Азақстан картографиясының қысқаша тарихы

Дә рістің мақ саты: Қ азақ стан картографиясының шығ у тарихын білу

1919 жылдың 15 наурызындағ ы Жоғ арғ ы геодезиялық басқ арма қ ұ ру туралы Декретімен, Халық шаруашылығ ы Жоғ арғ ы Кең есінің ғ ылыми-техникалық бө лімі жанынан КСРО геодезиялық қ ызметі ұ йымдастырылды.

Қ азақ стан аумағ ында, сол кезең нен 1945 жылғ а дейін барлық топография-геодезиялық жә не картографиялық жұ мыстар Батыс-Сібір Аэрогеодезиялық топографиялық кә сіпорыны мен Орта-Азия Аэрогеодезиялық кә сіпорынының топографиялық -геодезиялық тобының кү шімен орындалды. 1945 жылы Алматы Қ азақ Аэрогеодезиялық кә сіпорны ұ йымдастырылды. 1945-1947 жылдар аралығ ында Қ азақ ССР-ының бү кіл аумағ ында 1: 1000000 масштабтағ ы мемлекеттік картографиялау мақ сатындағ ы тү сірімдерді аяқ тау міндетін мақ сат етті. Қ азақ Аэрогеодезиялық кә сіпорыны ө зінің жұ мысын 1945 жылдың 1 қ аң тарында бір далалық топографиялық топ жә не Талғ ар станциясындағ ы стационарлық базасымен бастағ ан болатын. 1991 жылы Қ азақ стан Республикасының Тә уелсіздік алуына орай, геодезия жә не картография саласының барлық қ ұ рылымдары да қ айта қ алыптасты. Қ азақ КСР Президентінің 1991 жылғ ы Жарлығ ымен, барлық мемлекеттік кә сіпорындар мен мекемелер одақ тың бағ ыныштылығ ынан шығ арылып, Қ азақ КСР Ү кіметінің қ арауына берілді, Қ азақ КСР Министрлер Кабинеті жанынан Геодезия жә не картография Бас басқ армасы (Қ азгеодезия) қ ұ рылды. Оның қ ұ рамына бұ рынғ ы ГКБ басқ армасының барлық кешенді бірлескен экспедициясы, яғ ни Қ азақ стан аумағ ындағ ы, ұ йымдар мен кә сіпорындар, сондай-ақ мемлекеттік геодезиялық аймақ тық бақ ылау инспекциясы (Қ азАГБИ) кірді. 1992 жылы бұ рынғ ы Ұ лттық картографиялық -геодезиялық қ ордың орынына Орталық картография-геодезиялық қ ор (ОКГҚ) қ ұ рылды. Қ азақ стан Республикасы Президентінің 1996 жылғ ы Жарлығ ымен Қ азгеодезия таратылып, оның қ ызметі Жер қ атынастары жә не жерге орналастыру Мемлекеттік комитетіне (Мемжерком), содан кейін 1999 жылы Қ азақ стан Республикасы Жер ресурстарын басқ ару жө ніндегі агенттігіне берілді. Қ азіргі Агенттік қ арамағ ында мынадай республикалық мемлекеттік қ азыналық кә сіпорындар бар: ― Астанатопография‖, ― Шығ ысгеодезия‖, ― Батысгеодезия‖, ― Қ азгеокарт‖, ― Ұ лттық картография-геодезиялық қ ор‖, ― Солтү стікгеодезия‖, ― Орталық маркшейдерия‖, ― Оң тү стікгеодезия‖. Қ азақ стан Республикасы топография-геодезия саласында алғ ашқ ы қ алыптасу жә не даму кезең і ө те кү рделі ө тті. Бү гінде айтулы салағ а біртіндеп жаң а техника мен технология енгізілуде. Бұ л электрондық тахеометрлер, координаттарды айқ ындаудың спутниктік жү йесі. Геоақ параттық технологияларды (ГАЖ) қ ұ ру мен енгізу картография-геодезиялық саласының аса маң ызды, яғ ни Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік шекарасын демаркациялау мен делимитациялау, электрондық сандық топографиялық карталарды жасау сияқ ты кү рделі мә селелерін шешуге жол ашады. Қ азақ стан Республикасының саяси-ә кімшілік карталар, дү ние жү зінің саяси картасы, Қ азақ стан Республикасының физикалық оқ улық карталары ә зірленуде. Қ азақ стан Республикасы Тә уелсіздігінің ө ткен 10 жылында кө ршілес мемлекеттер аумағ ында 100, 5 млн. гектарғ а аэрогеодезиялық зерттеу жұ мыстары орындалды. Сонымен қ атар, институт мамандарының қ атысуымен Астана, Павлодар, Жезқ азғ ан қ алаларымен қ оса, 300-ден аса ауылдық елді мекендердің, соның ішінде ө ткен аэрофототү сірімдер материалдары бойынша ү лкен масштабтағ ы тү сірімдерді сызбалар (карта) жасау іске асырылды. Сандық картографиялау технологиясы тү гелімен игерілді.

Мемлекеттік жә не арнаулы маң ызы бар геодезиялық жә не картографиялық қ ызметтің негізгі бағ ыттары анық талды. Мемлекеттік реттеудің, жү зеге асырудың, лицензиялаудың жә не қ аржыландырудың, сондай-ақ геодезиялық жә не картографиялық қ ызметтің метрологиялық қ амтамасыз ету нормалары қ арастырылғ ан. Картографиялық ө німдерге авторлық қ ұ қ ық нормалары, геодезиялық жә не картографиялық ө німдерге мемлекеттік меншіктігі анық талғ ан жә не Қ азақ стан Республикасының геодезиялық жә не картографиялық қ ызмет туралы заң наманың бұ зылуына жауапкершілік қ арастырылғ ан. Ұ лттық картографиялық -геодезиялық қ ордың қ ызметін реттеу жө ніндегі нормалар жә не геодезия мен картография саласындағ ы халық аралық қ атынасты жү зеге асыру қ арастырылғ ан [6].

Негізгі ə дебиет (1 нег. [41-84])

Қ осымша ə дебиет (1 қ ос. [66-133])

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Пиксель деген не?

2. Тү йін деген не?

3. Тү с пен оның ү лгілері

4. ГИС-та ү шө лшемді ү лгілерді кө рсетудің қ анша тə сілі бар?

5. Картаның қ андай элементтері картада нү ктемен сипатталады?