Тақырып: Жаңа дәуір философиясы.

Жаң а дә уір философиясы XVII ғ асырда Англияда басталды. Оның ө кілдерінің бірі Фрэнсис Бэкон (1561-1626) еді. Оның жазып шығ арғ ан екі енбегі бар. Бірі — " Ғ ылымдардың байсалдылығ ы мен дамуы", екіншісі - " Жаң а Органон". Ф. Бэкон - материалист, сондай-ақ, ол — эксперименттік ғ ылымдардың негізін салушы. Оның қ олданғ ан ә дістері: индукция, талдау, салыстыру, бақ ылу, эксперимент жасау. Оның философиясы жаратылыстану ғ ылымдарына сү йенді, схоластикағ а, діни, идеалистік кө зқ арастарғ а қ арсы болды. " Білім - кү ш", " Кү ш - білімде" деген қ ағ идаларды насизхаттады. Ол: " Материя қ озғ алыспен ажырамас бірлікте болады — деді — Энергия материяның ө зіне байланысты, оның ішкі қ асиеті", деді Ф. Бэкон. Оның пікірінше, дү ниені дұ рыс танып, жалғ ан пікірлерден азат болу ү шін тө рт тү рлі елестерден қ ұ тылу қ ажет. Олар: 1) адам табиғ атына тә н елес; 2) ә ркімнің жеке басына тә н елес; 3) нарық (базар) елесі; 4) театр елесі. Олардан қ ұ тылудың басты жолы - тә жірибе жасау, нақ ты зерггеу, қ алыптасқ ан ұ ғ ымдарды сол кү йінде алмай, тексере білу. Ф.Бэкон эмпириктер мен рационалистердің сың аржақ тылығ ын сынады. Ғ алым қ ұ мырсқ ағ а да, ермекшіге де ұ қ самауы керек, ол ө сімдіктер гү лінен нектар жинап, оны балғ а айналдыратын ара іспеттес болуы қ ажет деді. Ол теория мен практиканың бірлігін жақ тады. Оның бұ л ұ сыныстары кезінде схоластикадан арылып, нақ ты ғ ылымдардың дамуына оң ық пал жасады. Рене Декарт (1956-1650). Ол - француздардың атақ ты философы, дворяндар отбасынан шыкқ ан. Оның басты ең бегі - " Ә діс туралы ой-толғ ау". Космология (дү ниенің қ ұ рылымы), космогония (планеталардың пайда болуы жә не дамуы) жө нінде, физика жә не физиологияда Декарт — материалист. Ол дү ниенің ездігінен жаралғ анын, оның даму заң дылық тары бар екенін, бірақ олар механикағ а негізделгенін айтты. Ал психологияда, таным теориясында ол идеалист болды. " Мен ойлай аламын, олай болса ө мір сү ремін (Соgito, егgо sum) деген қ ағ иданы айтты. Мен еш нә рсеге сенбеуім мү мкін, бірақ сол сенбестікті ойлай алатыныма сенбеуім мү мкін емес. Ойлай білу — тірлік кепілі", — деді.. Бенедикт Спиноза (1632-1677) — Голландияның - кө рнекті философы. Ол Амстердамда дә улетті еврейлер отбасында дү ниеге келген. Ата-бабасы оны діни қ ызметші етпекші бодды. Бірақ ғ ылыми ең бектермен танысу, ә сіресе Р.Декартқ а еліктеу оны ө з қ ауымынан қ уылып шығ ып, ө мірінің қ алғ ан жылдарын ауыр кү йзелісте ө ткізуге себеп болды. Азғ ана ө мірінде ол екі кітап қ ана жазып ү лгерді. Бірі — " Діни-саяси трактат" (1670), екіншісі — " Этика" (1675). Спиноза " бір ғ ана субстанция бар, ол — табиғ ат", деді. Томас Гоббс (1588-1679) Оксфорд университетін бітірген, Аристотельдің логикасын, номиналистер ілімін қ уаттады. Біраз уақ ыт Ф. Бэконге хатшылық қ ызмет атқ арды. Басты ең бегі — " Левиафан" (1651). Ол ең бегінде Т. Гоббс мемлекеттің пайда болуын зерттеді. Бұ л тегіннен тегін емес еді. Ө йткені Т. Гоббс дә л ағ ылшын революциясының дә л кезінде ө мір сү рді. Оның мемлекетке мә н беруі содан болатын. Т. Гоббстың пікірінше, адам қ оғ ам ө мірінің екі дә уірін: а) табиғ и; б) азаматтық кезең дерін басынан ө ткізген. Табиғ и кезең де " адам — адамғ а қ асқ ыр, біреуге біреу қ ас" деп уағ ыздады. Бірақ бұ л жағ дай адам баласының жойылып кетуіне ә кеп соғ ады. Олай болмау ү шін адамдар бірігіп, ә леуметтік келісімге келіп, ә ркім ө з ырқ ының бір бө лігін жалпы ырық қ а кесіп беруге кендігеді. Сө йтіп, бә рін қ орғ айтын бірдей ортақ ырық жасалды. Ол жалпы ырық — мемлекет деген қ орытындығ а келді. Сейтіп, ол мемлекеттің пайда болуын таптық емес, қ оғ амдық келісім жағ ынан шығ арды. Т. Гоббс дү ние денелерден тұ рады, денесіз субстанцияны мойындау денесіз дене болады дегенге тең деп санады. " Ой материяның туындысы" деген пікірге келді. Бірақ адам мен жануарлар, Т. Гоббстың пікірінше, кү рделі машина: адамның аяқ тары мен қ олдары — доң ғ алақ, жү регі — механизм. Табиғ ат, бір жағ ынан, жаратушы кү ш, екінші жағ ынан — жаратылғ ан қ ұ былыс деп уағ ыздады. Джон Локк (1632-1704). Оның ө мірі ағ ылшын революциясынан кейінгі кезең ге жатады. Ол Оксфорд университетін бітірген. Дж. Локктың басты ең бегі — " Адам санасы жайлы тә жірибе" (1690). Ол Т. Гоббс сияқ ты Р. Декарттың " Ой іштен туады" деген пікірін сынады. " Адам жаны — таза тақ та (tabula rasa). Адамның кө рген, білгендері сол таза тақ тағ а жазылады. Міне, сана дегеніміз, дә л осы", дейді ол. Адам интеллектісінде ө мірде жоқ, кездеспейтін еш нә рсе болмайды, дейді. Дж. Локк екі тү рлі — сыртқ ы жө не ішкі тә жірибе болады дейді. Біріншісінен сезім, екіншісінен рефлекс пайда болады деді. XVII ғ асыр тек материалистерді ғ ана дү ниеге келтірген жоқ. Сонымен қ атар идеалистер де болды. Олардың басты ө кілі — Готфрид Вильгельм Лейбниц (1646-1716). Ол физик, математик, тарихшы, тілші, қ ұ қ ық маманы болғ ан. Лейбниц I Петрмен ү ш рет кездесіп, Ресейде білім берудің, мемлекеттік басқ арудың жобаларын жасап берген. Оның басты ең бегінің бірі - " Монадология". ХҮ П-ХҮ Ш ғ асырлар жоғ арыда айтылғ андай, дү ниеге белгілі идеалистерді де ә келді. Олар таным теориясы тө ң ірегінде дү ниеге келді. Солардың бірі - ағ ылшын философы Джорж Беркли (1685-1753). Ол тарихқ а субъективтік идеалист, материяны мойындамайтын философ ретінде енді. Давид Юм (1711-1776) — ағ ылшын философы, агностик, психолог, тарихшы. Оның теориясы да танымғ а байланысты. Антик философы Анаксимен айтқ ан мысалғ а сү йеніп, ол дү ниені танып-білуге болмайды деген қ орытындығ ы келді: " Мә селен, тынық су бетіне тас тастасақ, дө ң гелек пайда болады. Дө ң гелек іші — сенің білгенің, ал шең бер сырты — білмейтінің. Егер кө п білгің келсе, ү лкен тас таста, сонда дө ң гелек шең бері ү лғ аяды, білімің артады. Ал соғ ан сө йкес шең бер сырты да сенің білмейтінің нің кө бейгенін байқ атады".

XVII ғ асырдың ағ артушылық философиясы. Бұ л кезең нің маң ызды сипаттамаларының бірі рационализм болып табылады. Рационализм бойынша, танымның негізгі қ ұ ралы болып ақ ыл-ой табылады, ал тү йсік пен тә жірибе екінші мағ ынағ а ие. Бұ л жерде ол, адамның тү йсігін, қ абылдау мен сезімді бірінші орынғ а қ оятын сенсуализм мен таным процесінде бірінші орынғ а тә жірибені қ оятын эмпиризмге қ арсы тұ рады. Бұ л кезең нің екінші бір ерекшелігі сциентизм мен деизм болып табылады. Сциентизм – ғ ылыми білімді ең жоғ арғ ы мә дени қ ұ ндылық жә не адамның дү ниедегі бағ дарының қ ажетті жағ дайы деп есептейтін ілім. Ал, деизм болса, қ ұ дай дү ниені жаратып болғ аннан кейін, табиғ и жолмен ө з заң дылық тарымен дамытып, дү ниеге араласпайды деп есептейтін философиялық бағ ыт болып табылады.