Кесте Аниондар және оларды анықтайтын реактивтер

2- есеп. Алюминий хлоридінің формуласы – AICl₃, оның қ ұ рамына алюминий жә не хлор элементтерінің атомдары кіреді, тұ здар класына жатады.

Алюминидің бар екенің дә лелдеу ү шін тұ з ерітіндісіне сілтінің аз мө лшерін қ ұ ямыз, сонда ақ тұ нба тү зілуі тиіс:

AlCl₃+КОН=Al(OH)₃$+3KCl

Тұ здың екінші бө лігі – хлорсутек қ ышқ ылының қ алдығ ы, оны анық тау ұ шін кү міс нитратының ерітіндісін қ ұ ямыз.

Келтірілген реактивтер заттарды бір – бірінен айырып, тану ушін де пайдаланады.

3-есеп. Қ атты заттар салынып, нө мірленген сынауық тардың қ айсысында натриий хлориді, натрий иодиді, натрий бромиді жә не натрий карбонаты бар екенін анық таң ыздар.

Ш е ш у і: Оқ ушы бұ л есепті мына ретпен шығ ара алады.

1. Берілген заттардың химиялық формулаларын жазу;

2. Формулаларына қ арағ анда заттар тұ здар класына жатады, катиондары бірдей қ ышқ ыл қ алдық тарын анық тау керек;

3. Қ ышқ ыл қ алдық тарының реактивтері: Cl-AgNO₃, Br- хлор суы, І- хлор суы немесе бром суы, СО₃- қ ышқ ыл.

4. Тұ здар мен реактивтердің арасында жү руі мү мкін реакцияларды кестеге жазу:

5. Кестеге қ арап анализдің ретін анық тау. Сынауды алдымен кү міс нитратымен жү ргізсе, тө рт пробиркада тұ нба тү седі, ә р пробиркада не бар екенін нақ тылы анық талмайды. Сондық тан сынақ ты басқ а реактивтен, мә селен, тұ з қ ышқ ылынын бастағ ан дұ рыс. Газ бө лінген пробиркада карбонат болғ аны.

Na₂CO₃ + 2HCl = 2NaCl + H₂O + CO₂#

Екінші сынауды бром суымен жү ргізген тиімді, иодиді бар пробиркада иодтың қ ызыл қ оң ыр тү сі білінеді, оны крахмал арқ ылы анық тайды.

2NaI + Br₂=2NaBr + I₂

Ү шінші сынау хлор суымен жасалады. Қ алғ ан екі пробиркада бромидтің бар екенін ерітінді тү сінің ө згеруінен байқ алады:

2NaBr + Cl₂ = 2NaCl + Br₂

Бірінші сынау хлор суы немесе бром суымен басталуы мү мкін. Онда келесі сынаулар жү зеге басқ аша асады.

Ажыратып, тану есептерін шығ арғ анда салыстыру, қ арама – қ арсы қ ою, анализ жә не синтез, индукция жә не дедукция, ойлау ә рекеттері жү зеге асады, оқ ушының ойлауын дамытуғ а жә рдемдеседі.

Сапалық қ ұ рамын анық тап жә не ажыратып, тану есептері затқ а тә н реакцияларды жү ргізу арқ ылы шығ арылады, оларды кейде сапалық реакциялар деп атайды. Затқ а тә н реакцияларды жасау есептерінің мысалдары: «Кө міртегі (ІV) оксидіне тә н реакцияларды жасаң ыздар», «Мыс сульфатына тә н реакцияларды жасаң ыздар». Мұ ндай есептерді шығ ару ү шін заттың қ ай класқ а жататынын тауып, сол кластын ө кілдеріне тә н жалпы қ асиеттерді жә не берілген заттың ерекше қ асиеттерін ескеру қ ажет.

Кө міртегі (ІV) оксиді қ ышқ ылдық оксид, демек ол: а) сілтімен, ә) негіздік оксидпен, б) сумен ә рекеттесе алады. Бұ л жорамал тә жірибе арқ ылы тексеріліп, реакция тең деулері жазылады.

Қ оспаның қ ұ рамын анық тау жә не бө лу. Заттар таза кү йінде сирек кездеседі. Оларды қ оспаның қ ұ рамынан тауып, тазартуғ а тура келеді. Мысалы: «техникалық ас тұ зында сульфаттың қ осымшасы болатынын қ алай анық тайды», «мырыш хлоридің мыс (ІІ) хлориді мен қ орғ асын (ІІ) хлоридінің қ осымшаларынан қ алай тазартады?»

Соң ғ ы есептің шешуі: Есептің шартын қ арағ анда мыс жә не қ орғ асын металдарының атомдарынан қ ұ тылуы керек. Бұ л – активті қ атарда мырыштан кейін орналасқ ан активтілігі тө мен металдар. Оларды мырыш арқ ылы ығ ыстырып, тұ ң бағ а тү сіруге жә не сү зіп тазартуғ а болады. Қ оспаны толық тазарту ү шін мырышты артық мө лшерде алу керек. Осындай теориялық талқ ылаудан кейін тә жірибелер жасалады.

Химиялық қ ұ былысты бақ ылау жә не тү сіндіру. Оқ ушылар кү нделікті тұ рмыста, табиғ атта жә не химиялық тә жірибелерді жасағ анда сан алуан қ ұ былыстарды байқ айды. Солардың ішкі мә нің аң ғ арып, дұ рыс тү сіну ү шін соғ ан қ атысты эксперименттік есептерді шығ аруғ а кө бірек машық тану керек.

1-есеп. Жартысына дейін бром суы қ ұ йылғ ан сынауық қ а мырыш ұ нтағ ын салың ыздар. Шыны таяқ шамен араластырып, жайлап қ ыздырындар. Сұ йық тық ты тұ ндырып қ ойың ыздар. Егер тү ссіз сү йық тық тү зілсе, оны екі сынауық қ а бө ліп қ ұ йындар.

Бір пробиркағ а хлор суын, екіншісіне кү міс нитратының ерітіндісін қ ұ йың ыздар. Болып жатқ ан ө згерістерді бақ ылап тү сің дірің іздер.

Ш е ш у і: есептің бірінші бө лігіеде реакцияғ а алынғ ан заттар, тә жірибенің қ ойылу тә ртібі жә не байқ алатын қ ұ былыстар толық баяндалғ ан. Екінші бө лігінде тек реакцияғ а алынғ ан заттар ғ ана айтылғ ан. Жү зеге асатын қ ұ былысты оқ ушының ө зі байқ ап тү сіндіру керек. Бұ л есепті шығ арғ анда анализ жә не синтез ә дісін пайдаланғ ан тиімді.

1. Бром – галоген, мырыш активті металл. Бром басқ а галогендер сияқ ты металдармен ә рекеттесіп, тұ з тү зеді:

Br₂ + Zn = ZnBr₂

Мырыш жеткілікті мө лшерде алынса ғ ана реакция ақ ырына дейін жү ріп, бромды судың тү сі жойылады. Реакцияғ а кіріспей артылып қ алғ ан мырыш қ нтағ ы сынауық тың тү бі шө геді. Алынғ ан мө лдір сұ йық тық – мырыш бромидінің ерітіндісі.

2. Мырыш бромидінің ерітіндісінің бір бө ліміне хлор суын қ ұ йғ анда ерітіндінің тү сі ө згереді. Периодтық жү йеде хлор бромнан басым. Ол бромды тұ здарының ерітіндісінен ығ ыстырып шығ арады, ерітіндінің тү сі қ оң ыр тартады.

Cl₂ + ZnBr₂ = ZnCl₂ + Br₂

2Br^- - 2e = Br₂

Cl₂ + 2e = 2Cl^-

3. Мырыш бромиді ерітіндісінің екінші бө лігіне кү міс нитратынын ерітіндісін қ осқ анда ашық сары тұ ң ба тү зеді. Бұ л – химиялық реакция жү ргендігінің белгісі. Реакцияғ а екі тұ з алынады, реакция нә тижесінде жаң адан екі тұ з пайда болуы тиіс.

ZnBr₂ + AgNO₃ = 2AgBr$ + Zn(NO₃)₂

Реакциядан шық қ ан тұ здар – кү міс бромиді мен мырыш нитраты. Тұ здардың, қ ышқ ылдардың жә не негіздердің суда ерігіштігі кестесіне қ арасақ, мырыш нитраты суда жақ сы ериді. Олай болса, сарғ ыш тұ ң ба кү міс бромидінікі болу керек, оны реакция тең деуінде бағ дарша арқ ылы кө рсетеміз.

Галогендер тақ ырыбы ө тілгеннен кейін осығ ан ұ қ сас есептер шығ ару ү шін оқ ушылардың химиядан ә зірлігі жеткілікті болуы тиіс. Мұ ндағ ы мә селе, логикалық тә сілдерді дұ рыс жү зеге асыруғ а, алғ ан білімдері ұ қ сас жағ дайда пайдалана білуде болып отыр. ә рине, бром мен мырыштын ө зара реакциясын тең деуі оқ улық та бұ рын кездескен жоқ. Оқ ушыларғ а галогендердің металдармен ә рекеттесетіні жайлы жалпы заң дылық таныс болғ андық тан, соны нақ тылы қ ұ былысқ а пайдалана білу қ ажет.

Мектеп практикасында эксперимент есептердің шешудің логикалық жағ ынан жете кө ң іл бө лінбейді.

Оқ ушылар ө здерінің жазба есебінде қ андай мә ліметтерге сү йеніп қ орынтындығ а келгенің жазбай, реакция тең деулерін келтірумен тынады.осыдан барып есепті ой елегінен ө ткә збестен, ү стірт шығ аруғ а ә дептеніп, есептің алдына қ ойылғ ан оқ у тә рбиелік жә не дамыту міндеттері орындалмай қ алады. Химиялық қ ұ былыстарды бақ ылау жә не тү сіндіру есептерінің мазмұ ны алуан тү рлі болуы мү мкін, соғ ан орай шығ ару ә дістері де ө згеріп отырады.

2-есеп. Ә кті судың ерітіндісі аузы ашық ыдыста ұ зақ уақ ыт қ алдырылса, лайланады. Бұ л қ ұ былысты қ алай тү сіндіріге болады.

Ш е ш у і: Есептің шартында бір ғ ана зат жә не химиялық қ ұ былыстын салдары берілген. Оның себебін тү сіну ү шін ә кті су ауаның бір бө лігінен ә рекеттескен шығ ар деген жорамал жасалады. Ауа – газдар қ оспасы, оның қ ұ рамында азот, оттек, инертті газдар, су буы, кө мірқ ышқ ыл газы бар. Ә кті су еритін негіздерге (сілтілер) жатады. Сілтілер қ ышқ ылдармен, қ ышқ ылдық оксидтермен жә не тұ здармен ә рекеттеседі. Ауаның тұ рақ ты қ ұ рамына кіретін заттардың ішінде қ ышқ ыл мен тұ з жоқ. Тек қ ышқ ылдық оксидтерге жататын кө мірқ ышқ ыл газы ғ анабар. Ендеше, су кө мірқ ышқ ыл газымен ә рекеттеседі:

Ca(OH)₂ + CO₂ = CaCO₃ + H₂O

Жорамалдың ақ иқ аттығ ы ә кті суғ а кө мір қ ышқ ыл газын жіберу арқ ылы тексеріледі.