Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Бау-бақша өсімдіктерінің зиянкестері мен аурулары және оған қарсы күрес шаралары






 

Ауылшаруашылық дақ ылдарының ө німін кемітетін ә ртү рлі аурулар мен зиянкестер бар. Бұ лар ө сімдік тіршілік ететін ортадан келер жылғ ы егістік дақ ылдарғ а беріліп отырады. Аурулар мен зиянкестердің қ ай тү рі болмасын дер кезінде кү рес шараларын жү ргізіп отыру керек.

Басқ а дақ ылдар сияқ ты қ арбызғ а да ә ртү рлі зиянкестер мен аурулар тү сіп, вегетативтік ө су кезіне, ө німіне зиян келтіріп, ө сірмей қ ояды. Ондай зиянкестерге: солдатик, қ ұ мырсқ а, қ арбыз шыбындары, шыртылдақ жә не қ ара қ оң ыздар жатады.

Солдатик. Ауылшаруашылық ө сімдіктерін жартылай зияндандыратын қ ұ рт-қ ұ мырсқ алар қ атарына жатады, ол ө сімдікті жартылай емес, тү гелдей зияндайтын жә ндік.

Ерте кө ктемде солдатик қ оң ызынан басқ а қ ұ рт-қ ұ мырсқ алар кө рінбейді. Денесінің ұ зындығ ы 0, 7 см, ені – 0, 5 см, мө лшерде. Кө ктемде ауа райының жылылығ ы 3-6 градус болғ анда жер бетінде тіршілік ете бастайды. Жыртылғ ан жерде басқ а кө к шө птер болмағ андық тан, қ арбыздың кө гімен қ оректенеді. Ол ө сімдікті алғ ашқ ы шық қ ан кезінен бастап жапырақ тану кезең і аяақ талғ анғ а дейінгі аралық ты зақ ымдайды. Ерте кө ктемде майда кесектер, шө п-қ иқ ымдар арасына, ылғ ал топырақ та жұ мыртқ а салады. Жұ мыртқ асының тү сі ақ, майда болып келеді. Жетілген дернә сілдері қ арбыздың жапырақ тарымен қ оректенеді.

Қ ұ мырсқ а. Ө сімдіктерді зиянғ а ұ шырататын қ ұ мырсқ алардың бірнеше тү рлері бар. Соның ішінде қ арбызды кө бірек зияндандыратыны қ оң ыр тү сті, қ ызыл қ оң ыр мойынды бау қ ұ мырсқ алар. Олар егістік далалық, шабындық жерлерде тіршілік етеді. Қ арбыз тұ қ ымы ө ніп шық қ анда, оның жапырақ алақ андарын, тамыр мойындарын қ иып қ оректенеді де, ө сімдіктің шығ ымдылығ ын тө мендетеді. Қ ұ мырсқ а пайдаланғ ан аналық гү лдер ө спей солып қ алады.

Кү рес шаралары. Тұ қ ым себер алдында ә р ұ яғ а 0, 5 кг жылқ ы қ иын салса, ол жердегі ө сімдікке қ ұ мырсқ а жоламайды. Бұ л ертеден келе жатқ ан халық тық ә діс. Қ ұ мырсқ аның індерінің аузына керосин, мұ най, мазут, тамызу арқ ылы да жоюғ а болады. Бұ лардан басқ а 12 пайыз гексахлоранды шашып пайдаланамыз. Сондай-ақ тү рлі тамақ қ алдық тарын немесе кү нжара, арпа, бидай дә нінің сыртындағ ы қ алдық тарын гексахлоранғ а бө ріттіріп, борозданың қ атар аралық тарына шашып тастаса, қ ұ мырсқ а уланып тіршілігін жояды.

Қ арбыз шыбындары. Шыбындар бірнеше тү рге бө лінеді. Соның ішінде ү й шыбындарынан кішілеу солғ ын боз тү сті, жасылдау келген шыбындар қ арбыздың зиянкесі. Бұ л шыбындар жабайы шө ппен қ оректенеді, ү йір-ү йір болып ұ шып жү реді. Олар шілде айының екінші, ү шінші онкү ндігі мен тамыздың бірінші онкү ндігінде қ арбыздың жапырақ алақ андарына жұ мыртқ а салып дамиды. Бұ ғ ан дейін шалғ ын шө пті жерлерде қ амыс, мия, шырмауық, жантақ жә не басқ а арамшө птердің жапырақ тарына жұ мыртқ а салып, ө сіп жетіледі. Жұ мыртқ аларын жабайы ө сімдіктердің жапырақ алақ анының астынғ ы бетіне салады. Ө йткені олардың жұ мыртқ аларының дамуы ү шін кү н тү спейтін кө лең ке керек, ал кү н тү сетін ашық жерде айтарлық тай жақ сы ө се алмайды. Қ арбыз шыбындары тү скен жапырақ алақ андары бү рісіп, кө п кешікпей қ урап қ алады. Бір жаздың ішінде бір шыбын 3-4 рет жұ мыртқ а салып, ө сіріп шығ арады. Кү зде пайда болғ ан дернә сілдер ауа райы салқ ындап, толық дамуғ а мү мкіндік болмағ асын топырақ ішіне 4-13 см терең дікке еніп, келер жылғ ы кө ктемде толық дамығ ан қ арбыз шыбыны болып шығ ады.

Шыртылдақ жә не қ ара қ оң ыздар. Бұ л – қ арбыздың дамып ө суіне мұ мкіндік бермейтін зиянкестердің бірі. Шыртылдақ қ оң ыздың тү сі ашық қ оң ыр, аяғ ы қ ысқ а, денесі сопақ тау, ұ зындығ ы 7-9 мм мө лшерінде болады. Тіршілік ә рекеттерін мамыр айынан бастап, тамыз айының аяғ ына дейін жү ргізеді. Мамыр айының басынан маусымның басына дейінгі аралық та шыртылдақ қ оң ыз 8 см терең дікке дейінгі бос топырақ арасына 150-200-ге дейін жұ мыртқ а салады.

Қ ара қ оныздар кү зде топырақ ішіне еніп, кү н жылынса, топырақ бетіне қ айта шығ ып, тіршілік етеді. Бұ лар қ арбыз жапырақ тарымен қ оректенеді, қ арбыз жемісінің ішіне тесіп кіріп, ө німнің сапасын тө мендетеді. Сыртқ ы қ абығ ы зиянданғ ан қ арбыз пайдалануғ а жарамайды.

Денесі қ ара қ оң ыр тү сті, қ анатының ү стінде майда тү йір-тү йір тө мпешіктері бар. Қ оң ыздың ұ зындығ ы 7-10 мм, ү стін топырақ басқ ан кезде сұ р тү сті болып кө рінеді. Дернә сілдері кү ң гірт сары тү сті, басы, кеудесі қ ара, денесінің тө менгі жағ ы сары, аяқ тарының ұ зындығ ы 15-18 мм.

Қ ара қ оң ыз наурыз, сә уір айларында жабайы арамшө птермен жү гері, кұ нбағ ыс, мақ тамен қ оректенеді. Кү ндіз ө сімдік қ алдық тарының астында паналап, тү нге қ арай тіршілік етуге шығ ады. Ұ рғ ашы қ ара қ оң ыз топырақ арасына жү зден астам жұ мыртқ а салады. Мамыр, маусым айларында топырақ ішіндегі қ арбыз тамырларын қ иып, сонымен қ оректенеді. Қ ара қ оң ызбен оның дернә сілдері жетілгенен кейін ө сімдіктерді кө бірек зиянғ а ұ шыратады. Тамыз, қ ыркү йек айларында топырақ ішіне салғ ан жұ мыртқ алары қ ыс бойы дернә сіл сатысына жетіліп, ерте кө ктемде тіршілік ә рекетіне кіріседі.

Кү рес шаралары. Шыртылдақ қ оң ыз бен қ ара қ оң ызды жоюдың бірден бір дұ рыс жолы – егістік жерде ауыспалы егістік жү йесін қ олдану. Тың, тың айғ ан жерлерді жыртқ анда барлық агротехникалық шараларды дұ рыс пайдаланудың пайдасы кө п. Ә сіресе, бидайық, ажырық, кекіре ө сімдіктері бар жерлерді терең зябьке айдау, қ ара парғ а жыртып тастау арамшө птерді жою ү шін культиватор жү ргізу, тырмалау, қ арбыз тұ қ ымын уақ ытылы себу, органикалық, минералдық тың айтқ ышты тиімді пайдаланып отыру керек.

Тұ қ ымды алдын ала граноза ертіндісімен жуып, содан кейін сепкен дұ рыс. Бір тонна тұ қ ымғ а 1 кг гранозаны пайдалануғ а болады. Бұ л тек шыртылдақ қ оң ызбен қ ара қ оң ызғ а қ арсы жү ргізілетін кү рес шараларын ғ ана емес, сонымен қ атар ә ртү рлі ауруларды жою ү шінде пайдалы.

Бақ ша жабысқ ақ тары. Бұ л зиянкестер бақ ша ө сімдіктерінің ішінде қ арбызды кө бірек зиянғ а ұ шыратады. Жабысқ ақ тар сарғ ыш, кө кшіл, қ ара, қ оң ыр тү сте болады. Қ ұ йрық тарының ұ шы жің ішке тү тікше тә різді. Денелерінің ұ зындығ ы 1, 2-2, 1 мм. Дернә сілдерінің тү сі сарғ ыш, кө кшіл, қ оң ыр сұ р тү сті болады. Толық дамып жетілген жабысқ ақ тар мен олардың дернә сілдері аузындағ ы сорғ ыш мү шесі арқ ылы ө сімдік клеткаларындағ ы ылғ алды сорып алу арқ ылы зияндайды, сө йтіп ө сімдіктің дамып ө суіне мү мкіндік бермейді. Бақ ша жабысқ ағ ынын зиянданғ ан ө сімдік мү шелері біртіндеп сарғ ыш тартып, содан сарғ айып, ақ ырында қ урап қ алады.

Бақ ша жабысқ ақ тары Қ азақ станның оң тү стік облыстарында кө птеп кездеседі. Жабысқ ақ тардың қ арбыз ү шін ө те зиянды кездері маусым, шілде айлары, басқ а кезде оның тигізетін зияны айтарлық тай болмайды.

Кү рес шаралары. Егістік жердегі арамшө птер мен ауылшаруашылық ө сімдіктерінің қ алдық тарын ө ртеп, егістік жерден алып тастау керек. Ө сімдікке жаппай бақ ша жабысқ ақ тары тү ссе, анабазин-сульфат ертіндісін бү рку керек. Ө те оң ай қ олданылатын шараның бірі – темекінің ұ нтағ ы мен кү лді араластырып пайдалану (бір гектар жерге 50 кг темекі ұ нтағ ы мен 50 кг кү лді араластырып пайдаланады).

Бақ ша ө сімдіктерінің ішінде қ арбызғ а қ ауіпті аурулар: антракноз, фузариоз, ақ ұ нтақ, тамыр қ ара шірігі, бактериоздан қ арбыздың ө німі кұ рт азаяды.

Медянка немесе антракноз. Антракноз – грип ауруын қ оздырушы. Ол ө сімдіктің жапырағ ына, жеміс сабағ ына тү седі. Қ арбыз жапырағ ына тү ссе, тең біл белгілер пайда болады, жемісі ауырса, оның дә мі кетеді, сыртында белгісіздеу келген майда қ оң ыр тү сті белгілер пайда болады. Сабақ тарғ а тү ссе, тамырдың жоғ арғ ы жағ ындағ ы мойнында дө ң гелек қ ара дақ пайда болады да, біріншіден сабақ тары қ урап қ алады.

Ө сімдіктерде мұ ндай ауруларды болдырмау ү шін агротехникалық жә не химиялық шараларды уақ ытылы пайдаланғ ан тиімді,

Ақ таң дақ ауруы. Бұ л – грибті қ оздырушы ауру. Ө сімдіктің жапырақ алақ аны мен жемістерін зақ ымдайды. Ауруғ а шалдық қ анда жапырақ алақ анында ашық немесе ашық кү лгін тү сті тең біл дақ тар пайда болады. Ол дақ тың ортасы біртіндеп қ оң ыр тү ске айналады. Мұ ның ө зі гриб ауруының сол жерде дамып, тарала бастағ анының белгісі. Сонда жапырақ алақ аны біртіндеп қ уышып жиырыла бастайды. Қ арбыз жемістерінде ашық, жылтыр тү сті дө ң гелек дақ тар пайда болады. Ауа райы қ ұ рғ ақ шылық болса, аурудың дамуына мү мкіндік болмайды. Жауын жауып, кү ннің жылылығ ы 25º С-тан артса, ақ таң дақ тез дамып жетіледі.

Кү рес шаралары. Бұ рын қ арбыз егілген жерге кемінде, 3-4 жылдан кейін қ айталап егіп отыру керек. Егістік жер зиябьке қ ара парғ а терең жыртылады.

Қ арбыз қ ара шірік ауруы. Қ арбыздың бұ л ауруы бірінші рет 1931 жылы Быков атындағ ы тә жірибе станциясында табылды. Қ арбыз жемісінің сыртына белгісіздеу қ ара дақ пайда болады. Ауа рай қ ұ рғ ақ болса, дақ тың ө ршуі баяулайды. Ылғ алды жауын-шашын болғ ан жағ дайда тез арада дамып, біртіндеп ү лкеюмен қ атар, басқ а жемістерге тарала бастайды. Ауруғ а шалдық қ ан жеміс басқ а жемістерге қ арағ анда тез піседі.

Ауруғ а шалдық қ ан қ арбыздарды алып тастап, егін егілетін жерді терең жырту керек. Бұ л ауру байқ алғ ан жерде минералды тың айтқ ышты кө ң мен аралыстырып береді. Ауыспалы егін жү йесін дұ рыс пайдаланумен қ атар, жерді терең жырту керек. Тұ қ ымды кү ні бұ рын дайындалғ ан ерітінділермен жуып кептіріп себеді.

Бактериоз ауруы. Қ арбыздар жер бетіне ө ніп шық қ аннан ө німін жинап алғ анғ а дейінгі аралық та пайда болатын аурудың бір тү рі – бактериоз. Ауруғ а шалдық қ ан жапырақ алақ аны қ ызыл қ оң ыр тү ске еніп ү лкен тең біл дақ пайда болады. Мұ ндай аурумен ауырғ ан ө сімдік тұ қ ымы 3-4 жыл сақ тап, содан кейін егу керек. Тұ қ ымдағ ы бактериоз екі жылдан кейін ө з тіршілігін жояды.

Кү рес шаралары. Келер жылғ а егілетін қ арбыз тұ қ ымдарын ауруғ а шалдық пағ ан сау жемістен алып дайындау керек. Кө пшілік жағ дайда негізгі ө ркеннің бойындағ ы ө сімдік тү біне жақ ын жердегі жемістер ауруғ а шалдық пайды. НИУПФ-1 концентрациясының бір бө лігін мың бө лік суғ а араластырады да, тұ қ ымды сонда 10 минут ұ стап кептіргеннен кейін себеді. Ө сімдікке 0, 5-1 пайыздық цинеба немесе 1 пайыздық бордос ерітінділерін бү ркуге болады. Ерітінді жақ сы ерітілген болса, бү ріккенде жапырақ алақ андарында белгілер қ алуы мү мкін. Сондық тан оны пайдаланғ анда осы жағ ына назар аудару керек.

Қ арбызғ а ә ртү рлі зиянкестер мен аурулар ғ ана емес, арамшө птер де зиянды ә серін тигізеді.

Сонымен бақ ша дақ ылдары – асқ абақ тұ қ ымдасына жататын біржылдық шө птесін ө сімдіктер тобы. Оғ ан қ арбыз, қ ауын, асқ абақ жатады. Бақ ша дақ ылдары – бағ алы тағ амдық жә не диеталық ө нім, дә рілік, сә ндік мақ сатта, мал азығ ы, майлы шикізат ретінде пайдаланылады.

Бақ ша жемістерінің қ ұ рамында қ ант, кө мірсу, витаминдер, минералды заттар, органикалық қ ышқ ылдар кө п. Сондай-ақ олар емдік қ асиеті жағ ынан, жұ ғ ымдылығ ы, сің імділігі жә не диеталық қ оректілігі жағ ынан пайдалы. Бау-бақ ша жемістері тағ амғ а кө ктей немесе ө ң делеген тү рінде қ олданылады жә не кондитерлік ө ндірісте пайдаланылады, қ ауыннан қ ауынқ ақ, қ ауынқ ұ рт, қ ауынбал жасайды.

Бақ ша дақ ылдарының тұ қ ымдары бір-біріне анатомиялық қ ұ рылысы, химиялық қ ұ рамы, физиологиялық -биохимиялық ү дерістері, пісіп-жетілуі, ө сіп-ө нуі жағ ынан ұ қ сас келеді. Олардың қ осжарнақ ты тұ қ ымдарының ө нгіштігі ө те жоғ ары, ұ зақ сақ тауғ а болады.

Бақ ша дақ ылдары тұ қ ымының ө сіп-ө нуі ү шін қ арбызғ а 15-17º С, қ ауынғ а 14-16° С жә не асқ абақ қ а 10-13º С жылылық керек. Қ ауын мен қ арбыздың тұ қ ымы 3-6 см, ал асқ абақ тың тұ қ ымы 6-8 см терең дікке егіледі.

Бақ ша дақ ылдарының жиі кездесетін ауруларына солу немесе фузариоз, кә дімгі ақ ұ нтақ, жалғ ан ақ ұ нтақ, антракноз, ал зиянкестеріне зиянды кө белек, бұ заубас, жә не т.б. жатады. Олармен кү ресу ү шін агротехникалық, биологиялық жә не химиялық шаралар қ олданылады.







© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.