Тақырыбы: Өсу мен дамудың заңдылықтары.

Мақ саты: 1. Антропометриялық кө рсеткіштерді анық тау ә дісін мең геру.

2. Оқ ушының физикалық дамуына бағ а беруді ү йрену.

Қ ұ ралдар: медициналық таразы, бой ө лшегіш, динамометр (қ ол жә не бұ лшық еттерінің кү шін ө лшейтін), сантиметрлік таспа, сызғ ыш.

Физикалық даму - ә рбір жас кезең дегі анатомиялық жә не физиологиялық ерекшеліктерді кө рсететін биологиялық процесс. Бала организмінде ү немі морфологиялық жә не функционалдық терең ө згерістер жү ріп отырады жә не мү шелер мен жү йелердің ө су жә не жетілу қ арқ ыны бірдей болмайды.

Ө сілу жә не жетілу процестерінің бір қ алыпты жү рмеу жә не функционалдық дамудың толық аяқ талмауы организмнің сыртқ ы орта ө згерістеріне қ орғ анышын тө мендетеді. Ә сіресе бала тә рбиесінің гигиеналық талаптарғ а сә йкес келмеуі ә р тү рлі аурулар жә не жағ ымсыз ө згерістер туғ ызуы мү мкін. Балалар организмінің дұ рыс ө сіп жетілуін қ амтамасыз ету, денсаулығ ын сақ тап нығ айту – оқ у жә не тә рбие жұ мысын дұ рыс жолғ а қ оюдың негізгі кепілі.

Жұ мыстың барысы:

Антропометриялық ө лшемдерді жү ргізу.

Р-дене салмағ ы. Дене салмағ ын медициналық таразымен ө лшейді.

L – бойдың ұ зындығ ы. Дененің ұ зындығ ыын бой ө лшегішпен анық тайды. Бойды тұ рғ ан кү йде аяқ киімсіз ө лшейді.

Бала бой ө лшегіштің платформасында қ олдарын тү сіріп, денесінің ү ш нү ктесімен: ө кшемен, бө ксемен, жауырын аралығ ымен планкағ а жанасып тік тұ рады. Баланың басы кө з шарасының жоғ арғ ы шеті мен қ ұ лақ қ алқ анының жоғ ары шетін қ осатын кө лденең сызық тың дең гейінде болу қ ажет. Бой ө лшегіштің планметкасы баланың тө бесімен жанастырып тө мен тү сіріп, ақ шкала бойымен оның тө менгі дең гейін анық таймыз.

Т – қ алыпты жағ дайдағ ы кеуде қ уысының шең бері.

Т1 – дем алғ ан кездегі кеуде қ уысының шең бері.

Т2 - дем шығ арғ ан кездегі кеуде қ уысының шең бері.

Кеуде қ уысының шең берін ө лшегенде сантиметрлік таспа дененің артында жауырынның тө менгі бұ рышының дең гейінде, ал алдың ғ ы жақ та 4-ші жұ п қ абырғ аның тө стікке бекитін дең гейінде орналасуы қ ажет. Кеуде қ уысының шең бері қ алыпты жағ дайда дем алу жә не дем шығ ару кезінде ө лшенеді. Дем алу мен дем шығ ару арасындағ ы айырмашылық кеуде қ уысының экскурсиясы деп аталады. Ол ер балаларда 6-8 см, қ ыз балаларда 36 см болады.

Динамометрия – қ ол басы бұ лшық еттерінің жә не арқ аны жазатын бұ лшық еттердің кү шін анық тайтын ә діс.

d – қ ол басының кү ші. Қ олды тік дең гейде жазып ұ стап, динамометрді саусақ тарымен қ атты қ ысу керек. Ө лшеу 3 рет қ айталанады да, ең жоғ ары кө рсеткіші есепке алынады.

Қ ол кү шінің орта кө рсеткіші ер балалар ү шін 40-45 кг, қ ыздар ү шін – 30-35 кг.

S - орта бұ лшық еттерінің кү ші. Динамометрдің платформасын екі аяқ пен басып, тізені бү кпей, екі қ олды тізенің дең гейінде ұ стап қ ұ ралдың тұ тқ асын жоғ ары тартып, арқ аны біртіндеп жазу керек.

Арқ а бұ лшық етінің кү ші ер балаларда 130-150 кг, қ ыз балаларда 100-120 кг болады.

Адамның жынысына, бойына жә не кеуде қ уысының шең беріне қ арай қ алыпты салмағ ының кө рсеткіштері (профессор А.А. Покровский бойынша)

Қ орытынды: Антропометриялық, физиометриялық кө рсеткіштер бойынша жеке физикалық дамудың индексіне қ орытынды жасаң ыз.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Физикалық даму туралы тү сінік

2. Физикалық дамудың кө рсеткіштері.

3. Физикалық дамуғ а ә сер ететін факторлар.

4. Ө су жә не даму заң дылық тары

№ 3 Практикалық сабақ

Тақ ырыбы: Орталық нерв жү йесінің жеке бө лімдерінің функционалдық маң ызы

Мақ саты: Балалардың орталық нерв жү йесінің дамуындағ ы сандық жә не сапалық ө згерістермен танысу.

Қ ұ ралдар: Кестелер, схемалар, альбом, карандаштар.

Тапсырмалар:

1. Мидың қ ұ рылысына, оның дамуына жасына қ арай бағ а беру, суретін салу.

2. Жұ лынның қ ұ рылысы, оның дамуы жә не қ ызметі. Жұ лын мө лшері мен салмағ ының адамның жасына байланыстылығ ын қ арастыру.

3. Вегетативтік нерв жү йесінің маң ызы мен қ ұ рылысын зерттеу.

Нерв жү йесі организмінде кө птеген қ ызмет атқ арады. Орталық нерв жү йесі ми мен жұ лыннан, ал шеткі нерв жү йесі- соматикалық (бас сү йек пен жұ лыннан тарайтын) жә не вегетативтік (симпатикалық жә не парасимпатикалық) нервтерден тұ рады.

Нерв жү йесінің қ ызметінің арқ асында организмінің қ оршағ ан ортамен қ ызметі жү зеге асады. Сырттан ә сер еткен кез – келген тітіркендіруге организм рефлекторлық реакция арқ ылы жауап қ айтарады. Сонымен қ атар нерв жү йесі организімдегі барлық мү шелер мен мү шелер жү йелерінің қ ызметін реттейді.

Нерв ұ лпасы нейрондардан тү зілген.

Жұ мыстың барысы:

1. Мидың қ ұ рылысын, оның қ ызметін зерттеп тө менгі кестені толтырың ыз:

Бала миының дамуы ол дү ниеге келген кезде де аяқ талмайды. Бірақ мидың қ ұ рамындағ ы нейрондар саны жас нә рестеде де, ересек адамда да бірдей болады. Жаң а туғ ан балада мидың салмағ ы 300-400г, 1 жаста 800г., 3 жаста 1170г., 7 жаста 1250 г., 18 жаста ересектерде 1250-1550г. Ә рбір адамның жеке басының ерекшеліктеріне сә йкес ересектер адамдар да ми салмағ ының ауытқ уы ө те зор – 960 грамнан 2000 грамғ а дейін болады. Баланың он екі айында оның миының қ ұ рылысы ересектер миының қ ұ рылысына ұ қ сайды. Демек сандық ө згерістермен қ атар сапалық ө згерістерде жү реді: ми қ ыртысындағ ы сұ р заттар ұ лағ аяды жә не оның ақ заттан бө лінуі мен жіктелуі де кү рделенеді (жаң а туғ ан балалар да олардың пішіні ұ ршық тә різді жә не ө сінділерінің саны аз). Осы кү рделенудің нә тижесінде ә ртү рлі нерв жасушаларынан 7 қ абаттан тұ ратын ми қ ыртысы тү зіледі.

2. Жұ лынның ұ зындығ ы жә не оның салмағ ы адамның жасы мен жынысына байланысты

Омыртқ а жотасына сә йкес жұ лынның мойын, арқ а, бел, сегізкө з бө лімдерін ажыратады. Жұ лын тү бірлері омыртқ а жотасының каналынан шығ ар тұ ста жұ птасып бірігіп, 31 жұ п аралас жұ лын нервтерін қ ұ райды.

Рефлекс нерв системасы қ ызметінің негізі болып табылады. Рефлекс дегеніміз сыртқ ы ортаның тітіркендіргіштеріне организмнің жауапты реакциясы.

Рефлекторлық доғ а дегеніміз рефлекс кезінде қ озудың жү ріп ө ткен жолы.

Рефлекторлық доғ а бес бө лімнен тұ рады:

Рецептор→ афферентті нейрон→ орталық нерв жү йесінің белгілі бір бө лімі→ эфферентті нейрон→ жұ мыс істейтін мү ше.

1. Вегетативті нерв жү йесі қ ызметі жағ ынан бір-біріне қ арама-қ арсы екі жү йенің – симпатикалық жә не парасимпатикалық нерв жү йелерінің бірлігі екенін айқ ындау керек.

2. Вегетативтік нерв системасының ә сері

Вегетативтік бө лімнің екі бө лігінің ө зара ә сері кері байланыс принципімен жү зеге асады.