Осымша материал.

«Жылнамашы қ ария» (ертегі)

Жылнамашы қ ария далағ а шық ты. Ол жең ін желпіп еді, қ ұ стар ұ шып шығ а бастады. Ә р қ ұ стың ө зінің ерекше аттары бар.

Жылнамашы қ ария жең ін бірінші рет желпіп еді - қ анатты ұ ш қ ұ с ұ шып шық ты. Суық тү сіп, аяз қ ыса бастады.

Қ ария екінші рет желпіп қ алды - екінші рет ү ш қ ұ с ұ шып шық ты. Қ ар еріп, далада гү лдер қ ылтия бастады.

Қ ария ү шінші рет жең ін желпігенде-тағ ы ү ш қ ұ с ұ шып шық ты. Кү н ысып, тымырсық басталды. Шаруалар қ арабидайларын ора бастады.

Қ ария тағ ы да жең ін желпіп жіберді - бұ л жолы да ү ш қ ұ с ұ шып шық ты. Суық жел соғ ып, жаң быр бү рке бастады, жер бетін тұ ман жапты.

Ал қ ұ стар жай қ ұ с емес еді. Ә р қ ұ стың тө рттен қ анаты бар. Ә р қ анатта жетіден қ ауырсын. Ә р қ ауырсынның ө з аттары бар. Қ ауырсынның бір жағ ы - ақ, екінші жағ ы - қ ара. Қ ұ с қ анатын бір рет қ ақ са, жап-жарық болады, тағ ы бір рет қ ақ са, қ ап-қ араң ғ ы болады.

В. Даль

17 -сабақ. Аудан жә не оның ө лшем бірліктері

Сабақ тың мақ саты: оқ ушыларда ауданның жаң а ө лшем бірліктері туралы тү сінік қ алыптастыру; есептеу жә не ө з бетімен жұ мыс істей білу дағ дыларын жетілдіру; интеллектуалдық қ иындық тарды жең е білу жә не ө зін-ө зі бағ алай білуге тә рбиелеу.

Сабақ тың барысы:

Тірек білім, білік жә не дағ дыны белсендіру.

1. Кө ркем жазу минуты.

- 3 миллион 67 мың 69 бірлігі бар санды жазың дар. Кө рші сандарды жазың дар. 100-ден ү лкен, 60-тан кіші, 1 миллионғ а ү лкен сандарды жазың дар.

2. «Компьютер» дидактикалық ойыны. Мұ ғ алім тапсырмалар тізбегін оқ иды, оқ ушылар жауабын айтады.

7 200: 8 + 100 - 190: 9 • 4: 10: 9 • 1 000 (4 000)

8 • 50 + 1 000: 2 • 8 - 5 000: 2 • 7 (2 100)

4 500: 9 • 5 - 2 000: 2 • 4 • 0 + 750 (750)

3. Математикалық диктант. «Иә -жоқ». Оқ ушылар дә лелдемемен келіскен жардайда «+» немесе келіспеген жардайда «-» таң басын қ ояды.

· Тіктө ртбұ рыштың ауданын табу ү шін ұ зындығ ын еніне кө бейту керек.

· Қ абырғ асы 3 см болатын шаршының ауданы 12 см-ге тең.

· Қ абырғ алары 5 см жә не 6 см болатын тіктө ртбұ рыштың ауданы 30 см².

· Шаршының периметрін табу ү шін қ абырғ асының ұ зындығ ын 4-ке кө бейту керек.

· Квадрат километр - бұ л қ абырғ асы 1 км болатын шаршы.

· Егер шаршының ауданы 25 см² болса, онда оның қ абырғ аларының ұ зындығ ы 5 см.

· Егер тіктө ртбұ рыштың ауданы 45 см², ал оның ұ зындығ ы 9 см болса, онда оның ені 5 см болады.

· Қ абырғ алары 1000 м шаршының периметрі 4000 м-ге тең. Жаң а материалмен танысу.

- Аудан ө лшем бірліктерін атаң дар (см², дм² м²). Ауданды ө лшеудің осы бірліктерін барлық уақ ытта пайдалану тиімді ме? (Жоқ, мұ ндай бірліктермен ү лкен жазық тық ты, мысалы, егіс даласының ауданын, қ аланың ауданын, тең іздің ауданын, елдің ауданын ө лшеу қ олайсыз). Мұ ндай жағ дайда не істеу керек? (Неғ ұ рлым ірі ө лшем бірліктерін пайдалану керек). Аудан бірліктерінің кестесін қ араң дар. Сендерге белгілі немесе белгісіз бірліктерді атаң дар. Аудан бірліктерінің қ атынасын естерің де сақ таң дар.

Фигураның ауданын квадрат миллиметр, квадрат сантиметр, квадрат дециметр, квадрат метр, квадрат километрмен ө лшейді. Ауыл шаруашылығ ында ауданды ө лшеудің тағ ы да екі бірлігі -гектар жә не ар пайдаланылады. Квадрат сантиметр (кв. дециметр, кв. метр жә не т.б.) - бұ л қ абырғ алары 1 см-ге (Ідм-ге, Ім-ге) тең шаршы.

- Сендер ауданның қ андай бірліктерін білдің дер? Ар деген не? Қ ысқ аша қ алай жазуғ а болады? 1 ар нешеге тең? Гектар деген не? 1 га нешеге тең? 1 га-да неше ар бар?

Алғ ашқ ы бекіту

№2 тү сіндіріле отырып орындалады.

№5 а) есептің сызбасын салу тиімді.

Есепті амалдар бойынша жан-жақ ты тү сіндіре отырып орындау керек.

1) 25 • 20 = 500 (м²) - барлық жер телімінің ауданы

500: 2 = 250 (м²) - алма ағ аштары алып жатқ ан аудан

500: 4 = 125 (м² - алмү рт ағ аштары алып жатқ ан аудан

250 + 125 = 375 (м²) - алма жә не алмұ рт ағ аштары алып жатқ ан аудан

500 - 375 125 (м²) - жидек ағ ашты алып жатқ ан аудан

№5 ә) есепті ө здік жұ мыс ретінде ұ сыну.

1) 128 • 3 = 384 (алма ағ ашы)

2) 384 - 128 = 256 (артық)

Жауабы: алмұ ртқ а қ арағ анда 256 алма ағ ашы артық.

Ө тілген материалдармен жұ мыс

Ауданның ө лшем бірліктерін оқ ып-ү йренуге байланысты алгебралық материал - сандардың квадратын қ айталау керек. №4 тапсырма осығ ан бағ ытталғ ан. 10 санының жә не бір таң балы сандардың квадратын естеріне тү сіреді (оқ улық форзацында келтірілген кестені пайдалану).

№3 тапсырманы оқ ушылар ө з бетінше орындап, тексереді.

№7 тапсырманы ұ жым болып орындайды. Егер балаларғ а талдау жасау қ иынғ а соқ са, берілген тапсырманы кө рнекілікті пайдалана отырып орындауғ а болады: мұ ғ алім балаларғ а ө лшемі сипатталғ ан аквариумғ а сә йкес қ орапты кө рсетуіне болады.

45 • 20 = 900 (см²) - тү бінің ауданы

20 • 30 = 600 (см²) - кішкене бү йірінің ауданы

45 • 30 = 1 350 (см²) - ү лкен бү йірінің ауданы

Сабақ соң ында конструктормен жұ мысқ а арналғ ан «Пентамино» ойынын орындауды тапсырың ыз (№8).

Ү й тапсырмасы: №6. Шығ армашылық дең гей: «Ежелгі аудан ө лшем бірліктері» тақ ырыбымен зерттеу жү ргізу. Зерттеудің алғ ы сө зін былай бастауғ а болады: «Ертеде аудан бірліктері ретінде қ ұ дық (бір қ ұ дық тан суғ аруғ а болатын аудан), соқ а немесе тырма (бір кү нде соқ амен немесе тырмамен ө ң делген жердің ауданы) пайдаланылды».

18-сабақ. Тік бұ рышты параллелепипедтің, текшенің кө лемі.

Кө лемнің ө лшем бірліктері

Сабақ тың мақ саты: дененің кө лемі жә не кө лемнің ө лшем бірліктері туралы тү сініктерін қ алыптастыру; кө лемнің жаң а ө лшем бірліктерімен таныстыру жә не олардың арасындағ ы қ атынасты қ ою.

Сабақ тың барысы:

Тірек білім, білік дағ дыны белсендіру

Бү гінгі жаң а тақ ырыптың атауын оқ ың дар. Ол ү шін ө рнектердің мә нін тауып, жауаптарды кему ретімен жазың дар.

Сабақ тың тақ ырыбын қ ұ растыр.

Кө ркем жазу минуты.

- 57 615 санын жазың дар. Сандағ ы толық ондық тар (5 761), жү здіктер (576), мың дық тар (57), ондық мың дарды (5) атаң дар. 800 000 санын жазың дар. Жү здіктер (8 000), мың дық тарды (800) атаң дар.

Кез келген тү рдегі ауызша есептеу жұ мысы нумерацияғ а негізделген есептеу тә сілдерін, есептеудің тиімді тә сілдерін қ айталауғ а бағ ытталғ ан болуы мү мкін.

«Аудан бірліктері» тақ ырыбындағ ы тест тапсырмалары (бақ ылау жә не тексеруге арналғ ан дә птерде) ө здік жұ мыс ретінде ұ сынылады.

Кестеден геометриялық денелердің атауын оқ ың дар. Артық сө зді тап. (Параллелепипед, текше, шаршы. Артық сө з: шаршы. Ө йткені шаршы - жазық фигура, ал қ алғ андары - кө лемді денелер). Қ андай фигуралардың кө лемін есептеуге болады. Сабақ тың тақ ырыбын анық та.

Мұ ғ алім артық фигураны табуды ұ сынады. Тақ тағ а сурет ілінеді. Текшенің неге артық екенін дә лелдейді (барлық фигуралар жазық, ал текше - кө лемді).

Мұ ғ алім балаларғ а кө лемдері ә ртү рлі қ ораптар кө рсетеді.

- Осы қ ораптарды салыстырың дар. Олардың қ айсысы ү лкен? Қ ораптарды шамалары бойынша салыстырғ ан кезде біз кө лемі туралы айтамыз. «Кө лем» деген сө зді қ алай тү сінесің дер?

Оқ улық тан «кө лем» деген не екенін оқ ың дар. Яғ ни, мына қ ораптардың қ айсысы кө лемі бойынша ү лкен? (Ү лкен кең істікті алып жатқ аны). Кө лемді қ алай ө лшеуге болады? Қ андай ө лшем бірліктерін пайдалануғ а болады? (Кішкентай қ орапты алып ө лшеп, ү лкен қ орапқ а осындай кішкене қ ораптардың қ аншасы сыятынын білу керек). Ал егер біз енді басқ а кө лемдегі қ орапшалармен ө лшесек, осындай кө лемнің шамасы шығ а ма? Ал ө лшенген қ ораптың кө лемі ө згере ме? (Жоқ.) Яғ ни біздің алдымызда кө лемнің ө лшем бірліктерін табу проблемасы тұ р. Кө лемнің қ андай ө лшем бірліктері бізге таныс? (см²)

Жаң а материалмен танысу.

Жаң а ө лшем бірліктерімен танысуды 4-сыныпқ а арналғ ан демонстрациялық материалдардағ ы кесте арқ ылы жү зеге асыруғ а болады. Оқ улық қ а ұ қ сас кесте қ ұ растырылады.

№1 (ә) тапсырмадағ ы салыстыру жұ мысын орындайды. Атаулы сандарды салыстыру ү шін, оларды бірың ғ ай ө лшем бірліктеріне ө рнектеу керек.

Алғ ашқ ы бекіту

№2 тапсырманы орындай отырып (кө рсетілген ө лшем бірліктеріне ө рнектеу), оқ ушылар кө лемнің ө лшем бірліктерінің арақ атынасын дауыстап айтып отырады. Бұ л кезең де жаднама-кестені қ олдануғ а болады.

Берілген тақ ырыпты оқ ып-ү йренуге байланысты алгебралық материал - санның кубын еске тү сіру қ ажет. Ол ү шін оқ улық форзацындағ ы 10 санының жә не бір таң балы сандардың квадраты мен кубының мә ндерін салыстырады.

№4 тапсырманың біразын сыныпта орындап, қ алғ анын ү йге беруге болады. Есепті шығ ару кезінде кө рнекі қ ұ рал қ олданғ ан дұ рыс.

Ө тілген материалдармен жұ мыс.

№5 тапсырмада ауданы мен қ абырғ аларының бірі белгілі тіктө ртбұ рыштың периметрі мен белгісіз қ абырғ асын табу керек.

№6. Есеп бойынша ө рнектер қ ұ растырады. Кү рделендіру нұ сқ асы ретінде есеп бойынша тең деу қ ұ растыруды ұ сынуғ а болады.

№7 тапсырма оқ ушыларғ а бұ рыннан таныс, ө з беттерінше орындай алады.

Кө лемнің ө лшем бірліктерімен оқ улық бойынша танысу.

- Қ ораптың кө лемін анық таң дар. (Оқ ушылар 5 адамнан топ-тарғ а бө лінеді. Ә р топқ а шағ ын қ ораптар беріледі. Балалар қ ораптың биіктігін, ұ зындығ ы мен енін ө лшеп жә не кө лемін есептеуі керек. Сосын шешімдерін дә лелдеулері керек).

№8 тең деуді шешер алдында мұ ндай тең деулерді жай тең деуге айналдырудан бастау керек екенін балалардың естеріне салу керек.

№9 тапсырманы орындаудың бірнеше нұ сқ асы бар. Оң жә не сол жақ тағ ы ә ртү рлі сандарды бос орынғ а қ ояды. Ә р кезде тиімді қ осылғ ыштарғ а топтау тә сіліне жү гінген дұ рыс.

Ү й тапсырмасы. №4 (б), №8 (3-бағ ан). Шығ армашылық дең гей: тік бұ рышты параллелепипедтің ү лгісін жасап, оның кө лемін есептеу.

19-20-сабақ тар. Ө ткенді пысық тау.

Бұ л сабақ тарды мұ ғ алім ө з қ алауынша қ ұ рады. Оқ улық тағ ы, есептер мен жаттығ улар жинағ ындағ ы материалдарды, тексеруге арналғ ан дә птердегі ө здік жұ мыстарды оқ ушылардың білім, білік дең гейін тексеруге, тү зетуге пайдалануғ а болады.

№11 тапсырманы орындауғ а нұ сқ ау.

Ізденуді жең ілдету ү шін, алдымен барлық кішкентай ү шбұ рыштарды жазып алу керек. Содан соң осындай екі ү шбұ рыштан, одан кейін ү ш ү шбұ рыштан тұ ратын ү шбұ рыштарды санайды. Сондай-ақ ең ү лкен ү шбұ рышты санауды да ұ мытпау керек.

№12 тапсырманы орындауғ а нұ сқ ау.

Анасы дө ң гелек тә тті нан пісіріп, ү лкен пышақ пен ұ зына бойына ү ш рет кесті, сонда 6 бө лік тә тті нан шық ты. Балалар 6 рет кесті деп шатастыруы мү мкін, ондай жағ дайда сурет (дө ң гелек) арқ ылы кө рсету керек. Егер тө рт тілік жасаса, 8 бө лік шығ ады.

Анасы параллель тү зулермен тіліктер жасай ма немесе центрі арқ ылы тіліктер жасай ма анық тап алу керек. Есептің шешуі осығ ан байланысты. Жекелей немесе топта практикалық жұ мыс ұ йымдастыру керек. Ә р топқ а ә ртү рлі тә сілмен кесуді тапсырың ыз (параллель сызық тар бойымен жә не центрі арқ ылы). Шешулерін салыстыру.

Кесу мө лшерін арттырып, есепті ары қ арай кү рделендіруге болады. Тілік сандарының артуы мен пайда болғ ан бө ліктердің арасындағ ы заң дылық ты бақ ылау керек.

21-22-сабақ тар. Ө ткенді қ айталау жә не білімдерін тексеру

Оқ улық тапсырмалары қ орытынды сабақ тарды ұ йымдастыруғ а жә не дамытушылық бақ ылауғ а қ олданылады. Осы уақ ытқ а дейін балалар не ү йренгені, қ андай тапсырмаларды орындауғ а қ иналатыны анық талады. Білім, білік, дағ дыларын тү зетуге арналғ ан бағ дарлама белгіленіп, жү зеге асырылады.

Алғ аш рет «Абайла!» шартты белгісімен танысады.

№5 тапсырма осы шартты белгімен берілген. Балалар тура емес тең сіздіктерді табуғ а ү йренеді.

Жұ мыстың қ иын тү рлерінің бірі - есепке тең деу қ ұ растыру (№7).

ә) 1-кү ні - 600 кг

2-кү ні - жартысы

Шешуі мен берілуін былай жазуғ а болады:

х кг картоп қ алды.

600 кг - 1-кү ні сатылды.

600: 2 - 2-кү ні сатылды.

Барлығ ы - 2 т картоп.

Тең деу: 600 + 600: 2 + х 2 000

Ары қ арай кү рделі тең деулерді шешу алгоритмін естеріне тү сіріп, тең деудің тү бірін табады. Тексеріп, жауабын жазады.

№13 тапсырмағ а нұ сқ ау.

Сү т екі ыдысқ а бө лініп қ ұ йылды. Екінші ыдыстағ ы сү т бірінші ыдыстағ ы сү тке қ арағ анда 2 есе артық. Ә р ыдыстан 10 литрден сү т қ ұ йып алынғ аннан кейін бірінші ыдысқ а қ арағ анда да, екінші ыдыста 3 есе артық сү т қ алды. Ә р ыдыста неше литр сү т болды?

Есепті кө рнекі тү рде бейнелеп кө рсеткен дұ рыс.

Былай пайымдауғ а болады: екі сан аламыз, ол есептің шартын қ анағ аттандыруы тиіс. Яғ ни 2 есе артық жә не 10-ғ а артық (ө йткені 10 л қ ұ йып алынды), 10 санын азайтқ аннан кейін (қ ұ йып алғ аннан кейін) 3 есе артық жә не 0-ден артық (ө йткені ыдыста қ алғ ан сү т айтылады) шартын қ анағ аттандыратындай екі сан болуы керек.

1-байқ ау - 10 мен 20 саны келмейді.

2-байқ ау - 20 меи 40 саны

20-10-10

40 - 10 = 30

30: 10 = 3, яғ ни есептің шарты толық орындалып тұ р.

23-сабақ. Кө п таң балы сандарды қ осу жә не азайту

(есептеудің ауызша тә сілдері)

Сабақ тың мақ саты: кө п таң балы сандармен ауызша есептеуді орындауғ а ү йрету; есептеу дағ дыларын жетілдіру.

Сабақ тың барысы.