Тақырыбы: Ішкі секреция бездері

Сабақ тың мақ саты: Оқ ушылардың ой ең бегіне, ө сіп-дамуына эндокриндік бездердің ә серін анық тау.

Қ ұ ралдар: Атластар, слайдтар, плакаттар.

Тапсырмалар:

1. Ішкі секреция бездері, олардың ө зара байланысы мен атқ аратын қ ызметі

2.Жыныстық жетілу жә не жыныстық тә рбие

Эндокриндік жү йе (ішкі секреция бездері арқ ылы) жү йке жү йесімен бірге адам ағ засының қ ызметін реттеуге қ атысады. Ішкі секреция бездеріне ө німдері тікелей қ анғ а қ ұ йылатын гипофиз, эпифиз, қ алқ анша, қ алқ анша серік, тимус (айыр), ұ йқ ы, бү йрек ү сті, жыныс бездері жатады. Ішкі секреция бездерінің ө німдерін гормон (іске қ осамын, қ озғ аймын) деп атайды. Гормондар жү йке жү йесімен бірге адам ағ засының физиологиялық процестерін реттеп отырады. Гормондар ө те белсенді, алыстан ө те аз мө лшерде де ә сер ете алатын химиялық заттар. Олардың ә сері арнайы бағ ытталады жә не оның қ ызметін басқ а гормон немесе зат орындай алмайды. Гипофиз аденогипофиз (алдың ғ ы, артқ ы) жә не нейрогипофиз (артқ ы) бө ліктерден тұ рады. Аденогипофизде троптық 22 гормон тү зіледі: соматотропин (ағ заның ө сун, ақ уыз, кө мірсу, май алмасуын реттейді), тиреотропин (қ алқ анша жә не қ алқ анша серік бездерінің қ ызметін реттейді), адренокортикотропин (бү йрекү сті безінің қ ызметін реттейді), гонадотропиндер (жыныстық дамуғ а қ атысады). Гормондардың керекті мө лшерінен ауытқ уы тнрлі аурулар туғ ызады. Мысалы, соматотропиннің гиперсекрециясы алыптық, ал гипосекрециясы ергежейлік дамиды. Нейрогипофизде вазопрессин (зә р тү зілу процесіне қ атысады), окситоцин (нә рестенің туылу процесіне қ атысады) гормондры бө лінеді. Эпифизде меланин (теріні тү ссіздендіру), гломерулокортикотропин (бү йрекү сті безінің қ ызметін тежейді), контргипоталамус-гипофизарлық (гипофиздің гонадотропин гормонының тү зілуін тежейді) гормондар тү зіледі. Қ алқ анша безінде тироксин (жү йке жү йесінің қ алпын сақ тауғ а, судың алмасуына қ атысады), трийодтиронин (ұ рық тың жү йке жү йесінің дамуына ә сер етеді), кальцитонин (қ ан қ ұ рамындағ ы кальций мө лшерін реттейді) гормондары бө лінеді. Қ алқ ансерік безінде кальций мен фосфор мө лшерін реттеуге қ атысатын паратгормоны бө лінеді. Бү йрекү сті безінің қ ыртыс қ абатында 10 астам кортикостероиды гормондар тү зіледі. Қ ызметіне қ арай кортикостероидтар глюкортикоидтар, минералкортикоидтар, адренокортикоидтар болып бө лінеді. Глюкокортикоидтар (кортизол, кортизон, котикостерон) ақ уыз, кө мірсу, май алмасуғ а ө те белсенді қ атысады. Минералкортикоидтарғ а су мен тұ здардың алмасуына қ атысатын альдостерон, дезоксикортикостерон гормондары жатады. Адренокортикоидтарғ а балалық жә не қ артайғ ан шақ та жыныс безінің қ ызметін атқ аратын андросерон, эстрол, прогестерон гормондары жатады. Бү йрекү стібезінің милы қ абатында жү рек, қ ан тамыр, бұ лшық ет жү йелеріне ә сері зор адреналин, норадреналин гормондары тү зіледі. Ұ йқ ы безінде ағ за ншін маң ызы зор инсулин, глюкагон гормондары тү зіледі. Олар судың, қ анттың мө лшерін реттеп, гликогеннің синтезіне қ атысады. Жыныс бездерінде тестостерон (аталық безде), эстрогендер мен прогестерон (аналық безде) тү зіледі. Бұ л гормондар ағ заның жыныстық даму кезң інен бастап бө лініп, жыныстық даму процесін реттейді.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ішкі секреция бездерінің топографиялық орналасуын кө рсет

2. Гиофиз безінің қ ұ рылысы мен атқ аратын қ ызметтерін ата

3. Эндокриндік бездердің баланың ө суі мен дамуындағ ы маң ызы

№ 7 Практикалық сабақ