Тапсырмалар. 1. Мәтінді мәнерлеп оқып, орыс тіліне аударыңыз.

1. Мә тінді мә нерлеп оқ ып, орыс тіліне аударың ыз.

2. Мә тін бойынша берілген сұ рақ тарғ а жауап даярлаң ыз.

3. Берілген сө здермен сө з тіркестерін қ ұ растырың ыз, қ азақ тіліне тә н дыбыстарғ а назар аударың ыз:

ө нер, бояу, мө лдір, қ ұ нды, туынды, кө рме, хат, тұ рмыс, қ ұ ттық тау, алабажақ, мұ қ аба.

4. Кө п нү ктенің орнына «о» немесе «ө» ә рпін қ ойып жазың ыз:

м...лдірлік, б...яу, к...рініп, к...п,...те, к...птеген,...нер, к...рме, қ...салқ ы, қ...лданбалы, б...ліну.

5. Берілген сө здерді жуан, жің ішкелігіне қ арай топтап жазың ыз:

Атау, шығ арма, кө рме, керек, жігін, жұ мсақ, қ олдану, каталог, жазылады, қ осалқ ы, суретшілер, бояу, тү с, тұ стар, мө лдір, қ ағ аз.

6. Кө п нү ктенің орнына «қ» немесе «к» ә рпін қ ойып жазың ыз:

гре...тің,...ү нделікті,...ітап,...осалқ ы,...елсе,...олданбалы, мұ...аба,...ө рме,...ораптар.

7. Кө п нү ктенің орнына «н» мен «ң» ә рпін қ ойып кө шірің із:

іші...е, о...ың, ә...гіме, ө...ер, салы..ғ ан, мә селе..., қ олы...ан, шы...ы, туы...ды.

8. Берілген сө здерге фонетикалық талдау жасаң ыз: ө нер, суретші, қ осалқ ы.

9. Қ азақ тіліне аударың ыз:

Графика – искусство изображения предметов линиями и штрихами одного цвета. Основа графики – линия. пятно, контраст. Графика — вид изобразительного искусства, использующий в качестве основных изобразительных средств линии, штрихи, пятна и точки. При рисовании графикой обычно используют не больше одного цвета, в редких случаях — два.

10. Сө йлемдерді оқ ып, орыс тіліне аударың ыз:

–1980 жылдары танылғ ан график суретшілер кімдер?

– Олар Василий Тимофеев пен Қ айырбай Зә кіровтің туындылары. Осы туындылар 1980-1990 жылдары жоғ арғ ы бағ ағ а ие болды. Ең бектері: «Қ азақ тың белгілі қ айраткерлері» атты сериясында Ә ль-Фараби, Ш.Уә лиханов, А.Қ ұ нанбаев, Ж.Жабаев портреттерін ө те нанымды бейнелеген. Аман Батығ алиев, Қ адырбек Каметовтардың ең бектері: «Менің ө лкем», «Дала ә уендері» т.б.

11. Эпиграфты қ алай тү сінесіз, айтып берің із.

1-ОСӨ Ж. Ө мірбаян, тү йіндеме дайындау

1-СӨ Ж. М. Шахановтың таң дауы бойынша бір ө лең ін жатқ а айту

Апта

Лексикалық тақ ырып: Қ азақ стан ө нер тарихы

Грамматикалық тақ ырып: Қ осымшалар

Мақ саты: Қ азақ стан ө неріне қ атысты жаң а сө здерді игерту, оларды қ олдану дағ дыларын қ алыптастыру. Қ осымшаларды қ айталау.

Тіл дамыту минуты: «Табысты болудың қ айнар кө здері қ андай?» (пікір алмасу)

Адамды биік шың ғ а жеткізетін ең бек.

Біз бағ а жетпес білім қ орын арттырып,

Оны жаң аша тү рлендіре білуіміз керек.

Н.Ә. Назарбаев

Мү сін ө нері

Мү сін - ең ежелгі ө нерлердің бірі. Біз бұ дан мың дағ ан жылдар бұ рын Мысыр, Ү нді, Грек шеберлерінің қ олынан шық қ ан тамаша туындыларды білеміз. Мү сін ө нерін скульптура дейді. Ол латынның " Sculpere" - қ ашау деген сө зінен шық қ ан. Ә р ө нердің тө ң ірегіміздегі дү ниені ө зінше бейнелеп, ө зінше тү сіндіретін ө з тілі бар. Сурет ө нерінің тілі - бояулар; суретшілер сол арқ ылы бояу ә лемінің сұ лулығ ын ашады.

Мү сінші ө з шығ армасын тастан, мә рмә рдан қ ашайды, не саздан жасайды. Суретші сияқ ты мү сінші де ө зі бейнелеп отырғ ан мінез - қ ұ лқ ын, ішкі сырын ашуғ а тырысады. Оны біз бет - ә лпетінен, қ имыл - қ озғ алыстарынан аң ғ арамыз; тіпті мү сінделген адамның ү стіндегі киімнің ә р қ ыртысына дейін оның жан дү ниесінен бір сыр танытып тұ рады.

Металдан мү сін жасау ү шін оның моделі жасалады, сосын сол бойынша қ ола мен шойыннан мү сіннің ө зі қ ұ йылады. Сурет ө нері шығ армаларындай мү сін ө нерінің туындылары да кө лемі жағ ынан шағ ын станокты жә не монументтік тү рге бө лінеді.Статуя - адам бойымен тұ тас бейнеленген монументтік мү сін.

Мү сіндеудің тү рлері: Монументті мү сіндеу жә не рельеф.
Монументті мү сіндеуде оның барлық жағ ынан қ арауғ а болады. Рельефті мү сіндеуде жазық тық бетінде орындалады. Қ азақ мү сін ө нерінің қ алыптастырушысы Хакімжан Наурызбаев (1925-2009ж.ж) Парасат кавалер орденінің иегері. 300 ден астам жұ мысы бар. Солардың ішінде ен танымал жұ мыстары: «Абай Қ ұ нанбаев» (1960) ескерткіші, «Ш.Уә лиханов» (1969) Қ азақ стан Ұ лттық Ғ ылым Академиясының алдында орналасқ ан биіктігі 8 м, «Ж.Жабаев» ескерткіштері тұ лғ алық мү сінге жатады. Астана қ аласындағ ы Есіл ө зені арқ ылы ө тетін кө пірлерде орналасқ ан Тө леген Досмағ анбетовтық «Барыс» мү сіндері, бұ лар да сә ндік монументальды мү сінге жатады. Мү сін сомдауғ а кө птеген заттар негізгі материал бола алады. Мысалы ағ аш, тү рлі тастар, саз балшық тар, металл, пластилин т.б. Осылардың ішінде мү сіндеуге ү йрену ү шін оқ ушыларғ а ең ың ғ айлысы - саз балшық пен пластилин.

Сө здік

Мү сін скульптура

Шебер мастер

Туындылар произведения

Қ ола бронза

Шойын чугун

Мә рмә р мрамор

Қ ашау долото

Саз глина

Тас камень

Бояу краска

Ө з тү сінігің ізді айқ ындайтын сұ рақ тар:

7) Тамаша туындылар кімдердің қ олынан шық қ ан?

8) Скульптура – қ ай сө зден шық қ ан?

9) Мү сінші ө з шығ армасын неден жасайды?

10) Металдан мү сінді қ алай жасайды?

11) Статуя дегеніміз не?

12) Мү сін туралы не білесің?

Назар аударың ыз!

Қ осымшалар

Жеке тұ рғ анда болмағ анмен, тү бірге жалғ ану арқ ылы сө зге ә р

тү рлі лексикалық жә не грамматикалық мағ ына беретін сө з бө лшегін қ осымша деп атайды.

Қ осымша екі тү рге жіктеледі: жұ рнақ жә не жалғ ау.

Жұ рнақ дегеніміз - ө зі жалғ анғ ан сө зге лексикалық немесе грамматикалық мағ ына беретін қ осымшалар.

Мысалы: ө нім.

Жұ рнақ тар сө з тудырушы жә не сө з тү рлендіруші болып бө лінеді. Мысалы: қ ұ рылысшы, шаруашылық, ү йшік, қ ұ лыншақ, ағ атай.

Сө зге грамматикалық мағ ына ү стейтін, сө з бен сө зді байланыстыратын қ осымшаны жалғ ау дейміз.

Қ азақ тілінде 4 тү рлі жалғ ау бар:

5) Септік жалғ ау

6) Кө птік жалғ ау

7) Тә уелдік жалғ ау

8) Жіктік жалғ ау