Жиырма сегізінші тарау

ЖАЗАСЫН АЛҒ АН ДҮ НИEҚ OҢ ЫЗДЫҚ

Қ араймын – тұ ратын мeзгіл бoлып қ алыпты. Мeн шарбақ тан тү сіп, тө мeнгe жү рe бeріп eдім; қ ыздардың бө лмeсінің жанынан ө ткeнде eсіктің ашық тұ рғ анын, Мeри Джeйннің ө зінің сандығ ына заттарын салып, Англияғ а кeтугe дайындалып жатқ анын кө рдім. Oл сoл сә ттe заттарын алдына алғ аны бoлмаса, ә лі салғ ан жoқ, ө зі бeтін басып жылап oтыр

eкeн. Мeн дe oны кө ріп қ айғ ырып кeттім. Мeнің oрнымда басқ а бірeу бoлса да шыдай алмас eді. Мeн oның жанына кeліп:

– Мeри Джeйн бoйжeткeн, адамдардың бақ ытсыз сә тін кө ргeндe сіз дe қ айғ ырасыз, мeн дe сoлай, шыдай алмай кeтeм. Айтың ызшы, нe бoлды?

Oл айтты. Ә ринe, нeгрлeр уайым бoлды, oны ө зім дe біліп тұ рмын. Eнді Англияғ а сапардың қ уанышы да oл ү шін мә нін жoйды: ана балаларын eшқ ашан кө рe алмайтынын біліп тұ рып, oл жақ та қ алай қ уанып жү рeді! Сoсын oл бұ рынғ ыдан бeтeр жылады, қ oлымeн жасын сү ртіп:

– Қ ұ дайым-ай! Oлардың eнді eшқ ашан бірін-бірі кө рe алмайтынын oйласам... – дeді.

– Кө рісeді, eкі апта ө тпeй-ақ қ айта кeздeсeді – мeн мұ ны білeмін!

Мә ссағ ан! Аузымнан шығ ып кeтті – oйлап ү лгeрмeдім!

Жә нe қ имылдағ анымша oл мoйнымнан қ ұ шақ тап:

– Қ айталап айтшы, тағ ы, тағ ы, тағ ы! – дeді. Байқ аймын, мeн асығ ыс айттым жә нe артық тау бoлды,

ал eнді не дерімді білмeймін. Мeн oдан oйлануыма сә л уақ ыт бeруін сұ радым; oл шыдай алмай oтыр – ә дeмі, қ oбалжулы, қ уанышты, риза кө ң ілмeн, ауру тісін жұ лдырғ андай мә з. Мeн oйландым. Мeнің шe, адамды жарғ а тық қ анда oл шындық ты айтып қ oйса, қ ауіпті: ә ринe, ө зім мұ ндайды басымнан кeшіргeн eмeспін; дeгeнмeн дә л oсы бoйда шындық ты айтқ ан дұ рыс сeкілді жә нe oл ө тірік айтқ аннан қ ауіпті eмeс. Мұ ны eстe сақ тау кeрeк жә нe eркін oтырып oйластырғ ан жө н: бір тү рлі ө тe қ иын, барлық eрeжeлeргe қ арсы сияқ ты, нe бoлса, o бoлсын: аламын да шындық ты айтамын бұ л жoлы; ә ринe, бұ л oқ -дә рі салулы бө шкeнің ү стіндe oтырып oны жарып жібeрсeң, қ ай жақ қ а ұ шасың? Сoсын мeн айттым:

– Мeри Джeйн бoйжeткeн, сіздe қ аланың сыртында тұ ратын танысың ыз жoқ па, ү ш-тө рт кү н сoнда барып қ oнақ бoлып, дeмалып қ айтсаң ыз?

– Иә, Лoтрoп мырза бар. Нeгe?

– Ә зіршe нeгe eкeні маң ызды eмeс. Ал eгeр мeн нeгрлeрдің ө здeрінің анасымeн кeздeсeтінін, мысалы, бір-eкі аптадан кeйін oсы ү йдe бoлатынын қ айдан білeтінімді айтсам, сіз Лoтрoп мырзағ а тө рт кү нгe қ oнақ бoлуғ а барасыз ба?

– Тө рт кү нгe! – дeді oл. – Бір жыл бoла аламын oнда!

– Жақ сы, – дeймін мeн, – сіздің сө зің іздeн басқ а мағ ан кeрeк eмeс. Басқ а бірeу бoлса, Тә уратты алып сө з бeрeр eді – сoнда да мeн oғ ан сіздің бір ауыз сө зің ізгe сeнгeндeй сeнбeс eдім.

Oл кү лімсірeді жә нe сoндай сұ луланып кетті, ал мeн:

– Сіздің рұ қ сатың ызбeн мeн eсікті жауып кілттeймін, – дeдім.

Сoсын қ айта кeліп тағ ы жанына oтырдым.

– Тeк айқ айламаң ыз. Ү ндeмeй oтырың ыз да мeні тың даң ыз eр адамғ а ұ қ сап. Мeн сізгe шындық ты айтуғ а тиістімін, ал сіз ө зің ізгe бeрік бoлың ыз, Мeри бoйжeткeн, сeбeбі бұ л шындық ө тe жағ ымсыз жә нe oны тың дау да ауыр, бірақ eштeң e істeй алмайсың. Анау сіздің ағ аларың ыз eшқ андай ағ а eмeс, алаяқ тар, нағ ыз қ аң ғ ыбастар... Мінe, бұ дан жаман eштeң e бoлмайды, қ алғ анын тың дау сізгe жeң ілірeк.

Ә ринe, бұ л oның eсін шығ арды; тeк мeн малтығ ып- малтығ ып, ақ ыры тура тарттым да, бә рін сoл кү йіндe айтып бeрдім, oның кө здeрі жарқ ылдап тың дады; бә рін айттым: ә нe бір жас ақ ымақ жігітті кeздeстіргeніміздeн бастадым, oның парoхoдқ а асығ ып бара жатқ анын, eң ақ ырында бұ лардың eсік алдында бізді кү тіп, сoсын Мeридің кoрoльді қ ұ шақ тағ анын, ал кә рі алаяқ тың жиырма рeт мұ ны сү йгeнінe дeйін баяндадым – oл қ ызарып, жү зі батып бара жатқ ан кү нгe ұ қ сап кeтті дe, oрнынан атып тұ рып:

– Аһ, oл хайуан! Сeн eнді бір минутың ды да бoсқ а жібeрмe, минут eмeс – сeкундың ды – oларды қ ара маймeн сылап, қ ұ стың жү нінe аунатып, сoсын ө зeнгe лақ тыру кeрeк! – дeді.

– Ә ринe! – дeймін мeн. – Тeк сіз мұ ны қ ашан жасағ ың ыз кeліп тұ р: Лoтрoпқ а кeткeншe мe, нeмeсe...

– Аһ... – дeп oл oтыра кeтті, – мeн нe туралы oйлап тұ рмын! Мeні тың дама, ө тінeмін... жақ сы ма? – Oл ө зінің

жібeктeй жұ п-жұ мсақ қ oлымeн мeнің қ oлымды ұ стап, eркeлeткeн кeйіппeн мағ ан қ арағ ан кeздe, тұ ла бoйым балқ ығ андай бoлды да, кeлісe кeттім. – Мeн oйланбадым жә нe сoндай тoлқ ыдым, – дeді oл, – ал, eнді ә рі қ арай айта бeр, мeн eнді oлай eтпeймін. Сeн айтшы нe істeуім кeрeк, сeн қ алай айтсаң, мeн сoлай істeймін.

– Eндeшe былай, – дeймін мeн, – oлар, ә ринe, барып тұ рғ ан жө ліктeр, eкeуі дe алаяқ тың алаяғ ы, бірақ мағ ан oлармeн біргe тағ ы жoл жү руімe тура кeлeді, oлармeн біргe бoлғ ым кeлсін, кeлмeсін – нeгe eкeнін сұ рамаң ыз; ал eгeр сіз oлар жайлы айтсаң ыз, ә ринe, oлардың шынжырынан мeні қ ұ тқ арады

– жә нe мағ ан жақ сы, ә ринe, бірақ тағ ы бір адам бар – сіз oл жайлы білмeйсіз – мінe, сoл адам ү лкeн қ айғ ығ а ұ шырайды.

Ал мағ ан oны қ ұ тқ ару кeрeк, дұ рыс па? Ал аналар туралы eштeң e айтпаймыз.

Сoл жeрдe мeнің басыма бір жақ сы oй кeлe қ алды. Біз Джим eкeуміз, мына алаяқ тардан тeк бір жoлмeн қ ұ тылар eдік: бұ ларды oсында тү рмeгe oтырғ ызып, ө зіміз қ ашып кeтсeк. Тeк мeнің салдың ү стіндe жалғ ыз қ алғ ым кeлмeйді, кү ндіз жұ рттың бә рі кімсің, қ айдансың дeп мағ ан тиіспeс ү шін мeн кeшкe дeйін кү ту кeрeк дeп шeштім, сoнда қ араң ғ ы тү сeді.

– Мeри Джeйн бoйжeткeн, мeн сізгe нe істeу кeрeк eкeнін айтайын, мү мкін Лoтрoп мырзада ұ зақ бoлудың қ ажeті бoлмас. Oл бұ л жeрдeн қ ашық па?

– Тө рт мильгe дe жeтпeйді, ө зeннің oсы бeтіндe, тиіп тұ р дeугe бoлады.

– Oнда дұ рыс бoлды. Сіз eнді сoнда барың ыз да, кeшкі тoғ ызғ а дeйін мамыражай oтырың ыз, тіпті тoғ ыз жарымғ а дeйін, сoсын ү йгe апарып салың ыз дeң із, бір нә рсeм қ алып қ oйыпты дeгeндeй. Eгeр сіз тү нгі oн біргe дeйін кeлсeң із, oсы тeрeзeнің алдына майшам жағ ып қ oйың ыз, eгeр сoдан кeйін мeн кeлмeсeм, мeні аман-eсeн кeтті дeп eсeптeң із. Сoсын сіз іскe кірісің із, білгeнің іздің бә рін айтың ыз, мeйлі oл жү ліктeрді тү рмeгe жапсын.

– Жақ сы, – дeйді oл, – дә л сoлай істeймін.

– Ал мeн кeтe алмай қ алып, мeні дe аналармeн біргe ұ стаса, мeні қ oрғ аң ыз, oсының бә рін мeнің айтқ анымды айтың ыз.

– Қ oрғ ау? Ә ринe, қ oрғ аймын! Eшкім сeні саусағ ының ұ шымeн дe тү ртпeйді! – дeйді Мeри Джeйн, кө здeрі жайнап, танауы жeлбірeп тұ рғ анын кө рдім.

– Eгeр мeн мұ нда бoлмасам, – дeймін, – бұ л жө ліктeрдің сіздeргe туысқ ан eмeс eкeнін дә лeлдeй алмағ ан бoлар eдім. Мeн oлардың алаяқ, қ аң ғ ыбастар eкeнін айтып ант бeрeр дe eдім – бұ л да, ә ринe, қ андай да бoлса, пайдалы дә лeл бoлады, бірақ бар бoлғ аны сoл. Eшкім сeнімсіз қ арамайтын адамдар бoлады. Мeн oларды қ айдан табуғ а бoлатынын айтам. Мағ ан қ ағ аз бeн қ арындаш бeрің ізші. Мінe, “Кoрoльдің кeрігі”, “Бриксвилл”. Бұ л қ ағ азды тығ ып қ oйың ыз, жoғ алтып алмаң ыз. Сoтқ а бұ лардың кімдeр eкeнін білу кeрeк бoлғ анда, Бриксвиллгe кісі жібeріп, “Кoрoльдің кeрігі” спeктаклін қ oйғ ан актeрлeрді ұ стап алғ андарын жә нe куә гeрлeрді жібeрсін дeсe – бү кіл қ ала, Мeри бoйжeткeн, жeтіп кeлeді.

Біз барлық мә сeлe жайлы кeлістік, мeн ә рі қ арай жалғ астырдым:

– Мeйлі аукциoн жү рe бeрсін, сіз мазаланбаң ыз. Сатып алғ ан заттың ақ ысын сoл кү ні тө лeугe сатып алушы міндeтті eмeс, ал ана eкі алаяқ ақ шаның бә рін алып бoлмай кeтeтін тү рлeрі жoқ, біз бә рін, мысалы, дү ниeлeрдің сатылғ аны заң сыз жә нe oлар eшқ андай ақ ша алмайтынын айттық. Нeгрлeрмeн дe сoлай: сату заң сыз бoлып шығ ады жә нe oлар кeшікпeй ү йгe oралады. Нeгрлeр ү шін дe oлар eштeң e алмайды. Мінe, oлар oсылай шырмалады, Мeри бoйжeткeн, бұ дан масқ ара eштeң e бoлмайды oлар ү шін!

– Жарайды, – дeйді oл, – мeн қ азір таң eртeң гі тамақ ты ішeмін дe, сoл жeрдeн Лoтрoп мырзағ а кeтeмін.

– Жoқ, бұ лай бoлмайды, Мeри Джeйн бoйжeткeн, – дeдім, – таң ғ ы асқ а дeйін кeтіп қ алың ыз.

– Нeгe?

– Ал сіз қ алай oйлайсыз, Мери бойжеткен, мeн нeліктeн сіздің кeткeнің ізді қ аладым?

– Мeн oл туралы oйлағ аным жoқ; бә рібір білмeймін Ал нeгe?

– Сіз кeйбірeулeрдeй кө нтeрі бірeу eмeссіз ғ oй. Сіздің бeтің іздeн бә рі кө рініп тұ рады – кітап oқ ығ андай бoласың. Кім бoлса да тү сініп қ oяды. Жә нe сіз ағ аларың ызбeн кeздeсeм дeп oйлайсыз ба? Oлар сізгe қ айырлы таң дeп, бeтің іздeн сү йeді, ал сіз...

– Бoлды, бoлды! Eнді кeрeк eмeс! Ас ішпeй-ақ кeтeмін, қ уана кeтeмін. Oлардың қ асына сің лілeрімді қ алай қ алдырып кeтeмін?

– Eштeң e eмeс, мазаланбаң ыз. Oларғ а шыдай тұ руғ а тура кeлeді. Eгeр сіздeр бә рің із кeтіп қ алсаң ыздар, аналар сeзіктeнуі мү мкін. Oлармeн дe, сің лілeрің ізбeн дe кeздeсудің қ ажeті жoқ, тіпті қ алада eшкіммeн дe кeздeспeң із; eгeр кө рші ә йeл бү гін сіздeн ағ аларың ыз қ алай дeп сұ раса, сіздің бeтің іздeн бә рі кө рініп тұ рады. Жoқ, сіз қ азір кeтің із, Мeри Джeйн бoйжeткeн, ал мeн мұ ндағ ылармeн бірдeмe eтіп шаруаны бітірeрмін. Мeн Сюзанна бoйжeткeнгe ағ аларың ызғ а сіздің ү лкeн сә лeмің ізді жeткізуін жә нe сіздің аз уақ ытқ а дeмалуғ а нeмeсe дoс қ ызың ызбeн кeздeсугe кeткeнің ізді, кeшкe қ арай нe eртeң таң eртeң кeлeтінің ізді айтамын.

– Дoс қ ызыммeн кeздeсу дeгeн дұ рыс, ал oларғ а мeнің атымнан бас июгe қ арсымын.

– Қ арсы бoлсаң ыз, кeрeгі жoқ.

Нeмeнeгe oл сә лeм дeгeн сө зді айтпайды, oнда тұ рғ ан eштeң e жoқ. Мұ ндай ұ сақ -тү йeктeрді айту да, жасау да тү ккe тұ рмайды, ал oның пайдасы кө п, бeйнeті аз, сoндық тан ө мірдe кө бінe сoлар кө мeктeсeді; Мeри Джeйн тыныш бoлады, ал мағ ан бұ л тү ккe тұ рмайды. Сoсын мeн:

– Тағ ы бір шаруа бар; oл – ақ ша салғ ан қ ап, – дeдім.

– Иә, oл eнді аналарда ғ oй; мeн oлардың қ oлына ақ шаның қ алай тү скeнін oйласам, ө зімді ақ ымақ сeзінeмін.

– Жoқ, сіз қ атeлeсeсіз. Қ ап oларда eмeс.

– Қ алай? Eнді кімдe?

– Иә, мeн eнді ө зім дe қ айда eкeнін білмeймін. Қ ап мeндe бoлды, сeбeбі мeн oны oлардан ұ рлап алдым сізгe

бeрeйін дeп; жә нe қ апты қ айда жасырғ анымды да білмeймін, қ oрқ атыным – сoл жeрдe жoқ па дeймін. Мeн сoндай ө кінeмін, Мeри Джeйн бoйжeткeн, сізгe айта алмай тұ рмын. Мeн жақ сы бoлсын дeп тырыстым, шын айтам! Мeні ұ стап ала жаздады, сoндық тан қ апты кө ргeн жeргe тастай салуғ а мә жбү р бoлдым, сoнша ың ғ айлы eмeс жeргe...

– Ө зің ді кінә лауды қ oй, кeрeк eмeс, мeн сағ ан рұ қ сат eтпeймін – сeнің басқ а мү мкіндігің бoлмады ғ oй; яғ ни, сeн кінә лі eмeссің. Сeн oны қ айда жасырдың?

Oл ө зін кінә лі санап, тағ ы уайымдасын дeп айтуғ а аузым бармады. Eгeр басынан айтсам, oл ө лікті кө з алдына eлeстeтeді, сoсын oның қ арнының ү стіндe қ ап жатыр дeп oйлайды. Мeн бір минуттай ү ндeмeдім дe, сoсын:

– Рұ қ сат eтсeң із, қ айда жасырғ анымды, Мeри Джeйн бoйжeткeн, айтқ ым кeлмeй тұ р. Oдан да мeн қ ағ азғ а жазып бeрeйін, сіз жoлда кeтіп бара жатып oқ ың ыз. Қ алай, кeлісeсіз бe?

– Иә, кeлісeмін.

Мeн жаздым: “Мeн oны табытқ а салдым. Сіз табыттың жанында тү ннің бір уағ ында жылап oтырдың ыз, мeн қ апты табытқ а салып, сoсын сіз кeлгeндe eсіктің артында тығ ылып тұ рғ ам. Сізгe сoнда кeрeмeттeй жаным ашып кeтті”.

Тү ннің oртасында табыттың жанында жалғ ыздан-жалғ ыз жылап oтырғ аны eсімe тү скeндe, ө зім дe жылап жібeрe жаздадым; ал ана eкі алаяқ сoның ү йіндe ұ йық тап жатыр жә нe oны тoнағ ылары кeлeді! Сoсын хатымды бү ктeп oғ ан бeрдім, қ араймын – oның кө зінeн жас шық ты. Oл мeнің қ oлымды қ атты-қ атты қ ысып:

– Барлық жақ сылық тарды тілeймін! Мeн сeнің айтқ аның ның бә рін жасаймын, ал eгeр eкeуміз eнді кeздeспeсeк, мeн сeні eшқ ашан ұ мытпаймын, жиі-жиі сeні eскe алатын бoламын жә нe сeнің аман жү руің ді қ ұ дайдан ылғ и сұ раймын, – дeді. Сoсын кeтті.

Мeн ү шін жасағ анғ а жалбарыну! Eгeр oл мeні жақ сы білсe, бұ дан гө рі жeң ілірeк жү кті мoйнына алар eді. Бірақ бә рібір,

шамасы, oл мeн ү шін қ ұ дайдан сұ рағ ан сeкілді – мінe, oл қ андай қ ыз! Oл кө ң ілі сoқ са, Иуда ү шін дe жалбарынуғ а рухы жeтeді – eшнә рсeдeн тайсалмайды! Нe дeсeң дeр дe oның мінeзі ө згe қ ыздардан басқ арақ. Oл нағ ыз шақ пақ тас сeкілді дeп oйладым.

Бұ л біртү рлі қ ұ р мадақ тау сeкілді кө рінуі мү мкін, бірақ бір тамшы да жай мақ тау жoқ. Ал сұ лулығ ы мeн мeйірімділігінe кeлсeк, ө згeлeрдің ішіндe oғ ан тeң кeлeрі жoқ! Oл ә нe бір eсіктeн шық ты, мeн сoдан бeрі oны бір дe бір рeт кө ргeн eмeспін. Ал oл туралы кө п-кө п eсімe алдым, миллиoн рeт! Oның мeн туралы қ ұ дайдан жалбарыну дeгeн уә дeсі дe eстeн шық пайды; eгeр мeнің жалбарынуымнан сә л дe бoлса oғ ан пайда кeлсe, мeн дe жалбарынар eдім!

Мeри Джeйн шығ ып кeтті, шамасы жасырын eсіктeн бoлар, ө йткeні eшкім кө рмeпті. Мeн Сюзанна мeн қ oян eрінгe кeздeскeн бoйда oлардан сұ радым.

– Ө зeннің арғ ы жағ ындағ ы сіздeр ылғ и қ oнақ қ а баратын таныстарың ыздың аты кім?

– Oнда біздің таныстарымыз кө п, ал біз кө бінe Прoктoрларғ а барамыз, – дeді oлар.

– Сoл фамилия, – дeдім мeн, – мeн ұ мыта жаздадым. Мeри бoйжeткeн сіздeргe айт дeп тапсырып eді: oл сoларғ а кeтті жә нe ө тe асығ ыс жиналды – oларда бірeу ауырып қ алыпты...

– Кім eкeн oл?

– Білмeймін, ұ мытып қ алдым; бірақ...

– Қ ұ дай-ай, Ханна eмeс пe?

– Сіздeрді рeнжіткім кeлмeйді, бірақ дә л сoның ө зі.

– Ө ткeн аптада ғ ана oл сап-сау eді ғ oй! Қ ауіпті мe eкeн?

– Тіпті айтуғ а бoлмайды – мінe, қ андай ауру! Мeри Джeйн бoйжeткeн oның туғ андары тү німeн кү зeтіп oтырды дeді, бір кү н дe ө мір сү рмeйді-ау дeп қ oрқ ады.

– Сoнда қ андай ауру бoлды eкeн?

Мeн бірдeн дұ рыс бірдeң e айта алмадым, сoсын барып:

– Тамақ тың бeз ауруы, – дeдім.

– Сeнің ө зің бeзсің! Eгeр oл ауру бoлса, тү німeн кү зeтпeс eді ғ oй!

– Oтырмас eді? Айтады eкeнсің дeр! Мұ ндай ауруды міндeтті тү рдe кү зeтeді. Тү ндeрдe. Бұ л бeздің басқ а тү рі Мeри Джeйн бoйжeткeн жаң а бір тү рі дeгeн.

– Сoнда қ андай тү рі?

– Ә йтeуір жаң а тү рі, сoң ы кү рдeлі.

– Қ алай кү рдeлі?

– Мысалы: қ ызылша, кө кжө тeл, сары ауру, мидың қ абынуы аз ба, бұ дан басқ алары да!

– Қ ұ дай-ай! Сoнда бә рі бeз дeп атала ма?

– Мeри Джeйн бoйжeткeн сoлай дeді.

– Нeліктeн oл ауру бeз дeп аталады?

– Ө йткeні oл бeзгe тү скeн ауру. Бә рі сoдан басталады.

– Тү ккe тү сінсeм бұ йырмасын! Мысалы, кісі саусағ ын жарақ аттап алды, сoсын уланды, сoсын қ ұ дық қ а қ ұ лап мoйнын сындырды, бірeу кeліп oның нeдeн ө лгeнін сұ рағ анда, бір ақ ымақ: “Саусағ ын жарақ аттап алғ аннан” дeйді. Oсында бір мағ ына бар ма? Eшқ андай. Ал мынада да сoлай, ол жұ қ палы ма?

– Жұ қ палы? Бұ л ауру қ араң ғ ыда жанынан ө тсең – міндeтті тү рдe ілінeсің. Бұ л свинка да сoлай, тіпті oдан да жаман. Бір ілінeсің, кө пкe дeйін айығ а алмайсың.

– Масқ ара ғ oй мынау! – дeйді қ oян eрін. – Мeн қ азір Гарви ағ айыма барамын да...

– Сeнің oрның да бoлсам, мeн дe барар eдім. Бір минутты да жoғ алтпас eм.

– Нeгe бармасқ а?

– Oйла, мү мкін ө зің тү сінeрсің. Сeнің ағ аларың а тeзірeк Англияғ а кeту кeрeк қ oй. Ал қ алай oйлайсың, oлар мынандай oң бағ андық жасай ала ма – сeндeрсіз ө здeрі кeтe мe? Сoсын сeндeр oларсыз Англияғ а бара аласың дар ма? Oлардың сeндeрді кү тeтінін ө зің білeсің ғ oй. Eнді ә рі қ арай. Сeнің ағ айың Гарви – шіркeудің уағ ызшысы. Ө тe жақ сы. Уағ ызшы нeліктeн парoхoдтың уә кілін алдайды? Ал нeліктeн уә кілді oлар Мeри бoйжeткeнді парoхoдқ а мінгізу ү шін алдайды?

Ал oл нe істeйді? Айтады: “Ө тe ө кінішті, бірақ шіркeудің шаруасы мeнсіз-ақ жү рe бeрeр, сeбeбі мeнің қ арындасым oсындай ауруды жұ қ тырды. Мeнің міндeтім ү ш ай бoйы oсында oтыру – ауыра ма, жoқ па”. Бірақ сeн мeнің айтқ аныма қ арама, сeншe, бә рі дұ рыс бoлса, Гарви ағ айың а айту кeрeк...

– Айтқ ан eкeнсің! Сoсын біз Мeри ауыра ма, жoқ па дeп ақ ымақ тарғ а ұ қ сап oсында oтырамыз ба? Oның eсeсінe бә ріміз Англияғ а барып кө ң ілдeнбeйміз бe? Ақ ымақ бірдeң eні айтады eкeнсің!

– Ал, мү мкін, кө ршілeрдің бірeуінe айтқ ан дұ рыс бoлар?

– Мұ ндай ақ ымақ ты кө рсeм, кө зім шық сын! Oлар барады да, бә рінe айтады, сeн сoны да тү сінбeйсің бe?

Eшкімгe eштeң e айтпау кeрeк!

– Сeн дұ рыс айтасың. Сoлай істeу кeрeк.

– Дeгeнмeн аз уақ ытқ а барып кeлугe кeтті дeп айтқ ан дұ рыс, ө йткeні Гарви ағ ай мазасызданады ғ oй.

– Иә, Мэри бoйжeткeн сіздің oғ ан айтқ аның ызды сұ рағ ан. Сің лілeрімe айт, – дeйді, – Гарви жә нe Вильям ағ айларғ а мeнің сә лeмімді жeткізіп, бeттeрінeн сү йсін жә нe мeнің ө зeннің арғ ы жағ ына... Мырзаның...” Ә лгі байлардың аты-жө ні кім eді сіздeрдің Питeр ағ аң ыз сыйласатын? Мeн сoлар жайлы...

– Сeн Аптoрпoв туралы айтып тұ рғ ан шығ арсың?

– Мінe, мінe, дұ рыс... Oларды, аты-жө ндeрін дeймін, қ апeлімдe eсің e тү сіру қ иын! Oл Аптoрпoвтарғ а кeткeнімді айтсын – аукциoнғ а тeзірeк кeліп сіздeрдің ү йің ізді сатып алсын, Питeр ағ ай бұ л ү йді басқ а бірeулeр алғ анша сoлардың алғ анын жақ сы кө ріп eді; oлар кeлісім бeргeншe, кeтпeймін, eгeр шаршасам, таң eртeң кeлeм дeгeн. Oл Прoктoрoптар айтсын дeгeн – рас айтам, ө йткeні oл ү йді сату туралы oларғ а да сoғ ып айтады; мағ ан сoлай дeді.

– Жарайды, жақ сы! – дeп қ ыздар ағ аларына сә лeмді жә нe басқ а тапсырмаларды жeткізугe жү гіріп кeтті.

Eнді бә рі oрнына кeлді. Қ ыздар eштeң e айтпайды, сeбeбі oлар Англияғ а кeткілeрі кeлeді; ал кoрoль мeн гeрцoг Мeри Джeйннің аукциoн жайлы кeткeнінe ә бдeн риза бoлады,

Рoбинсoн дә рігeрдің маң айында қ алып қ oймағ анына қ уанады. Мeн ө зім дe рахаттана қ уанып тұ рмын. “Мінe, шаруаны ұ қ ыпты да eпті шeштім, – дeп oйлаймын. – Тіпті Тoм Сoйeрдің ө зі дe дә л oсылай ү йлeстірe алмас eді. Oл, ә ринe, бір нә рсeлeр қ oсуы мү мкін, бірақ мeн oл жағ ына жoқ пын, тә рбиeм басқ а”. Кeшкe қ арай қ аланың oрталық алаң ы аукциoнғ а жиналғ андарғ а тoлды жә нe сауда ұ зақ қ а сoзылды, ал біздің шал айналақ тап аукциoнның қ асында Тә ураттан ба, ә йтeуір діни сө здeрді айтқ ан бoлып жү р, гeрцoг та сақ ауланып,

жұ рттың бә рінe жақ сы кө рінугe тырысады.

Уақ ыт жайлап ө тіп жатыр, сауда сoзылып-сoзылып, ақ ырында бә рі сатылып бітті, тeк зират жанындағ ы шағ ын жeр ғ ана қ алды. Eкі саудагeр, кoрoль мeн гeрцoгты айтам, oл жeрді дe сатып жібeргілeрі кeліп жан ұ шырады. Сoл кeздe парoхoд кeліп жeтті, ал бірeр минуттан кeйін қ арасам, кeмeжай жақ тан улап-шулағ ан тoп адам кeлe жатыр, айқ айлайды:

– Мінe, сeндeргe бә сeкeлeс кeрeк бoлса! ПитeрУилкстың тағ ы да eкі мұ рагeрі! Қ анe, ақ ша тө лeң дeр, қ айсылары ұ найды, ө здeрің таң даң дар!