келтірген адам оғ ан жету жолында шайтанды білдіретін бағ аналарғ а тас лақ тыруы міндет екен, бірақ алдымен таулардың арасында жеті рет ө ту жә не Зә м-Зә м суы ағ ып жатқ ан бұ лақ тан сусындау керек.

Қ ағ баның бұ рыштарына сыйынуы ғ аламшарымыздың тү кпір-тү кпірінде орналасқ ан мұ сылман бауырларымыздың Қ ағ бағ а қ арай намаз оқ уы жә не қ ұ рбандық шалуымен байланысты. Егер мұ сылман қ айтыс болса, онда оны басын Меккеге қ аратып жерлейді.

Аспаннан тү скен тастың ө зі миллиондағ ан тә уіп етушілердің қ олдарымен ғ асырлар бойы қ ажылық жасағ анда қ ашалып жылтырап кеткен. Салтты бұ збай мен де Қ ағ баны жеті рет айналып, қ ара тасты екі рет сү йдім...

Қ ағ баның ішінде де, сыртында да жө ндеу жұ мыстары жү ріп жатты, біз ү шін кө пір қ ойды. Корольдің арнайы рұ қ сатымен біз Қ ағ баның ішіне кірдік. Мен кө к пен жердің арасында тұ рғ андай кү й-қ алыпта болдым. Ү стінен қ арағ анда тү псіз аспан, тіпті жұ лдыздар сағ ымдай кө рінді. Кіре берісте оң жақ та ақ сақ алды молда Қ ұ ран оқ ып тұ р. Бұ л кітап аң ыз бойынша кө ктен тү скен қ асиетті кітаптардың біреуі, оның беттері алтыннан апталғ ан...

Қ алғ ан жағ дайлар менің есімде жоқ, себебі алғ ан ә сер ерекше болды.

Мағ ан қ анша болғ ым келгенше бола беруіме рұ қ сат етті. Король Фадх мағ ан Аллағ а тілектер тілеуіме болатынын жә не олардың қ азір болмаса да кейін міндетті тү рде орындалатынын тү сіндіріп айтты. Адамдар менен Қ ағ баның ішінде не тіледің із деп жиі сұ райды.

Қ ұ дай кө ріп тұ р, ең алдымен мен ө зімнің еліме, менің қ азақ тарым – халқ ыма Алланың нұ р-шапағ атын, жарылқ ауын, жақ сылық ты тіледім... Осы кезде Алланың қ ұ діретімен шө кімдей бұ лт пайда болып, нө серлеп жаң быр жауады. Бұ л жерге ұ зақ жылдар бойы жаң быр тұ рмақ, тамшы да тамбайды екен. Осы кереметті кө зімен кө рген Сауд Арабиясының королі Фадх таң данғ анын жасыра алмапты.

Енді біз шаң ды Шамалғ ан маң ына, Райымбек атаның басында ө зіндік қ ажылық жасап жү рген Ә біш пен Ә лжанғ а оралайық. Олар Алла мен Райымбек батырдың ә руағ ынан бір нә рсені ғ ана – ұ л туылуын тілеп жү р. Бейшаралардың тілегі Қ ұ дайдың қ ұ лағ ына шалынады деген жү ректеріндегі ұ лы сеніммен жә не терең тыныштық та ү йлеріне қ айтып оралады.

Тү нде Ә лжан таң ғ ажайып тү с кө реді. Шексіз кө к тең із жағ асында тұ рғ анын(ал ол ө мірі тең ізді кө рмеген) жә не бірдең енің оны суғ а қ арай итергенін кө реді. Ол қ адам жасайды, тағ ы жү реді – тең із дең гейі кеуде тұ сында, онан ә рі мойнында, одан ол толық басымен тең із тұ ң ғ иығ ына кіріп кетеді. Ол тең із тү бімен бірқ алыпты, қ ұ рлық та жү ргендей жайбарақ ат жү ріп келеді жә не тыныс алады. Кенеттен Ә лжан аяғ ының астында ө те ұ зын мылтық жатқ анын кө реді.

Ә лжан иіліп, оны иығ ына кө тереді, мылтық иін ағ аш сияқ ты болып, ұ ң ғ ысы мен дү мі тең із тү бін жанап жатыр. Ол жағ ағ а басқ а жағ ынан шық ты. «Ұ л туады, ұ л», – деп ө мірді кө рген сақ а ә йелдер оның тү сін жорыды.

Олар қ ателескен жоқ. Ә лжан ә демі болып толып, беті қ ызыл шырайланып, даусы сың ғ ырлап кетті. Толғ ағ ы келгенше қ андай азап кү тіп тұ рғ анын ол білмеді де, болжай алмады. Бір кү н ө тіп, одан екінші, ү шінші болып кү ндер ө те берді, толғ ағ ы келді. Қ атты азаптар. Не ауылдық фельдшер, не емшілер қ иналғ ан ә йелдің босануына кө мектесе алмады. Ә біш атты жегіп, жұ байын Қ аскелең ге апарды. Тасты кө пір – тағ ы да шыдатар емес, естен талып тү скенше қ иналыстар. Ә упірімдеп перзентханағ а да жетті.

Бала дү ниеге келгенде тыныс алмады. Тек ү шініші рет дә рігердің шапалағ ынан бала бар даусымен бақ ырып жіберді, сол сә тте жанындағ ы бір ә йелде алдын ала толғ ағ ы басталып кетті.

– Батыр! – деді қ ұ рметпен дә рігер, себебі таразыдан баланы алғ анда, салмағ ы 5 килограмм 100 грамм болыпты, бұ л қ атардағ ы жайт емес.

Алланың 99 аты бар. Ә жесі екеуін қ осты, Нұ р жә не Сұ лтан. Сонымен баланың аты дү ниеге келгеннен бері – Нұ рсұ лтан.

Ө кінішке орай, киелі есім баланы басқ а жамандық тардан – аурулардан қ орғ ай алмады. Алайда бала ірі болып туылғ анмен, ол бірінші кү ндерден бастап, ә р тү рлі сырқ аттарғ а шалдығ ып отырды. Басқ а балалардан айырмашылығ ы болды: ол мақ тада ұ йық тады, қ алғ ан нә рселер оны отпен кү йдіргендей болды.

Туғ андары шексіз намаздарда тізе бү ккен Ә лжанды кө ріп: «Тірі болмайды», – деп уайыммен кү рсінген.

Бірақ кішкентай тірі қ алды, аман ол! «Барлық ажалғ а қ арсы!». Қ арғ ыс атқ ыр аурулар кетті, мақ та бесік отқ а тү сіп жанып кетті, Нұ рсұ лтан аяғ ынан тік тұ рды. Басқ а балақ айлармен аулада, сосын кө шеде жү гірді. Кенет кілт тоқ тап, терең оймен ү йінің қ асындағ ы асқ ақ тап тұ рғ ан тауғ а қ арады. Кү ндердің кү нінде ол тә уекелге бел буды.

Терісі сыдырылғ ан, денесі кө герген алты жастағ ы бала биік шың ғ а шығ ады, оның балалық назарына: сағ ымданғ ан шексіз дала, алқ ызыл қ ызғ алдақ тардың жалындағ ан ошақ тары мен ешбір бұ лтсыз, кіршіксіз мө лдір аспан ашылады.

Бұ л оның саналы тү рде шың ды бағ ындырғ ан бірінші ісі болатын. Алғ ашқ ы рет, ересектердің ғ ана ойына оралатын жай оғ ындай жарқ еткен ой: менің Отаным қ андай ү лкен, неткен керемет...

Толмачев Г.И. «Лидер» кітабынан, Алматы: Дә уір, 2000, 4-9 бет.

(Аударғ ан Жомарт Жанұ зақ ов)