Негізгі жарықтың техникалық түсініктер мен бірліктері

Жарық кө збен кө рінетін толқ ын ұ зындығ ы 380-700 нм оптикалық диапазонындағ ы кө ру анализаторының торлы қ абығ ымен қ абылданатын электромагниттік толқ ындары болып табылады.

Кө здің ә ртү рлі толқ ын ұ зындығ ындағ ы сә улелер сезімталдығ ы ә ртү рлі болып келеді. Кө здің кө рінетін спектрдегі ә ртү рлі толқ ын ұ зындық тарының бірдей сә улелік қ уатын ә ртү рлі бағ алау қ асиеті кө здің спектралды сезімталдығ ы деп аталады.

Кө з сарғ ыш-жасыл тү стерді - толқ ын ұ зындығ ы (λ) 555 нм-ге тең сә улелерді бә рінен де жақ сы қ абылдайды. Егер кө здің толқ ын ұ зындығ ы 555 нм болатын сә улелену сезімталдығ ын бірге тең деп алсақ, онда кө рінетін диапазондағ ы басқ а толқ ындардың бірдей қ уаттылық тағ ы сә улеленуі кө здің сезімталдығ ынан бірден тө мен болады.

Ж а р ы қ а ғ ы м ы (Ф) - пайда болғ ан кө збен сезіну арқ ылы бағ аланатын сә улелік энергия қ уаты, Люменмен (лм) ө лшенеді. Жарық ағ ыманың бірлігі -люмен - қ араң ғ ы бұ рышта нү ктелік жарық кө зімен шығ арылатын жарық (жарық кү ші 1¹ кандела1 болғ анда 1 стерадиан² болады) ағ ымы. Жарық ағ амын кең істіктегі жарық кү ші бойынша немесе беткейдегі жарық тылық бойынша бағ аланады.

¹Кандела (кд) - толық сә улелендіргіштің 1/600000 м² қ имасы ауданынан осы қ имағ а кесе кө лденең бағ ытта платинаның қ атаю температурасы (2042 °К) мен 101325 н/м² 3 • 1нт = 10^-4 Кд/см² қ ысымында шығ атын жарық кү шіне тең болатын жарық кү шінің бірлігі.

²Стерадиан (денелік бұ рыштың бірлігі) - сфера бетінен оның радиусының квадратына тең ауданды кесіп ө тетін денелік бұ рыш.

Ж а р ы қ к ү ш і - 1 стерадианғ а тең денелік бұ рыштың ішінде таралатын жарық ағ ымы (Кд).

Ж а р ы қ т ы н д ы р у (Е) жарық ағ амының (Ф) S ауданымен беткеймен таралуы болып табылады жә не Е = Ф/S ө рнегімен ө рнектеледі.

Жарық тандырудың ө лшем бірлігіне люкс жатады (лк) -ауданы 1м² беткейінің 1 лм (1лм/м²) жарық ағ ымымен жарық тандырылуы. Беткейдің жарық тандырылуы оның жарық тық қ асиеттеріне байланысты болмайды.

Ең бек гигиенасы тұ рғ ысынан, жарық тандырудың ү лкен маң ызы бар, ол бойынша ө ндірістік ү й-жайлардағ ы жарық тандыру жағ дайы қ алыпты жә не жарық тық қ ұ рал-жабдық тармен есептелінеді. Кө ріп қ абылдау физиологиясында тү сетін жарық ағ амына емес, жарық тандырылғ ан беткейлерден кө здің бағ ытында шағ ылысатын жарық тандырылатын ө ндірістік жә не басқ а да нысандардың жарық тық дең гейі маң ызды болып табылады. Кө збен қ абылдау жарық тандырумен емес, жарық пен анық талады. Жарық тық дегеніміз жарық танатын денелердің қ андай да бір бағ ыттағ ы жарық кү шінің осы бағ ытқ а кесе кө лденең жазық тық та кесіп ө тетін жарық танатын беткейлердің кесу ауданына қ атынасына тең сипаттамасы. Жарық тық нитпен ө лшенеді (нт)¹. Жарық тандырылғ ан беткейлердің жарық тығ ы олардың жарық тық қ асиеттеріне, жарық тандыру дә режесіне жә не қ арастырылатын беткейдің бұ рышына тә уелді болады.

Ж а р қ ы р а ғ ы ш т ы қ - жарық кө зінің беткей бірлігімен тө гілетін толық жарық ағ амының шамасы. Жарқ ырағ ыштық квадрат метрдегі люменмен (лм/м²) ө лшенеді.

Беткейге тү сетін жарық ағ ымы жарық тандырылатын денеден жартылай шағ ылысады, сің іріледі немесе жарып ө теді. Сондық тан да, жарық тандырылатын беткейлердің жарық тық қ асиеттері оғ ан тү сетін жарық ағ ымының шамасымен ғ ана емес, сондай-ақ шағ ылысу δ, ө ткізу г жә не сің ірілу а коффициенттерімен сипатталады, соның ішінде барлық жағ дайларда δ + г + а = 1 болады.

Шағ ылысу коффицинеті (δ) - денемен шағ ылысқ ан жарық ағ амының тү сетін ағ ымғ а қ атынасы:

Беткейлерден жарық тың шағ ылысуы олардың боялуына, кү йі мен қ ұ рылысына байланысты болады. Мысалы, ашық тү сті ағ аштан жасалғ ан беткейдің шағ ылысу коэффициенті 35-40% тең, таза ақ пен эктелген тө бенің шағ ылысу коэффициенті - 75-80%.

Ө т к і з у к о э ф ф и ц и е н т і орта арқ ылы ө ткен жарық ағ ымының тү сетін жарық ағ амына қ атынасына тең болады.

С і ң і р і л у к о э ф ф и ц и е н т і, денемен сің ірілген жарық ағ амының тү сетін жарық ағ ымының қ атынасына тең. Жарық тығ ы шағ ылысқ ан немесе ө ткен жарық та барлық бағ ыттарда бірдей болып қ алатын беткейлерді диффузды деп атайды. Шағ ылысқ ан жарық та диффузды беткейлерге қ ағ аздардың, маталардың, ағ аштың, ө ң делмеген металдардың жә не т.б. тегіс беткейлері ө зінің қ асиеттері бойынша жақ ындау жә не жиілігі тең келеді; ал ө ткізетін жарық та - тек сү т тектес ә йнекке ұ қ сайды.