Балачак

Булачак шагыйрь хә зерге Арча районының Кушлавыч авылында 1886 елның 26 апрелендә (иске стиль буенча 14 апрельдә) Мө хә ммә тгариф мулла гаилә сендә дө ньяга килә. Малай туып дү рт ай ярым ү ткә ч, Мө хә ммә тгариф хә зрә т ү леп китә. Тол калган Мә мдү дә не (ә нисе) Сасна мулласына кияү гә бирә лә р. Бә лә кә й Габдулланы авылның Шә рифә исемле фә кыйрь бер карчыгына вакытлыча асрамага калдыралар. Шунда аның газаплы, авыр тормышы башлана.

Бераз соң рак ә нисе баланы ү зе янына ала. Лә кин бә хетле чаклар озак булмый: ә нисе дә вафат була. Ү ги атасы-мулла Габдулланы, озак та тормастан, ә нисе ягыннан бабасына - Ө чиле авылына кайтарып җ ибә рә. Ә инде бу гаилә дә балалар болай да кү п була, шуң а Апуш кү п кыенлыклар кичерә.

Бә лә кә й Габдулла монда ятимлекне генә тү гел, ачлыкны да татый. Бабасы, кү рше авыллардан икмә к сыныклары телә неп алып кайтып, балаларын ач ү лемнә н саклый. Ә бервакыт баланы, Казанга баручы бер ямщиккә утыртып, ерак, билгесез сә фә ргә озаталар. Теге ямщик исә Печә н базарына килгә ч: «Асрарга бала бирә м, кем ала?» — дип кычкырып йө ри...

Халык арасыннан бер кеше чыгып малайны ү злә ренә алып кайта. Яң а бистә һ ө нә рчесе Мө хә ммә твә ли абзый белә н Газизә абыстай шулай итеп малайлы булалар. Тукай ө чен бу исә — бишенче оя. Бә лә кә й Габдулла бу гаилә сендә ике ел буена ярыйсы гына яшә гә ч, тагын артып кала; ә ти-ә нисе авырып китә һ ә м: «Без ү лсә к, бу бала кем кулына кала, ичмасам, авылына кайтарыйк...» — дип, аны яң адан Ө чилегә озаталар. «Инде миннә н мә ң гелеккә котылдык дип уйлаган бу семьяның мине ничек каршы алганлыкларын уйлап белергә мө мкин». Тырыша торгач, малайны Кырлай исемле авылдан ир баласыз Сә гъди абзыйга уллыкка озаталар. Шулай ул алтынчы гаилә гә кү чә.

Оядан ояга кү чеп җ ылылык эзлә п йө ргә н бу сабыйга Кырлай мә рхә мә тлерә к булып чыга. Беренчедә н, бә лә кә й Габдулла монда башка урыннарга караганда озаграк яши, хә тта сабакка йө ри башлый. Икенчедә н, Кырлай авылында ул ү зенең килә чә к иҗ аты ө чен нигез булачак бик кү п рухи байлык туплый.

Рухи яктан авыл, крестьян тормышын тә мам кү ң еленә сең дергә н Тукайны кө ннә рдә н бер кө нне Кушлавыч авылының Бә дретдин исемле кешесе эзлә п таба да Уральскига алып китә.

Шулай Тукайның авыр, хә срә тле балачак чоры тә мамлана. Ул Җ аекка юнә лә.