Емдеу шаралары

1. Ө ң ешті, карынды ішілген химиялық элементті нейтрализациялайтын ерітіндімен жуу. Сілтімен уланғ ан адамғ а 3-5% лимон қ ышқ ылын ішкізу, мұ здай сумен жуу.

Қ ышқ ылдармен уланғ анда сода ерітіндісі, кү йдірілген магнезия ішкізіледі. Кан тамырына 5% глюкоза, физиология ерітінідісі егіледі, ауыруды басу ү шін морфий пайдаланылады, жү рек жағ дайы жақ сартылады.

Келешекте ө ң ештің тыртыктанып тарылуына қ арсы ө ң ештің буждауды 1-3 кү ннен бастап қ олдану жә не бұ ғ ан қ арсы ұ сыныстар белгілі.

Ac қ орыту мү шелерінің (ауыз, жұ тқ ыншақ, ө ң еш, қ арын) химиялық қ ү йіктері туралы хабарлар XIX ғ. алғ ашқ ы жылдарынан басталып жарияланады. 1836 Гросхейм (Grossheim) ө ң ештің, қ арынның. ұ лтабар ішегінің жә не ащы ішектің жоғ арғ ы бө лшегінің " кү шті арақ пен" (кү кірт жә не тұ зды қ ышқ ылдар қ осындысы кү йгендігін жазғ ан).

Ресейде бірінші болып 1877 ж. Мә скеу акушер-гинекологы В.Ф.Снегирев кү йіктен соң тарылғ ан ө ң ешке операция жасағ ан. Ал 1880 ж. Киев хирургі А.С.Яценко ө ң еші кү йген науқ асқ а гастростомия операциясын жасап, қ арын жасанды жыланкө зін ауруды кө ректендіру жә не ө ң ештің бужбен созуды орындау ү шін пайдаланғ ан. Н.М.Волкович 1893 ж. ө ң еші мен қ арыны кү йген ауруғ а операция жасағ ан. 1907 ж. П.А.Герцен жасанды ө ң еш операциясын орындағ ан. Герцен бұ л операцияның Ру ұ сынғ ан екі кезең ді техникасын ү ш кезең мен орындағ ан (I- ішектен ө ң еш даярлап оны тө с сү йегінің алдымен ө ткізу, 2-ө ң ешті қ арынмен жалғ астыру, 3-ө ң ешті (ішекті) мойын ө ң ешіне жалғ астыру).

1913 ж. Я.О.Гальперин тыртық танып тарылғ ан ө ң ешті қ арынның ү лкен иінінен пішілген жамаумен алмасытруды ұ сынғ ан.

Химиялық кү йіктерде ең алдымен ішек - қ арынның кілегейлі қ абаты кү йеді, эпителий некрозданады да оның орнында бозғ ылт-қ оң ыр ү лдірлер пайда болады. Бұ л ү лдірлер шіріп сасық иісті массағ а айналады. Жұ тқ ыншақ пен ө ң еште қ анағ ыш жаралар пайда болады. Бұ л жаралар инфекцияланып ісінеді.

Қ ышқ ылдар бұ нымен қ оса протоплазмалық у болатындығ ынан жараның беті қ атты қ ұ рғ ақ қ абыршақ пен жабылады.

Сілтілер-тіндердің дымқ ыл некрозына ұ шыратып, удың терең ге жайылуына жол ашады. Удың айналасына жайылуы тек демаркациялық жол пайда болуына дейін байқ алады.

Некрозданғ ан тіндер тазарғ аннан соң ойық жара тыртық танып жазылады да, ө ң еш тарылуына соғ ады.

Ө ң ештің химиялық кү йігіне ұ шырағ андарғ а бірінші кө мек жә не емдеу - бұ л жарақ атқ а ұ шырағ андардың ғ ұ мыры ү шін оларғ а кө рсетілетін алғ ашқ ы кө мектің маң ызы зор. Кө мектің ең маң ыздысы - шапшаң (алғ ашқ ы сағ атта) қ арынды ондағ ы удан тазарту саналады. Бұ л ү шін қ арын сумен жуылып тазартылады. Бұ л тә сіл 1915 ж. Я.Г.Диллонмен ұ сынылғ ан. Бұ ғ ан қ оса шокпен қ ү ресу, жү ректің жағ дайын қ олдау қ ажет. Ө ң ешпен қ арынның кү юінің ауырлығ ы химиялық удың концентрациясымен, ішілген мө лшерімен ғ ана байланысты емес, ол уды ішкеннен соң ғ ы ө ткен уақ ытпен байланысты. Сондық тан да ішілген удан ағ заны шапшаң тазарту қ ажеттігі туады.

Бұ л ү шін қ арынды жуу ү йде, мекемеде - яғ ни зақ ымдалғ ан орында басталуы қ ажет. Алдымен 1-2 мл. 2% промедол, немесе 1 мл. морфий, 1 мл кордиамин егіледі. Шокқ а қ арсы 40% глюкоза, 0, 5 мл. строфантин, 20 мл. - 0, 5% новокаин қ анғ а егіледі. Ауызды жансыздандыру ү шін оны 0, 5% новокаинмен шайғ ызады, 50-100 мл. новокаин ішкізеді. Бұ дан соң қ арынды зонд арқ ылы немесе су ішкізумен жуын суынан удың иісі сезілмегеніне дейін жуады. Егер уландырғ ыш заттың белгілі тү рі болса - оның нейтрализациялау орындалады. Сілтімен кү йгенде - 1-2% лимон, сірке немесе шарап қ ышқ ылымен. Қ ышқ ылмен кү йгенде 2-3% содамен жуылады. Жуып болғ аннан соң сү ң гі арқ ылы немесе ішкізумен 50-100 мл. 0, 5% новокаин жіберіледі.

Бірінші кө мектен соң ауру жедел емханағ а жеткізіледі.

Емханадағ ы емдеу - қ айталап промедол (морфий), кордиамин егіледі, қ арын жуылады, вагосимпатикалы қ оршау орындалады. Қ ышқ ылдармен кү йгендерге қ ан анализі жасалып, зә рде гематурия бар жоқ тығ ы анық талынады. Қ анғ а 2% натрий бикарбонатының 200-500 мл., 1000 мл Рингер ерітіндісі немесе физиология ерітіндісі егіледі.

Сілтімен кү йгендерге 1, 5-2 л. физиологиялық ерітінді; 10 мл. 10% хлорлы кальций, омнопон, кордиамин, 250 мл. шокқ а қ арсы ерітінді, 400 мл. полиглюкин. Қ ан қ ысымы тө мендегенде қ ан, жә не мезатон, немесе 0, 5-0, 75 мл. норадреналин, 75-100 мг. гидрокортизон егіледі.

Ауыр қ ан гемолизінде – алмастырып қ ан қ ұ ю.

Бү йректер кемістігінде жә не анурияда гемодиализ орындалады.

Кө мей ісінсе (ентігу, дене кө геруі, дауыстың бұ зылуы, журек соғ уының шапшаң дануы) қ анғ а 10 мл. 10% хлорлы кальций, ет арасына 2 мл. 1% димедрол егіледі. Аталғ ан шаралардың нә тижесіздігінде трахеостомия орындалады.

Кейде ө кпе ісінуі басталып тыныс нашарланып, дене кө геріп, ө кпеде дымқ ыл қ ырылдар естіледі. Бұ л жағ дайда изотониялық ерітінділер егілуі тоқ татылады, қ анғ а 10 мл. 10% хлорлы кальций, 20 мл. 40% глюкоза, 0, 5 мл. строфантин (корглюкон), 0, 5-1 мл. меркузал (новорит) егіледі. Спирттен ө ткізілген оттегімен дем алдырады. Жара инфекциясының дамуына қ арсы нистатин жә не витаминдер В1, В-12, С қ олданылады.

Жү рек жағ дайын қ олдау ү шін кордиамин, кофеин, камфора, строфантин, немесе корглюкон, оксигенотерапия пайдаланылады.

Ө ң ешке тыныштық беру ү шін алғ ашқ ы кү ндері қ ажетті қ ө ректендіру тек парентеральды тә сілмен жү ргізіледі. Кү ніне 5-6 рет қ асық пен ө сімдік майы ішкізіледі. Майғ а биомицин немесе тетрациклин ерітіп ішкізеді.

ІІІ-ІV тә уліктен бастап ауыздан тағ ам ішкізіледі (сұ лыдан немесе кү ріштен даярланғ ан қ айнатпа, шикі жұ мыртқ а, сү т, қ аймақ, кисель).

Кейде ауыр кү йіктен соң қ арын қ абырғ асының некрозы басталып оның салдарынан перитонит байқ алады. Сондық тан, бұ ндай ауруғ а операция жасауғ а (гастростомия) тура келеді.

Ө ң ешпен қ арынның тыртық танып тарылуын емдеу - химиялық кү йіктің бұ л асқ ынысы ө ң ешті бужбен созумен жә не операциямен емделеді.

Буждау 1742 ж. бастап қ олданылады. Бірақ та ұ зақ уақ ыт оның орындалу уақ ыты шешілмеген. Қ азіргі уақ ытта хирургтардың кө пшілігі буждауды ерте қ олдануды қ абылдайды. Бужды ауыз арқ ылы немесе ретроградты (гастростома арқ ылы) ө ткізеді.

Операциямен емдеу - ең бірінші гастротомия операциясын 1859 ж. Форстер (Forster) орындағ ан. Науқ ас перитониттен ө лген.

1882 ж. Н.Д.Монастырский кү йіктен тарылғ ан ө ң ешке гастроэнтеростомия операциясын жасағ ан.

Ал алғ ашқ ы қ арын резекциясын 1882 ж. Билърот (Вillroth) орындағ ан, 1888 ж. Микулич (Mikulicz) бірінші пилоропластиканы жасағ ан.

Ө ң еш тарылуын емдеудің жаң а тә сілі П.А.Герценнің (демократ А.И.Герценнің немересі) атымен байланысты. Бұ л операциямен жасанды ө ң еш орындаудың бірінші этапы 1907 ж. 10 сентябрінде, ал ақ ырғ ысы 17 ноябрде жасалғ ан.

Бұ л операция туралы хабар 1907 ж. Ресей хирургтерінің VII съездінде жарияланғ ан. Осы съезде П.И.Дьяконов - " операция, сделанная д-ром Герценом – настолько редкое и выдающееся явление, что в лице д-ра Герцена проф. Ру имеет редкого ученика" деген.

5. Ө ң ештің тарылуы (сужение). Ө ң еш стеноздерінің 80-90% оның ісік аруымен байланысты. Қ алғ ан 10% ө ң ештің химиялық кү юінен соң байқ алады. Ө те сирек - ө ң еш мерезі, тү беркулезі т.б. жедел немесе созылмалы қ абыну аурулары ө ң еш тарылуына соғ ады.

Ө ң ештің тыртық танып тарылуы кө бінесе химиялық кү йіктен соң байқ алады. Бұ ның диагнозын (орнын, тү рін, мө лшерін) анық тау рентгендік тексеріспен анық талады. Ө ң ештің химиялық кү йігіне ұ шырағ андардың 3/1 алғ ашқ ы кезең де ө леді, қ алғ андарының 3/1 кейінде аштық тан, басқ а қ осалқ ы аурулардан ө леді. Жас балалардың ө ң еш кү юі ересек адамдардан аз тыртық тануына ұ шыратады. Ө йткені балалар ө ң еші жең іл созылады, қ ең ейеді.

Ө ң еш тарылуын емдеу 3 тү рлі тә сілмен орындалады: ө ң ешті бужбен созу, қ ең ейту; тарылғ ан жерін резекциялау жә не толық облитерацияланғ ан ө ң ешті жасанды ө ң ешпен алмастыру.

Ө ң ешті бужбен кең ейтудің жабық жә не ашық тү рлері бар.

Ашық тү рінде алдымен қ арынның жыланкө зі жасалып ол арқ ылы ауру қ ө ректендіріледі. Буждың бір ұ шына ұ зын жібек жібі байланады. Жіптің ұ шына қ орғ асын бытырасы байланып оны ауыздан жұ тқ ызады. Бытыра қ арынғ а жеткенде оны қ арын жыланкө зі (стома) арқ ылы ұ стап, жіпке байланғ ан зонд (буж) ө ң еш - қ арын арқ ылы дененің бетіне шығ арылады.

Осылайша айналдыра ү зіліссіз ө ң ешті кең ейту орындалады. Ә р бір кү н сайынбуждың алғ ашқ ыдан жуандауы пайдаланылып ө ң ештің кең ейтілуі орындалады.

Ө ң ештің ісікпен қ ысылуы жә не ө ң еш қ атерлі ісігін емдеу тә сілдері онкология кафедрасында оқ ытылады. Бұ л туралы біз тек келесі жағ дайларғ а тоқ таламыз.

Ө ң еш ісік ауруының алғ ашқ ы басталу кезең інде анық кө ріністер жоқ. Ө ң ештің ісікпен бітелгенінде немесе тарылғ анында тағ ам жұ тынуының қ иындануы, жұ тылғ ан тағ амның қ айта шығ уы, аздан соң қ ұ суы, тө с сү йегінің артының ауырсынуы, стенокардияғ а ұ қ сас екі жауырын арасының сыздап ауырсынуы байқ алады. Бұ ндай шағ ымдары бар адамдарды жедел онкологиялық мамандарғ а жеткізу қ ажеттігін ә р дә рігер есінде сақ тауы керек.

Ө ң ештің қ атерсіз ісіктері (липома, миома, киста, ангиома, фиброма) де ө ң ештің қ абынуына, тарылуына ұ шыратып ө ң еш рагінің клиникалық кө ріністерін береді. Бұ лар тек операциямен емделеді.

6.4. Ө Ң ЕШ АУРУЛАРЫН БАСҚ А АУРУЛАРДАН АЙЫРУ

Эзофагология клиникалық гастроэнтерологияның бір бө лігі болып саналады. Ө йткені ө ң еш пен қ арын кардиясының жағ дайы мен қ ызметі тығ ыз байланысты.

Қ ыжылдау, кекіру, лоқ су сияқ ты симптомдар қ арын жағ дайымен ғ ана емес ө ң еш патологиясында да байкалады. Эзофагиттер ө ң еш ойық жарасымен кө к еттің ө ң еш ө тетін тесігі жарығ ымен қ оса байқ алады.

Ө ң ештің ә р тү рлі ауруларының симптомдары ө зара ұ қ сас. Бұ л диагнозды қ иындатады. Сондық тан ө те муқ иат анық талынғ ан анамнезге қ оса рентгендік, радиотелеметриялық, эзофагоскопиялық, зондтау тексерістері орындалуы қ ажет.

Мысалы дисфагия, жұ тынудың немесе тағ амның ө ң ештен ө туінің қ иындануы эзофагитте, ө ң еш ісігінде, ө ң ешті сырттан қ ысатын абсцессте, орта аневризмасында, кө кірекке бос ауа жиналғ анда, кө кет жарығ ында т.б. байқ алады.

Жедел эзофагитте тө с сұ йегі артының " кү юі", ө ң ештің бойының кү шті ауыруы жә не оның тағ ам жұ тқ анда кү шеюі. Ауыру мойынғ а, арқ ағ а шабады.

Эзофагоскопияда ө ң еш кілегейлі қ абатының ісінгені, қ ызарғ аны, сілекеймен (катаральды); сілекейлі-ірің ді қ абыршақ пен жабылғ андығ ы (эррозивті) немесе қ анағ ыштығ ы (геморрагиялы) анық талынады.

Созылмалы эзофагит - аталғ ан себептердің жиі жә не ұ зақ уақ ыт ә сер кө рсетуінде (арақ, темекі, немесе суық тағ ам), мү рын - жү тқ ыншақ, ө кпе, бронхтың ұ зақ ка созылмалы науқ астары, коллагеноз, актиномикоз, портальды гипертензия, авитаминоз, темір жетіспеушілігі (Пламмер-Винсон синдромы)

Пептикалы эзофагит - рефлюкс-эзофагит. Бұ ның негізгі себебі қ арын-ө ң еш рефлюксі, яғ ни қ арынның немесе ұ лтабар ішегінің қ ышқ ылды сұ йығ ының кері қ арай ө ң ешке ағ уы. Рефлюкс-эзофагит кө бінесе қ арын, ішек ойық жарасын, гастродуоденитті, холециститті асқ ындырады. Дегенмен, ол кө к еттің ө ң еш ө тетін тесігінің жарығ ында басталады.

Ауру З тү рлі синдром береді:

1. Жалғ анкоронарлы - тө с сү йегінің арты жә не жү рек аймағ ы қ атты ауырады, ауыру екі жауырын арасына, сол иық қ а беріледі.Стенокардиядан ерекшелігі - аурудың жатқ анында жә не тағ ам қ абылдағ аннан соң ауырудың кү шеюі, сода (сілті ерітіндісі) қ абылдағ анынан кейін басылуы жә не ЭТЖ ө згермегендігі болады.

2. Геморрагиялы-анемиялы синдром - анық немесе жасырын қ ан жоғ алту.

3. Ауырсыну - диспепсиялы синдром - эпигастралды аймақ тың қ атты ауыруы, ә сіресе тағ ам қ абылдағ аннан соң кү ю, кекіру, қ ұ су, ық ылық басталады.

Ө ң еш туберкулезы – ө кпенің, жұ тқ ыншақ тың, ө кпе лимфа бездерінің, омыртқ аның асқ ынғ ан тү беркулезінде байқ алады. Аурудың негізгі белгісі - дисфагия.

Ө ң еш мерезі - ө те сирек мерез ауруының ү шінші кезең інде гуммозды тү йіншектер тү рінде байқ алады. Клиникасында тұ рақ ты дисфагия анық талады. Бұ нымен қ атар мерездің басқ а мү шелерде беретін ө згерістері (эррозивті аортаның, орталық жү йке жү йесінің, кө з қ арашық тарының сә улеге реакция бермеуі, анизокория - Аргайл-Робертсон синдромы, тізе рефлекстерінің жоқ тығ ы, перитонзиллит, таң дайдың жә не жұ тқ ыншақ тың зақ ымдануы, Вассерман реакциясы) анық талады.

Ө ң еш кандидомикозы - ұ зақ қ а созылғ ан ауыр аурудан жү деген жә не ұ зақ уақ ыт антибиотиктермен емделгендерде (тетрациклин, левомицетин, пенициллин) кездеседі.

Ө ң еш актиномикозы - ағ зағ а енген саң ырауқ ұ лақ тың айналасында оны басқ а сау тіндерден ерекшелейтін спецификалы инфекциялы гранулема пайда болады.

Диагнозды анық тауда эзофагоскопияның жә не ойық жарадан немесе жыланкө зінен шығ атын заттың микроскопиялық тексерісінің маң ызы зор.

Ө ң ештің аллергиялық жә не дә рілік зақ ымданулары – соң ғ ы жылдары жиіленіп отыр. Бұ ғ ан себеп ә р тү рлі дә рілерді жиі қ олдану, тамақ пен, дә рімен, бактериялар мен ағ зағ а кө птеген аллергендердің енуі.

Клиникалық кө рінісі - дисфагия, жұ тқ ыншақ тың, тө с сү йегі артының ауырсынуы. Бө ртпелер, эрозиялар ерінде, езуде (стоматит, гингивит, глоссит).

Ө ң еш патологиялық бұ зылысына кө птеген басқ а аурулар (медиастинит, коллагенез, қ ан аурулары, жү рек-тамыр аурулары) да ұ шыратады.

Жү йелі склеродермия. Теріні, буындарды, жү йке жә не эндокринді жү йелерді, ішкі мү шелерді (жү рек, тамыр, ө кпе, ішек-қ арын, бү йрек, бауыр, кө к бауыр) зақ ымдайды.

Склеродермияда кө бінесе кальцинозбен қ осалқ ыланып шел майында, сің ірлерде, буын қ апшығ ында кальций тұ здары байланады.

Ішек-қ арын склеродермиясында жү тыну бұ зылады, қ ыжыл, іштің жоғ арғ ы бө лігінде (аш қ арынғ а ауырсыну) ауырсыну, моторлы жә не секреторлы бұ зылыстар. Тіпте ішек-қ арын тү йілуі, ас қ орыту мү шелерінің секрециялық аппараттарының атрофиясы байқ алады.

Склеродермияда бет терісімен кө з пішіндері бұ зылады - бет маскаша қ атып қ алады, ауыз тарылады, мұ рын ү шкірленеді, еріндер жұ қ арады, кө з аламасының қ озғ алуы нашарланады, қ олдың саусақ тары cуық қ а сезімталданады, олар кө кшіл немесе бозғ ылт, саусақ тар ұ йығ ыш, қ ышиды, ауырсынады. Рентгенмен текергенде ө ң ештің болмашы кең ігендігі, тонусының бә сең дігі, пептикалы ойық жарасы, диафрагманың ө ң еш ө тетін тесігінің кең еюі байқ алады.

Ревматоидты, диссеминирленген қ ызыл жегі ө ң ештің ө згерістері - дисфагия, ө ң ештің ауыруы байқ алады.

Бірақ та қ ызыл жегіге тә н кө ріністер - буындар ауырсынуы, қ озғ алыстары нашарлауы, деформациялануы. Аяқ -қ ол еттерінің атрофиясы, Фелти синдромы (полиартрит, спленомегалия, лейкопения, анемия, тері пигментациясы), анкилозданғ ан спондилоартрит (Бехтерев ауруы), Рейтер синдромы (полиартрит, уретрит, коньюктивит).

Сурет № 20. Добромыслов -Торектің кө п этапты операциясы. Тоқ ішектең жасанды ө ң еш даярлау. а - операция жолы б - ө ң еш резекциясы в - тоқ ішектен трансплантант даярлау г – эзофагопластика

Қ ызыл жегіде ультракү лгін сә улеге, қ ан қ ұ юғ а сезімталдық кү шейеді. Науқ ас ауыр жү дейді, шашы тү седі, гипергаммаглобулинемия жә не гипопротеинемия, қ анда немесе сү йек миында Харгрейвстің қ ызыл жегілік торшалар жә не лейкоциттердің резетка тү сті жиынтық тары. Диагноз ү шін зақ ымданғ ан терімен буыннан алынғ ан биопсиялық материалды тексерудің маң ызы зор.

Кардияның ахалазиясы кардиоспазм, ө ң ештің идиопатиялық кең еюі, френоспазм, мегаэзофагус, долихоэзофагус т.б. ө ң ештің жү йке-бұ лшық ет аппараттарының ауруы. Бұ л ауруда тағ амды жұ тқ анда кардияның физиологиялық ашылуы бұ зылады да ө ң ештің тарылғ ан орнынан жоғ арғ ы бө лшегі созылып кең ейеді. Онда 2-3 л. дейін тағ ам жиналуы мү мкін. Бұ л ауру 100 мың адамның 0, 6-2-де кездеседі. Клиникасында тө стің артының ауыруы, дисфагия жә не регургитация, қ ұ сық. Қ ұ сық та қ арын қ ұ сығ ына тә н қ ышқ ыл иісі жоқ. Диагноз ү шін ө те маң ызды эзофагоскопия жә не рентгенді тексерістер. Барий ұ зақ уақ ыт қ арынғ а жетпей, кең іген ө ң еште сақ талады.

Ө ң еш дивертикулы - ө ң ештің кілегейлі қ абатының кейде барлық қ абаттарының шектелген азғ ана бө лшегінің қ апшық ша кең ейіп томпаюы. Дивертикулдың туа жә не жү ре пайда болатын, шынайы жә не жалғ ан тү рлері белгілі.

Сурет № 21. Ө ң ештен қ ан ағ уында Блекмор зондын қ олдану а – зондтың (қ арында манжеткасын желдендіру б – зондтың ө ң ештік манжеткасын желдендіру

Клиникасында жұ тынудың бұ зылуы жә не тағ амның ө ң ештен ө туінің қ иындануы, дисфагия дамиды. Тағ ам ө ң еште тұ рып қ алады. Қ ұ сық та жаң а немесе бұ рын қ абылданғ ан тағ амдар мен кө п мө лшерлі сілекей болады. Оларда тұ з қ ышқ ылы жоқ. Кейде толы дивертикул мойында жұ мсақ ісік ретінде байқ алады.

Кө к еттің ө ң еш ө тетін тесігінің жарығ ы - ө ң еш тесігі арқ ылы іштің кей-бір мү шесінің кө кірекке енуі. Жарық қ апшығ ының ішінде ө ң ештің тө менгі бө лшегі, қ арын, ащы немесе тоқ ішектер бө лшегі, шарбы, кө к бауыр болуы мү мкін.

Дисфагия, тө с артының ауырсынуы, тө стің қ атты ауыруының жү рек тұ сына, сол иық қ а, сол жауырынғ а берілуі (гастрокардиалъды синдром). Ө ң ештен, қ арыннан қ ан ағ уы.

Диагноз ренттендік жә не эндоскопиялық тексеріспен анық талады.