Тақырып: Философиядағы құндылықтар мәселесі

Аксиология (грекше ахіа-қ ұ ндылық жә не logos - ілім, сө з) – қ ұ ндылық табиғ атын философиялық тұ рғ ыдан зерттеу. Аксиология философияда Х1Хғ. аяғ ы-ХХғ. басында философияның жалпы «қ ұ ндылық проблемасына» қ атысты кейбір кү рделі мә селелерін шешуге тырысқ ан ә рекет ретінде дү ниеге келді. Қ ұ ндылық проблемасы, барлық нә рсенің жаппай шешімінін сипатына ие болады жә не ерекше, ғ ылыми зерттеуден тыс, дү ниеге кө зқ арастын ө зіндік тә сілі деп есептеледі. Аксиология ү ш тү рдің қ ұ ндылық теориялары болып саналады. Объективті-идеалистік теориялар (неокантшылдық, гуссерль феноменологиясының ө кілдері М.Шелер мен Н.Гартман, неотомизм, интуитивизм) қ ұ ндылық ты кең істік пен уақ ыттан тыс тұ рғ ын одү ниелік нә рсе ретінде тү сіндіреді. Субъективті-иделистік теориялардың логикалық позитивизмнің, эмотивизмнің, этикадағ ы лингвистикалық талдаудың, аффективтік – ерік теорияларын жақ таушылары У.Эрбаннын, Д.Проллдың, К.Люистің жә не т.б. қ ұ ндылық жақ тастары қ ұ ндылық ты тек адамның немесе жалпы табюиғ ат заң дарының табиғ и қ ажеттерінің кө рінісі ретінде қ арастырады. Қ ұ ндылық тың натуралистік теориясын (Мү дде теориясы, эволюциялық этика, космостық телеология этикасы) адамның табиғ и қ ажеттерінің немесе жалпы табиғ ат заң дарының кө рінісі ретінде тү сіндіреді. Ғ ылыми тү сіндірү де қ ұ ндылық проблемасы универсализмнен арылғ ан. Бү л проблеманың астарында ғ ылыми жолымен шешілетін алуан тү рлі философиялық мә селелер жатыр.Аксиологиялық аспект – қ ұ ндылық тар табиғ атын зерттеу – сонымен тек салыстырмалы дербес сипатқ а ғ ана ие болып отыр. Ә лемді рухани-практикалық игеру процесі барысында адам болмысты ө з қ ұ ндылық тары арқ ылы қ арастырады. Адамның ә лемге қ атынасының ерекшелігі оның ө зін жә не ө зге адамдарды, қ оршағ ан дү ниедегі заттарды, қ ұ былыстарды, процестерді қ айырымдылық, ә ділеттілік, сұ лулық, пайдалылық жә не т.б.тұ рғ ысынан бағ алап, қ ұ ндылық тар арқ ылы қ арастыруымен сипатталады. Қ ұ ндылық тық қ атынас ә рқ ашан да субъектінің бойында белгілі бір эмоциаларды – қ уану, сү йсіну, таң дану, табыну сияқ ты сезімдерді тұ ғ ызады. Олардың ішіндегі ең жоғ арғ ысы – қ асиеттерге табыну. Адамғ а қ асиеттер, мейлі ол діни немесе діни емес зайырлық қ асиеттер болсын, қ ажет. Бұ л мә селе, ә сіресе, қ оғ амның адамгершілік тұ ғ ырлары мен мә дени дә стурлерінің қ ұ нсыздануы мен қ ұ лдырау кезінде ө зектілігін байқ атады. Қ ұ ндылық тар – қ асиеттер. Қ асиетсіз адам жануарғ а айналып кетеді. Оларғ а деген табынушылық катынас бала кезден, ана сү тімен бірге, ө зінің ана тілі арқ ылы, мораль негіздері ретінде, ө з тарихын, мә дениетін, ә дет- ғ ұ рыптары мен салт-дә стү рлерін игеру нә тижесінде орнығ ады. Қ асиеттер адам бойына моральдік жауапкершіліктер жү ктейді, сезімін айқ ындай тү седі. Қ ұ ндылық тық эмоцияның ең жоғ арғ ы формасы – «жамандық тан» тазаруды білдіретін катарсис болып табылады. Қ ұ ндылық тарды танудағ ы ең қ иын мә селе – нағ ыз қ ұ ндылық тарды жалғ андарынан ажырата білу. Ол тек теория жағ ынан алғ анда ғ ана қ иын. Біз ізгілік пен зұ лымдық ты ешқ айсысына анық тама бермей-ақ ажырата аламыз. Тіпті барлығ ы зұ лым болғ анда да зұ лымдық тың аты зұ лымдық, ешкім қ айырымды болмаса да қ айырмдылық тың аты қ айырымдылық. Тек қ айырымдылық пен адамғ а қ ызмет ететін нә рсе ғ ана нағ ыз қ ұ ндылық болып табылады. Қ ұ ндылық тар ө мір сү ріп қ ана қ оймайды, соны мен қ атар бір бірімен салыстырыла отырып, ө зіндік қ ұ ндылық тық қ атарды, қ ұ ндылық тық сатына қ ұ райды. Ә дебиеттерде қ ұ ндылық тар жіктелуі ә детте былайша беріледі: витальді (ө мір, денсаулық, игілік, экология жә не т.б.); ә леуметтік (ә леуметтік статус, ә леуметтік жағ дай, байлық, отбасы, тә уелсіздік жә не т.б.); діни (Қ ұ дай, сенім, ғ ұ рып, шіркеу жә не т.б.); моральдік (қ айырымдылық, достық, сү йспеншілік, парыз, адалдық, ә ділеттілік жә не т.б.); эстетикалық (сұ лулық, идеал, ү йлесімділік жә не т.б.); саяси (заң дылық, мемлекеттілік, Ата заң, азаматтық, бостандық тар мен қ ұ қ ық тар жә не т.б.). Осылайша қ ұ ндылық тар жалпы динамика мен сипатталатын мә дени реттеушіліктің қ озғ алмалы саласын білдіреді.