Тақырып: XX ғасырдағы Батыс философиясының негізгі бағыттары

Қ азіргі замандағ ы Батыс философиясында ә ртү рлі ағ ымдар бар. Олардың ең ірілеріне тоқ таламыз. Аналитикалық философия. Негізгі мә селелері философияның мә ні, онтология мен гносеология, методологияны тілдің логикалық талдауы арқ ылы тү сіндіру. Р.Карнап, Б.Рассел, Дж.Айер-логикалық позитивизмнің ө кілдері- талдауда символикалық логиканың тә сілдеріне жү гінеді, ал Л.Витгенштейн қ арапайым тілдің талдауымен айналысады. Аналитикалық философияның ө зі ішінде, ғ ылым философиясының дамуымен дағ дарыс пісіп жетілді. И.Лакатос ө зіндік сипаттағ ы ғ ылыми-зерттеу бағ дарламасын жасады. Онда ғ ылымның дамуы бірі-бірі тығ ыз байланыстағ ы ә ртү рлі теориялардың ө зара ауысуымен тү сіндірілді. Г.Кун жалпы теориялық стандартқ а, методологиялық қ алыптар мен дү ниетанымдық ұ станымдарғ а негізделген белгілі ғ ылыми қ ауымдастық тың іс-ә рекетінің моделін жасады. Бұ л моделді ол парадигма деп атады. К.Поппер ғ ылыми білімдердің ө суі туралы пікір қ орытты. Ғ ылыми білімдердің ө суі-мық ты теориялардың ұ сынылуымен тығ ыз байланысты. Прагматистік философия (Ч.Прис, У.Джеймс, Дж.Дьюи)-негізінен АҚ Ш-та даму рө лінде, ө йткені бұ л елде іскерлік, ә рекет пен табыс бә рінен де жоғ ары қ ойылды. Осы жағ дайды тү сіну мақ сатында алдың ғ ы қ атарғ а іс-ә рекет жоспары мен таным шығ ып, отырады. Бұ л ілімнің негізгі ұ ғ ымы-тә жірибе. Тә жірибенің қ айнар кө зі- тү йсіктер, кез-келген, эмоциялық жағ дай, еріктік импульстер. Заттар белгілі бір анық тық ретінде тә жірибеде берілмеген. Олар субъектінің еркінің кү шімен тү йсіктер ағ ынынан шығ арылады, сондық тан шындық адамның еркінің кү шімен тү йсіктер ағ ынынан шығ арылады, сондық тан шындық адамның еркінің кү шімен жасалады деген қ орытынды туындайды. Яғ ни, тә жірибенің объективті жағ ы еске алынбайды, ол рухани теориялық іс-ә ркекет деп есептелінеді. Прагматиктер ақ иқ атты анық тауда оның қ ұ ндылық тық сипатына мә н береді. Пайда ә келетін нә рсенің бә рі ақ иқ ат деп жарияланады. Ғ ылым мен білім де оның пайдалығ ы, керектігі тұ рғ ысынан бағ аланады.

Психикалық талдау философиясы. Оның негізінен З.Фрейд қ алады. З.Фрейд –дә рігер, ми анотомиясын зерттеген, жү йке ауруларын бақ ылағ ан. Дә рігерлік практикасында адамның қ ояншығ ы ұ стап қ алуының табиғ атын бақ ылап, оның себептерін білуге тырысқ ан. Адам санасында не боып жатады, неліктен адамның психикалық саулығ ы бұ зылады, кү йрейді. ө зінің «Қ ояншық туралы зерттеу» деген ең бегінде осындай сұ рақ тарғ а жауап берген. Адам ө мірі оң ай емес, онда ә ртү рлі жағ ымды, жағ ымсыз жағ дайлар болып тұ рады. Кейде тіпті ө те қ иын жағ дай болуы мү мкін. Бірақ адам ө зін ә руақ ытта қ алыпты формада ұ стауғ а тырысады, ішкі жан дү ниесіндегі кү йзелістерін сыртқ а шығ армауғ а кү ш салады. Жағ ымсыз тү йсіктер бірте-бірте ұ мытылады, бірақ олар қ айда кетті. Олар адамның санасының алыс бір тү пкірінде жинала береді, ал оны ұ мытып та кетеді. Осы ұ мытылғ ан жағ ымсыз тү йсіктер бір кезде бірден кенеттен сыртқ а шығ уы мү мкін. Сананың бір тү пкірінде жинала беретін жағ ымсыз оқ иғ алар туралы тү йсіктердің жиынтығ ын Э.Фрейд бейсаналық деп атады.

Адам санасының тү пкірінде жинақ талғ ан психикалық тә жірибесін тү сіндіруді жә не анық тауды Э.Фрейд психикалық талдау деп атады. Адамның ө зі саналы тү рде ығ ыстырғ ан жағ ымсыз эмоциялары тү сінде, кейбір байқ аусызда шығ ып кететін сө здерінде кө рініс беруі мү мкін. Э.Фрейд либидо ұ ғ ымын енгізіп, оғ ан анық тама берді. Либидо дегенімз алғ ашқ ы іргелі сексуалды ұ мтылыстың психикалық кү ші. Ол санамен бірге, адамның кө птеген іс-ә ркеттерін басқ арады. Адамда либидодан басқ а да психикалық энергияның кү шті тү рлері кездесіп отырады. Психикалық талдауды Э.Фрейд адамдардың ө зара қ атынасын, бұ қ ара психологиясын, мә дени факторларды зерттеуде кең інен қ олданды.

Герменевтика. Бұ л бағ ыттың кү ре тамыры- тексті тү сіндіру, игеру. Кө рнекті ө кілдері –Г.Гадамдер, П.Ришкер, Э.Бэтти. Герменевтика -ә лемдегі адамның болмысын тіл мен ойлану арқ ылы игеру туралы философия. Оның негізгі идеялары:

· Ә лемдегі адамның болмысы

· Ә лем мен адамның ө зара байланысы

· Адамның ә лемге тасталуы, оның қ орқ ынышы, кү туі, ө зінің уақ ытша екендігін сезінуі

· Заттардың тылсым табиғ аты, оның жасырын сырлары мен қ асиеттері.

· Адам мен заттардың кө кжиектері

· Тү сіну, игеру адам мен заттар шекарасының ө зара кірігуі немесе бірігуі

· Тү сіндірудің тарихилығ ы

· Герменевтика мен поэтиканың бір-біріне жақ ындауы.

ХХ ғ асыр ғ ылыми –техникалық революция дә уірі. Рационализм мен иррационализм арақ атынасын ғ ылыми –техникалық прогресте кө зқ арастан байқ ауғ а болады. Біріншісі сциентизм деп атайды (лат. Schenic -ғ ылым). Екіншісі антисциентизм деп аталады. Неопозитивизм. Негізгі позитивизм –дұ рыс пікір (лат. Positives) деп аталатын ұ ғ ым болып дү ниеге келді, оның бастамасын салғ ан Огюст Конт (1798-1857) жә не Джон Стюарт Милль, Герберт Спенсер. ХІХғ асырдың аяғ ы –ХХ ғ асыр басында позитивизмнің жаң а дә ірі туды. Ол кезең де оны эмпириокрицитизм деп атады. Оны жақ таушылар біздің санамыздан тыс объективтік ө мір бар, бірақ ол біздің сезімдеріміздің жиынтығ ы дегенін алдында айттық. Эмпириокритицизм позитивизмге қ арағ анда шындық тан ә лдеқ айда алшақ. Айталық, позитивизм философияны емес, нақ ты ғ ылымдарды зерттеу керек десе, эмпириокритицисизм біздің сезімімізден тыс ешнә рсе жоқ, барлық дү ние біздің сезіміміздің нә тижесі деген қ отынды жасап, объективті ө мірді субъективті сезімге айналдырады.

Неотомизм - котолик шіркеуінің діни философиясы. Негізін аслғ андар ХVIII ғ асырда ө мір сү рген ә улие Августин жә не Фома Аквинский. Ө кілдері: Жан Матитен, Э. Жильсон, Г. Марсель, В. Соловьев, Н. Бердяев, И. Бохенский, т.б. Бұ л діни философияның мақ саты – адамдар жү регіне жол салу. Неотомисттер ғ ылымды жоқ қ а шығ армайды, бірақ оны дінге қ арсы да қ оймайды. Тке ғ ылымдардың адамзатқ а тигізіп отырғ ан кейбір жағ ымсыз ық палын сынайды.

Экзистенциализм. Философияда қ ұ дайшылдық ты, жалпы тағ дырды, жаратушыны мадақ тау жайында кө п жазылды. Бірақ адамды мадақ тауғ а –антрополицияғ а кезек келмей жү рді. Енді адамды арнайы зерттейтін кез туды. Философияда ол ағ ым –эксизтенциолизм деп аталады. Ө кілдері: Н. Бердяев, Л.И. Шестов, К. Ясперс, М. Хайдаггер, Ж. П. Сартр, А. Камю, Г. Марсель. Экзистенциолизмнің басты категориялары – жалғ ыздық, жаттандылық, ү рей, жауапкершілік, ажал, т.б.; мақ саты – адамның «мә ндік» сипатын, оның қ айғ ылы дә рменсізжағ дайын ескере отырып, оғ ан рақ ымшылық, кешірім жасау.