Кенді жарылыс күшімен тасымалдау қазу жүйесі. Жүйенің технико-экономикалық мінездемесі және салыстырмалы бағаламасы.

Жү йенің маң ызы қ абат ә діспен жасалғ ан кен шоғ ырын бө лек ойылатын блоктарғ а бө лу, кө теріліс арқ ылы ең іс камераларды жетілдіру қ орларда кенді жарылыспен алып келуден кенді шығ арудың шұ ң қ ырының тү біне дейін жә не жабынмен жұ мыс істеу ү немі қ алатын камера орталарындағ ы ленталы кентіректермен жү зеге асады.

Қ олдану шарты: ең іс кен шоғ ырын ө теу кезінде (25- 45°) қ уаты 4-5 - 16-20 м дейін, орташа жә не орташадан тө мен бағ алы кендермен.

Параметры. Скеперлі жеткізудегі блоктың ұ зындығ ы - 60-80 м, тиеп жеткізу машиналармен -120-140 м. Кен денесінің жатысының бұ рышындағ ы жарылысты жеткізудің ұ зындығ ы а > 25°- 40-50 м, а > 35°- 60-70 м, а > 45°- 90-100 м жә не одан да жоғ ары. Ленталы кентіректің ені орташа шамамен 5-6 м, камералар ені - 10-18 м.

Технико-экономикалық кө рсеткіштер: кенді жоғ алту 20-25%, разубоживание 8-10%, кенжар жұ мысшының жұ мысының ө німділігі 25-30 т/смену скреперлі жеткізу кезінде жә не 50-60 т/смену ө зі жү ретін қ ұ ралдарды қ олдану кезінде, ө німнің ойығ ын дайындау кезіндегі келісіген шығ ын 1000 т кеннің 12-14 м, жарылғ ыш заттың келісілген шығ ыны 0, 400-600 кг/т.

#

Тас тұ зды кенорнын пайдалану кезіндегі камералды-дің гекті қ азу жү йесінің ерекшеліктері.

Нұ сқ алар: қ атты кентіректермен, иілгіш кентіректермен. Бұ л салыстырмалы жің ішке кентіректер біртіндеп бұ зылуы жабынның тү зу тү суіне кө мектеседі. Кенді жоғ алту қ атты кентіректерден қ арағ анда 1, 5 есе аз. Иілгіш кентіректер 400-600 м терең дікте қ алады. Ерекшелігі: комбайндар ғ ана қ олданылады. Дайындық: шахтаның аймақ тарын панельдерге бө леді, ал панельдер біржақ ты ойылғ ыш блоктарғ а бө лінеді.

Қ атты кентірекпен нұ сқ а: ә р тазарту камерасы 2-3 комбайнмен жасалғ ан ө ндірістен тұ рады, кентіректермен бө лінген. Олардың ені 1-1, 5 м. Камера орталарына сү йегің кентіректерін қ алдырады. Ені 6-9 м. Камера ұ зындығ ы 150-200м.

Иілгіш кентіректермен нұ сқ а: ә р комбайндық жү ріс ортасына кентіректер қ алдырады. Ені 1, 2 или 1, 5 м, терең дігі 400-600м.; кеннің жоғ алуы 40-45 процент. Камераны ойғ ан соң иә лгә ш кеншоғ ырларын бұ зады.

#

Камералды қ азу жү йесі (штрек немесе орт). Қ олдану аймағ ы. Ә р тү рлі тау кен геологиялық шарттарғ а арналғ ан жү йе тү рлері. Технико-экономикалық кө рсеткіштері. Ө згерту жә не дамыту немесе жетілдіру мү мкіндіктері.

Кен қ азу жұ мыстары – белгілі ә дістерді (карьер, шахта) жә не жү йелерді қ олданып, ә р тү рлі машина-механизмдер кө мегімен кен қ азып шығ ару жұ мыстарының жиынтығ ы. Қ атты кен қ азу жұ мыстары кенді бұ рғ ылау, жарғ ыш заттармен қ опарып ұ сақ тау, кө лікке жеткізу, тиеу жә не пайдаланатын орындарғ а апару процестерінен тұ рады. Жұ мсақ кенді қ азып алғ анда бұ рғ ылау, қ опару жұ мыстары жү ргізілмейді, кен тікелей арнаулы машинамен (экскаватор, комбайн, гидромонитор, скрепер, бульдозер, т.б.) қ азылып алынып кө лікке тиеледі. Карьерде кен қ азу жұ мыстары, кө бінесе, экскаватормен қ алың д. 10 – 15 м-лік қ абаттарда жү ргізіледі. Қ абаттың ені ү ң губетпен шектелген, ұ зындығ ы 100 – 500 м бө лігі блок деп аталады. Бір экскаватордың жұ мыс алабында 2 – 3 блок болады. Бұ лардың бірінде ұ сақ талғ ан кентасты экскаватор кө лікке тиеп жатса, қ алғ ан блоктарда дайындық жұ мыстары (бұ рғ ылау, қ опару, т.б.) жү ргізіліп жатады. Карьерде кен қ азу жұ мыстары мына тә ртіп бойынша орындалады. Блокта бұ рғ ылау станоктарымен терең д. 50 м-ге жететін 5 – 10 м-лік ара қ ашық тық та диаметрі 200 – 400 мм болатын ұ ң ғ ымалар қ азылады да, олар жарғ ыш затпентолтырылып, блок тү гелімен атылып қ опарылады. Ұ сақ талғ ан кенді экскаватор кө лікке тиеп фабрикағ а жө нелтеді.Шахтадағ ы қ атты кен қ азу жұ мыстарының тә ртібі мынадай: қ азып алуғ а дайындалғ ан блоктағ ы (камерадағ ы) кен бұ рғ ыланып, жарғ ыш зат кү шімен ұ сатылады да, горизонталь не сә л кө лбеу кенді алғ анда машиналардың (экскаватордың, кү реп алып тасымалдайтын машинаның, скрепердің, бульдозердің, т.б.) кө мегімен, ал тік не қ ұ лама бағ ытта орналасқ ан кен ө з салмағ ымен кө лікке жеткізіледі. Одан кейін кен фабрикағ а тасылады. Жер астында жұ мсақ кен қ азу жұ мыстары комбайндармен (қ азба жасау, кө мір шабу, т.б.) орындалады. Қ арағ анды шахталарында комбайнмен кен қ азуда бірнеше рет дү ние жү зілік рекордтар жасалды. Кен ашу жұ мыстары – кенді қ азу мақ сатында жер бетінен кен қ абатына дейін не оның бір бө лігіне жету ү шін жә не кен алынатын ү ң губеттерге дейін кү рделі жә не дайындық қ азбаларын жү ргізу. Кен ашу жұ мыстарының негізгі мақ саты мыналар: пайдалы кен қ азылғ ан орындар мен жер бетіндегі қ абылдау пункттері арасында кө ліктік байланыс орнату, адамдардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету, жұ мыс орындарына таза ауа беру. Кен қ азу ә дістеріне орай Кен ашу жұ мыстары екі тү рге бө лінеді: 1) кенді ашық ә діспен қ азғ анда, жер ү стіндегі ө ндірістік қ ұ рылыстар мен карьер ішіндегі ү ң губет арасына қ атынас жасайтын траншея жү ргізу жә не кенді басып жатқ ан бос жыныстарды карьерден тыс орындарғ а ү ю. Карьер ә рқ айсысының қ алың дығ ы 10 – 20 м қ абаттармен қ азылады. Кен, негізінен, карьердің астың ғ ы қ абаттарынан алынады. Сондық тан ү стің гі қ абаттар ү здіксіз кең ейтіліп кен ашылып отырады. Ә р қ абатта тау жыныстарын бұ зу, экскаватормен кө лікке тиеу жә не оны тө гу сияқ ты жұ мыстар орындалады. Ең басты траншеялар қ абаттардың бә рін ө зара байланыстырады да, олардан алынғ ан жыныстарды жер ү стіне тасымалдауғ а мү мкіндік жасайды. Траншеялар сыртқ ы жә не ішкі деп екіге ажыратылады. Сыртқ ы траншеялар карьер алабынан тыс салынғ анымен жұ мыс орындарымен байланысты болады. Карьердегі жұ мыс толық аяқ талғ анша, бұ л траншеялар кен қ азу орындарының орын ауыстыруына сә йкес жылжытылып отырады; 2) жер асты тау-кен ө ндірісіндегі Кен ашу жұ мыстары кенге жету, жұ мыс орнын жер ү стімен байланыстыру сияқ ты кү рделі қ азбалар жасаудан тұ рады. Осы кү рделі қ азбалар негізгі жә не кө мекші деп екіге ажыратылады. Негізгі қ азбалар: жер бетіне тікелей шығ атын тік жә не кө лбеу шахта оқ пандары мен штольня; кө мекші қ азбалар: квершлаг, бремсберг, т.б. Кенді ашық ә діспен қ азу жү йесі – карьерлердің ө ндірістік қ уатына сә йкес кен ашу, кен қ азу жұ мыстарын тиімді ә рі қ ауіпсіз тә сілдермен жү ргізу, қ азба байлық қ орын ысырапсыз пайдалану тә ртібі. Ашық карьер ә дісімен кен қ азғ анда ең кө п кү ш қ ажет ететіні – кен ашу жұ мысы. Жер астындағ ы кен қ азу жү йесі – терең де жатқ ан кендерді олардың орналасуына, беріктігіне, т.б. ерекшеліктеріне қ арай ө німді тә сілмен қ азудың белгілі тә ртібі. Жерден қ азылып алынатын кендер: кентас, кө мір, ә р тү рлі тұ здар, т.б. Кентас ә р тү рлі металл жә не металл емес минералдардан қ ұ ралады. Қ азақ стан жерінде тү сті металл (қ орғ асын, мыс, алтын, мырыш, т.б.) кентастары ө те кө п кездеседі. Кен қ азу жү йелері камералық, магазинделген, тығ ындамалы, бекітпелі, қ ұ латпалы жә не аралас жү йелер деп бірнешеге бө лінеді

#