Азақстан Республикасының зауыттары

1. Қ азақ стандағ ы ең алғ аш қ ұ рылғ ан машина жасау кө сіпорнына 1909 ж. Верный (Алматы) қ аласында орналаскан тұ қ ым сепкіш машинасын жатқ ызуғ а болады.

2. Металл ө ң деу ө неркө сібінің ең бір ерекше кә сіпорны - Ө скемен қ аласындағ ы Қ азақ стан Республикасының Монеталар сарайы. Ол 1992 жылы ұ лттық валюта - тең генің енуіне дайындық қ а байланысты Ү лбі металлургия зауытының бір цехының негізінде қ ұ рылғ ан. Монеталар сарайы монеталар соғ ады, Қ азақ стан Республикасының ордендері мен медальдарын, тө с белгілер мен ә скери қ ызметкерлердің айыру белгілерін, ә шекей бұ йымдар шығ арады.

3. Қ ұ ны 20 млн. долларды қ ұ райтын «Азия-Авто» зауыты Ө скеменде 2003 жылы салынғ ан. Бұ л зауытта автокө лік дайын кү йінде келген бө лшектерден қ ұ растырылады. Оны ресейлік «АвтоВАЗ («Ниват») зауыты, чехиялық «Шкода-Ауто» («Шкода») жә не америкалық серіктестігінің оң тү стік корей филиалы «Дженерал Моторс» («Шевроле») зауыттары «Шкода» маркалы автокө лігін қ ұ растыруғ а кө шуде. Зауыттың жобалау қ уаты - жылына 15 мың, 2008 ж. 3271 автокө лік қ ұ растырылды: оның 2358- «Лада», 593 - «Шевроле» жә не 320 -«Шкода». Бұ л еліміздегі ең ірі автокө лік қ ұ растыратын ө ндіріс (1.1-суретте кө рсетілген – Ө скемендегі «Азия-Авто» зауыты) [1].

1.1-сурет – Ө скемендегі «Азия-Авто» зауыты

4. Қ азақ станда барлығ ы 30-дай ә р-тү рлі қ ұ растыру ө ндірісі жұ мыс істейді. Олардың кө бі «Газель» автомобильдерін (микроавтобустар, самосвалдар, рефрижераторлар) троллейбустар, автобустар, ауыр жү к таситын «КамАЗ» автокө ліктері, коммуналдық техника шығ аратын Алматы қ аласында орналасқ ан. Орал қ аласында ресейлік «Ростауылмаш» зауытының «Нива-Эффект» комбайнын шығ арады (1.2-суретте кө рсетілген – Орал қ аласында ресейлік «Ростауылмаш» зауыты).

1.2 - сурет – Орал қ аласында ресейлік «Ростауылмаш» зауыты

5. Жоспарлы экономика кезінде Қ азақ станда ө німдері КСРО-ның басқ а еш жерінде шығ арылмайтын бірнеше ерекше зауыттары болды. Олардың ішінде «Ақ тө беауылмаш» (қ ой қ ырқ атын машинкалар шығ аратын), Алматы электротехника зауыты (жер асты тұ зды суларын тұ щыландыратын қ ондырғ ылар), «Целиноградауылмаш» (жер кабаттарын ү йіндісіз ө ң деу қ ұ ралдары, дестелегіш жө не қ ар тоқ татқ ыштар) зауыттарын айтуғ а болады.

6. Кө п уақ ытқ а дейін Қ азақ станның ауыр машина жасау ө неркә сібінде жетекші орында Алматы ауыр машина жасау зауыты болды. Зауыт ә лі кү нге дейін жұ мыс істеуде. Зауыт ө німдері - алюминий, мыс сым темірлері, қ ұ быр, прокат қ ұ ралдары, металлургия, химия ө неркә сіптеріне жә не атом реакторларына арнап кү рделі прокаттық қ ұ рал-жабдық тар шығ арылады, олар - ТМД жә не шетелдердің кө птеген зауыттарында пайдалануда.

7. Жоспарлы экономика кезең інде республика аумағ ындағ ы корғ аныс-ө неркә сіп кешені қ ұ рамында 50 жоғ ары технологиялық зауыт жұ мыс істеді. Бұ л зауыттар ө скери техника, қ ару-жарақ жә не оқ -дә рі шығ арғ ан. Солардың арасындағ ы жетекші зауыттар Петропавл (орта қ ашық тық қ а ататын зымырандар, бү л зымырандар ядролық зарядтарды тасымалдай алатын КСРО мен АҚ Ш арасындағ ы келісім бойынша қ арудың бұ л тү рі жойылды), Алматы (ә скери тең із флотына арналғ ан торпедо), Орал (атқ ыш қ ару-жарақ), Зырян (зымыран техникаларына арналғ ан микросызбалар) қ алаларында орналасты. Қ азіргі кездің ө зінде де осы аталғ ан 50-ге тарта қ орғ аныс зауыттар Қ азақ стан жө не ТМД елдерінің Қ орғ аныс кү шіне арнап, ө німдер шығ аруда.

8. 2009 ж. Астана каласында америкалық «Дженерал электрик» компаниясы мен ірі тепловоз қ ұ растыратын зауыт пайдалануғ а берілді. Ол бү гінгі кү нге сай Қ азақ стандық тар жә не шетел нарығ ы ү шін ДЭ «Эволюция» маркалы 150 тепловоз шығ аратын болды (1.3-суретте кө рсетілген – ДЭ «Эволюция» маркалы 150 тепловозы).

1.3-сурет – ДЭ «Эволюция» маркалы 150 тепловозы

1.1 АҚ «С.М. Киров атындағ ы машина жасау зауыты»

АҚ «Киров атындағ ы машина жасау зауыты»1942 жылы негізі қ аланды жә не ТМД территориясы мен Балтық елдерінде жылу қ озғ алтқ ышты торпеданы бірден-бір ө ндіруші болып табылады. АҚ «С.М.Киров атындағ ы машина жасау зауыты» Қ азақ стан республикасының ең ірі машинажасау кә сіпорындарының бірі болып табылады. Ұ лы Отан соғ ысы уақ ытында № 175-шi С.М. Киров атындағ ы кө лік жасау зауыты Махачкаладан Алматығ а кө шкен болатын.

Кә сіпорын ө зінің қ ызметінің кезең дері ішінде торпеданың 20 тү рі мен су асты жә не су ү сті кемелеріне арналғ ан кеме гидравликасының 150- тү рлерінен астам бұ йымдарын игерді. Торпеда дайындаудың толық технологиялық кезең ін орналастырады: ә зірленгендерді алу, бө лшектерді дайындау, жинау, тә жірибеден ө ткізу жә не дайын бұ йымның сапасын бақ ылауғ а дейін.

Кә сіпорынның сонымен қ атар тә жірибелі мамандардың шығ арылатын ө німнің сапасына ғ ылыми-зерттеу, қ ұ рылымдық жұ мыстары, метрологиялық сараптама, зертханалық бақ ылау жә не сапалық талдау жұ мыстарын орындайтын қ ұ рылымдаулық бюросы (Қ Б), бас технолог бө лімі (БТБ) жә не зертханалық -талдау орталығ ы (ЗТО) бар.

Ө німнің негізгі тү рлері: тең іздік суасты қ ару жарақ тары; кеме гидравликасының бұ йымдары; қ азандық тың жану ү рдісін автоматты басқ аруының кемелік жү йесі; темір жолғ а арналғ ан қ осымша бө лшектер; кен ө ндіруші ө неркә сібі мен мұ най газ кешеніне арналғ ан бұ йым.

Зауыттың аумағ ы 34 гектарды қ ұ райды. 26 цех қ ұ растырылғ ан, 2, 5 мың бiрлiк жабдық тары орнатылынғ ан. Ә скери ө нiмдерден басқ а, халық тұ тынатын тауарларды шығ арды: ө тектер, керогаздар, столғ а қ оятын газды тақ талар, ет тартқ ыш, шә йнектер, сейфтер, орындық тар жә не тағ ы басқ а. Кә сіпорында ө ндірістің келесі кө ріністері: ұ сталық, қ ұ ю, металл ө ң деу, ө ндіріс резең ке техникалық бұ йымының, серіппелердің, қ атайту ө ндірісі де бұ йымның сынақ тары ү шін зертханада бар. Зауыт тең iз су асты қ аруларын, Қ азан жануын процесстiң кеме гидравлигiнiң бұ йымы, автоматты басқ арудың кеме жү йелерiн ө ндiруде. Кен ө ндiру ө неркә сiбі жә не мұ найлы-газды кешен ү шiн темiр жол, бұ йымдар ү шiн қ осалқ ы бө лшектердiң шығ арылымын жасауда. КСРО таралуынан кейін зауыт 8 мемлекет кіретін Варшавдық келісімнен айырылды, оғ ан кіретіндер: КСРО, Румыня, Болгария, Польша, ГДР, Чехословакия, Венгрия жә не Албания. 90-жылдары С.М. Киров атындағ ы зауыттың қ иын кезең дері басталды. Жұ мыс бiрақ қ иын жылдарда да тiптi тоқ тамады. Торпедалар жә не қ орғ аныс ү шін ә скери жабдық тар ө ндiрiсімен қ атар, бiр уақ ытта азаматтық ө нiмдi мең гере бастады. Ескерткiштер ү шiн бұ йымдардың қ ұ юы мең герілді. Алматылық тар назарына Республика Алаң ындаң ы Алтын Адам жә не Абылай хан ескерткішін, астаналық тарғ а - Томирис ханшайым ескерткiштерін ұ сынды. Зауыттың қ азіргі сипаттамасы мә з емес.10 мың жұ мысшылардан тек 600 адам қ алды. Олардың iшiндегі кө пшілігі зейнет жасындағ ылар. Зауытта жас мамандар да бар, бiрақ олар онша кө п емес. 2003 жылы С.М.Киров атындағ ы кө лік жасау зауытының мемлекеттiк акциялар пакетi " Ұ К Қ азақ стан инжиниринг" серіктестігіне тапсырылды. (1.4-суретте кө рсетілген – Киров атындағ ы зауыттағ ы ө ндірістік жұ мыс цехі).

1.4 – сурет – Киров атындағ ы зауыттағ ы ө ндірістік жұ мыс цехі