Арнайы білім беру ұйымдарындағы оқыту ерекшеліктері

Арнайы мектеп, арнайы сыныптардағ ы оқ у-тә рбиелік жұ мыс Қ Р Ү кіметінің 2013 жылғ ы 17 мамырдағ ы №499 Қ аулысымен бекітілген арнайы білім беру ұ йымдары қ ызметінің типтік ережелерімен, Қ Р БҒ М 2013 жылғ ы
4 шілдедегі №258 бұ йрығ ымен бекітілген даму мү мкіндігі шектеулі балаларғ а арналғ ан арнайы білім беру ұ йымдары тү рлерінің қ ызметінің типтік ережелерімен, Қ Р БҒ М 2014 жылғ ы 25 ақ пандағ ы №61 бұ йрығ ымен бекітілген мү мкіндігі шектеулі оқ ушыларғ а бастауыш, негізгі орта, жалпы білім берудің ү лгілік оқ у жоспарларымен реттеледі.

Жалпы білім беретін мектептердегі арнайы сыныптар оқ ушылардың даму бұ зылыстары тү рлері бойынша сараланады:

- есту қ абілеті бұ зылғ ан балалар ү шін;

- кө ру қ абілеті бұ зылғ ан балалар ү шін;

- сө йлеу тілінің кү рделі бұ зылыстары бар балалар ү шін;

- тірек-қ озғ алыс аппараты бұ зылғ ан балалар ү шін;

- психикалық дамуы тежелген балалар ү шін (бұ дан ә рі – ПДТ) – қ алыпты психикалық даму қ арқ ыны бұ зылғ ан;

- зияты бұ зылғ ан балалар ү шін (жең іл жә не шектеулі дең гейдегі ақ ыл-ой тежелісі).

Ү лгілік оқ у жоспары оқ у жү ктемесін жалпы білім беретін пә ндер, тү зету курстары, ең бекке дайындық курстары жә не факультативтік сабақ тар арасында бө леді.

Есту қ абілеті, кө ру қ абілеті, тірек-қ имыл аппараты бұ зылғ ан, сө йлеу тілінің кү рделі бұ зылыстары бар жә не психикалық дамуы тежелген білім алушыларғ а арналғ ан Ү лгілік оқ у жоспарының инвариантты бө лігіндегі жалпы білім беретін пә ндердің тізімі жә не олардың негізгі мазмұ ны Қ Р МЖМС 1.4.002-2012 талаптарына сә йкес. Оқ ыту білім алушылардың психофизикалық ерекшеліктері мен танымдық мү мкіндіктерін ескере отырып бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру бағ дарламалары негізінде ә зірленген арнайы білім беру бағ дарламаларын да жә не жалпы білім беретін оқ у бағ дарламаларын да пайдалану арқ ылы іске асырылады.

2014 жылы бастауыш білім дең гейінің арнайы білім беру бағ дарламалары келесідей бағ ыттарда ә зірленіп, Академияның сайтына орналастырылды (www.nao.kz):

1) есту қ абілеті бұ зылғ ан (естімейтін) оқ ушылар ү шін;

2) есту қ абілеті бұ зылғ ан (нашар еститін, кейіннен естімей қ алғ ан) оқ ушылар ү шін;

3) кө ру қ абілеті бұ зылғ ан (кө рмейтін, нашар кө ретін) оқ ушылар ү шін;

4) сө йлеу тілінің кү рделі бұ зылыстары бар оқ ушылар ү шін;

5) психикалық дамуы тежелген оқ ушылар ү шін;

6) жең іл ақ ыл-ойы кем балалар ү шін;

7) орташа ақ ыл-ойы кем оқ ушылар ү шін.

Арнайы білім беру ұ йымдарындағ ы оқ ыту ү дерісі бастауыш білім беру дең гейі ү шін аталғ ан бағ ыттардағ ы оқ у бағ дарламаларының негізінде іске асырылатын болады.

Оқ у ү дерісінде арнайы оқ улық тар мен ОӘ К, сонымен қ атар, жалпы бағ ыттағ ы мектептерге арналғ ан оқ улық тар мен ОӘ К пайдаланылады. 0 (дайындық) жә не 10 сыныптар есебінен мектептегі оқ у ұ зақ тығ ын арттыру білім алушылардың даму ауытқ ушылық тарымен байланысты оқ у ү дерісінде бағ дарламалық материалды игерудің қ иындығ ын ескеру қ ажеттілігімен, сондай-ақ, оқ у ү дерісінде тү зету-оң алту іс-шараларына арнайы уақ ыт бө лу қ ажеттілігімен байланысты.

Зияты зақ ымдалғ ан оқ ушыларғ а арналғ ан Ү лгілік оқ у жоспарындағ ы бө лімдер мен оқ у пә ндерінің тізімі, сонымен қ атар, оқ у бағ дарламалардың мазмұ ны мен оқ улық тар Қ Р МЖМС 1.4.002-2012 талаптарына бағ ытталмағ ан. Ақ ыл-ойы кем білім алушыларды оқ ыту осы категориядағ ы оқ ушылар ү шін ә зірленген арнайы бағ дарламалар, оқ улық тар жә не ОӘ К бойынша іске асырылады.

Арнайы мектептің (сыныптардың) педагогтары сынып қ ұ рамын есепке ала отырып, оқ улық, оқ у қ ұ ралдарын, дидактикалық, тү зету-дамытушылық материалдарды таң дау қ ұ қ ығ ына ие. Елдің арнайы мектептері ү шін ә зірленген оқ улық тар мен ОӘ К болмағ ан жағ дайда РФ ә зірленген жә не шығ арылғ ан оқ улық тар мен дидактикалық материалдарды пайдалануғ а болады.

Мү мкіндігі шектеулі оқ ушыларды оқ ытатын білім беру ұ йымдары білім мазмұ нының ерекшелігін жә не білім алушылардың мү мкіндіктерін ескере отырып оқ ушылардың ү лгерімі мен аралық аттестациялау формаларын, тә ртібі мен ағ ымдағ ы бақ ылау жү ргізу мерзімін анық тайды.

Ү лгілік оқ у жоспарының негізінде білім беру ұ йымы ә рбір сынып ү шін олардың мү мкіндіктері мен ерекшеліктерін ескере отырып Оқ у жұ мыс жоспарын қ ұ рады. Ү лгілік оқ у жоспарының 15-20% сағ аты оқ ушылардың ерекше оқ ытуды қ ажет етуіне сә йкес қ айта бө луге болады (ү лгілік оқ у жоспарындағ ы жалпы сағ ат саны аясынан шыкпай).

Білім беру ұ йымдары ү йде оқ итын оқ ушылардың ата-аналарымен (немесе оларды алмастыратын тұ лғ алармен) бірге зерделенетін пә ндер тізімін анық тайды, сыныптар бойынша олардың жеке мү мкіндіктеріне сә йкес ү йде оқ ытудың Ү лгілік оқ у жоспарында бө лінген сағ ат шегіндегі пә ндер бойынша сағ аттарды бө леді.

Арнайы мектептегі жә не арнайы сыныптардағ ы оқ у-тә рбиелік ү деріс мектеп штатындағ ы мамандардың (арнайы психолог, логопед, арнайы педагогтар (тифлопедагог, сурдопедагог, олигофренопедагог, ЕДТ нұ сқ аушысы) психологиялық -педагогикалық қ олдауымен іске асырылатын баланы зерделеудің психологиялық -медициналық -педагогикалық мә ліметтеріне негізделе отырып, сараланғ ан жә не жеке ық палды қ олданумен іске асырылады.

Мамандардың ө зара іс-ә рекет нысаны мектептегі психологиялық -медициналық -педагогикалық консилиум болып табылады. Психологиялық -педагогикалық кө мек кө рсететін мамандардың жұ мысы мектеп директорымен бекітілген желілік нормативтік актілермен реттеледі.

Арнайы мектептер мен арнайы сыныптардың оқ ушылары тү зету-педагогикалық кө мекті Ү лгілік оқ у жоспарының бө лімдеріне сә йкес бө лінген сағ аттар аясында психологиялық -педагогикалық қ олдау мамандары ө ткізетін фронтальды, топ бө лігінде жә не жеке сабақ тарда алады (тү зету компоненті). Тү зету сабақ тары барлық типтегі арнайы мектептер мен арнайы сыныптарда міндетті болып табылады. Тү зету компонентінің пә ндерін оқ у жоспарының инвариантты компонентіндегі пә ндермен алмастыруғ а, сондай-ақ осы сағ ат сандарын қ ысқ артуғ а болмайды.

Арнайы мектептер мен арнайы сыныптардағ ы жұ мыс алдын-алу бойынша қ ажетті жағ дайларды қ ұ ратын, бұ зылғ ан қ ызметтердің орнын толтыратын жә не қ ажетті денсаулық сақ таушы педагогикалық режимді қ амтамасыз ететін ұ зартылғ ан кү н тә ртібінде ұ йымдастырылады.

Мү мкіндігі шектеулі оқ ушыларды ең бекке оқ ыту жұ мыс кадрларына қ ажеттілігіне бағ дарланғ ан жә не психофизикалық дамуының жеке ерекшеліктерін, денсаулығ ын, мү мкіндіктерін, сондай-ақ ең бек профилін таң дау негізінде тә рбиеленушілер мен олардың ата-аналарының мү дделерін ескере отырып ө ң ірлік, жергілікті жағ дайларғ а негізделе ұ йымдастырылады. Типтік оқ у бағ дарламалар даму мү мкіндігі шектеулі оқ ушыларғ а арналғ ан ең бекке оқ ытудың профилі бойынша немесе білім алушылардың білім алудағ ы ерекше оқ ытуды қ ажет етуін жә не ең бектің ә рқ илы профилін ескере отырып қ ұ рылғ ан бағ дарламалары бойынша қ олданылады.

Кә сіби ең бекке ү йрететін сабақ тар 5-сыныптан басталады, ақ ыл-ой кем оқ ушылар ү шін 4-сыныптан басталады, ол екі топқ а бө лінеді. Ең бек тү рлеріне қ арай топты жиынтық тау олардың психофизикалық жағ дайы жә не мү мкіндігіне байланысты дә рігердің нұ сқ ауымен іске асырылады.

Қ атар жә не шектес сыныптардағ ы оқ ушыларды топ бө лігіне біріктіру мү мкіндігі бар. Сабақ ты ө ткізу барысында ә леуметтік-тұ рмыстық бағ дарлау бойынша сынып екі топқ а бө лінеді.

Есту қ абілеті, кө ру қ абілеті, тірек-қ имыл аппараты бұ зылғ ан, сө йлеу тілі кү рделі бұ зылғ ан, психикалық дамуы тежелген балаларғ а арналғ ан арнайы мектептер жә не арнайы сыныптардың тү лектері алғ ан білім дең гейін растайтын мемлекеттік ү лгідегі қ ұ жатқ а ие болады.

Зияты зақ ымдалғ ан балаларғ а арналғ ан арнайы мектеп (1 жә не 2 бө лім) пен арнайы сыныптардың тү лектері аталғ ан тү рдегі арнайы білім беру ұ йымына белгіленген ү лгідегі куә лік алады.

1. Есту қ абілеті бұ зылғ ан (естімейтін) оқ ушыларды арнайы мектепте (сыныпта) оқ ытудың ерекшеліктері

Білім беру ү дерісі дең гейлерге бө лінеді:

- бастауыш білім – 1-4 сыныптар;

- негізгі орта білім - 5-10 сыныптар.

Мектепке дейінгі дайындық тан толық ө тпеген балалар дайындық (0) сыныбына тү седі. Арнайы мектепке дейінгі дайындық тың толық курсынан ө ткен балалар 1 сыныпқ а барады.

Дайындық жә не 1-7 сыныптарда оқ ыту арнайы бағ дарламалар мен оқ улық тар бойынша жү ргізіледі. 8-10 сыныптарда білім алушылар жалпы білім беретін мектептің бағ дарламалары мен оқ улық тары бойынша білім алады, ондағ ы материал оқ ушылардың ерекше оқ ытуды қ ажет етуін ескере отырып бейімделеді жә не қ айта бө леді. 5 сыныптан бастап қ азақ ә дебиетін зерделеу орыс тілінде жү ргізіледі (орыс тілді мектептер ү шін). «Алгебра жә не «Геометрия» пә ндерін оқ ыту 8 сыныптан бастап іске асырылады, ө йткені естімейтін балаларғ а арналғ ан арнайы оқ у бағ дарламасына сә йкес математика пә нін зерделеу 7 сыныпта аяқ талады.

Оқ у жоспарында міндетті тү рдегі тү зету пә ндері ұ сынылғ ан:

1) «Пә ндік – тә жірибелік оқ ыту» (0-4 классы).Міндеті – жоғ ары психикалық қ ызметтерді қ алыптастыру, тілді игеру, жалпы білім беру пә ндері бойынша білімдерін мең геруге арналғ ан база ретінде тұ рмыстық тү сініктерді игеру;

2) «Тү зету ритмикасы» (0-4 сыныптар). Міндеті – электроакустикалық аппараттарды қ олдану арқ ылы естіп қ абылдауын қ арқ ынды дамыту жағ дайында қ озғ алысы мен сө йлеу тілін дамыту;

3) «Ыммен сө йлеу» (4-11 сыныптар). Міндеті – оқ ушының коммуникативтік қ ызметін қ амтамасыз ету. Қ Р естімейтін оқ ушыларды оқ ыту есту-кө ру негізінде іске асырылады, оқ ыту ү дерісіндегі ыммен сө йлеу оқ ушыларғ а бағ дарламалық материалды сапалы мең геруге кө мектесетін кө мекші қ ұ рал ретінде пайдаланылады;

4) «Кү нделікті қ атынас тілі» (4-11 сыныптар). Міндеті – еститін адамдармен қ арым-қ атынаста қ олданылатын кү нделікті қ атынас сө з қ орын, қ арым-қ атынас ә рекетін дамыту;

5) «Есту қ абілетін дамыту жә не дыбыстардың айтылуын қ алыптастыру (ЕҚ Д жә не ДАҚ).Сабақ тарда ауызша сө йлеу тілі қ алыптасады жә не қ алдық есту арқ ылы сө йлеу дамиды.

0 мен 4-сыныпқ а дейін ЕҚ Д жә не ДАҚ сабақ тары бір сыныпқ а апталық жү ктемемен 18 сағ ат кө лемінде жү ргізіледі. 5-6 сыныптарда жеке сабақ тарғ а бө лінетін апталық жү ктеме аптасына 16 сағ атты қ ұ райды. Бұ л кезең де оқ ытуда сө йлеу дыбыстарын қ ою жә не машық тандыру аяқ талады деп болжамдалады жә не тек сө йлеу тіл дыбыстарын ажырату жү ргізіледі жә не естіп қ абылдауын дамыту жә не сө йлеуде ө зін-ө зі бақ ылау дағ дысын қ алыптастыру жұ мысы жалғ асады, сө йлеуде жұ ппен жұ мыс жасау жә не ә діби мә тіндерді естіп қ абылдау жұ мысы басталады. 7-9 сыныптарда ЕҚ Д жә не ДАҚ бойынша сабақ тар аптасына 4 сағ аттан (жұ ппен), 10 сыныпта 2 сағ аттан жү ргізіледі. Сө йлеуде ө зін-ө зі бақ ылау дағ дысын қ алыптастыру, сө йлеуде дыбысты шығ ару жағ ын тү зеу, диалогиялық сө йлеумен жұ мыс жасау жалғ асады. Тү зету циклінінің сабақ тары кү ннің бірінші жартысында, сондай-ақ екінші жартысында топпен, топ бө лігінде жә не жеке жү ргізіледі.

Негізгі мектептің жалпы білім беру бағ дарламаларының курсын табысты мең герген оқ ушылар ү шін жалпы орта білім мен мамандық алу мақ сатында ә рі қ арай оқ уды кә сіби колледждерде, кешкі мектептерде жалғ астыруғ а мү мкіндік бар.

2. Есту қ абілеті бұ зылғ ан (нашар еститін, кейіннен естімей қ алғ ан) оқ ушыларды арнайы мектепте (сыныптарда) оқ ытудың ерекшеліктері

Білім беру ү дерісі дең гейлерге бө лінеді:

- бастауыш білім – 1-4 сыныптар;

- негізгі орта білім - 5-10 сыныптар.

Мектепке дейінгі дайындық тан ө тпеген балар дайындық (0) сыныбына тү седі. Арнайы мектепке дейінгі дайындық тың толық курсынан ө ткен балалар 1 сыныпқ а барады.

Дайындық жә не 1-4 сыныптарда оқ ыту арнайы бағ дарламалар мен оқ улық тар бойынша жү ргізіледі. 5-10 сыныптарда сыныптарда білім алушылар жалпы білім беретін мектептің бағ дарламалары мен оқ улық тары бойынша білім алады, ондағ ы материал оқ ушылардың ерекше оқ ытуды қ ажет етуін жә не негізгі мектепте оқ ыту мерзімінің артуын ескере отырып бейімделеді жә не қ айта бө леді.

Қ алыптастырудың есту-кө ру негізін жасауғ а жә не оқ ушылардың ауызша сө йлеу тілін жетілдіруге мү мкіндік туғ ызатын есту қ абілетін дамытуғ а, дыбыстардың айтылуымен жұ мысқ а, еріннен оқ уғ а арнайы кө ң іл бө лінеді.

Оқ у жоспарына тү зету курстары қ осылғ ан: «Дыбыстардың айтылуын қ алыптастыру жә не есту қ абілетін дамыту» (0-10 сыныптар), «Тү зету ырғ ағ ы» (0-7 сыныптар), «Қ оршағ ан ортамен таныстыру» (0-2 сыныптар). Тү зету циклінінің сабақ тары кү ннің бірінші жартысында, сондай-ақ екінші жартысында топпен, топ бө лігінде жә не жеке жү ргізіледі.

Негізгі мектептің жалпы білім беру бағ дарламаларының курсын табысты мең герген оқ ушылар ү шін жалпы орта білім мен мамандық алу мақ сатында ә рі қ арай оқ уды кә сіби колледждерде, кешкі мектептерде жалғ астыруғ а мү мкіндік бар.

3. Кө ру қ абілеті бұ зылғ ан (кө рмейтін, нашар кө ретін, кейіннен кө рмей қ алғ ан) оқ ушыларды арнайы мектепте (сыныптарда) оқ ытудың ерекшеліктері

Білім беру ү дерісі дең гейлерге бө лінеді:

- бастауыш білім – 1-4 сыныптар;

- негізгі орта білім - 5-10 сыныптар;

- жалпы орта білім – 11-12 сыныптар.

Орта білім алу мерзімінің ұ зартылуы тө мендегі себептерге: кө рмейтін жә не нашар кө ретін оқ ушылардың танымдық қ ызметінің ерекшелігіне; оқ у қ арқ ынының баяулығ ы жә не жалпы білім беру пә ндеріне елестету олқ ылық тарын толтыру мен оқ ушылардың қ оршағ ан орта туралы білімдеріне мү мкіндік беретін пропедевтикалық бө лімдерді қ осу қ ажеттілігіне; кө рмейтіндермен ақ парат алудың сукцессивті тә сілін пайдалануына (ұ стап кө ру арқ ылы ақ парат алуды пайдалану); Брайль жү йесі бойынша жазу мен оқ уғ а ү йретудің ерекшеліктеріне; рельефті суреттер жә не сызбаларды оқ уғ а; тифлоприборларды жә не бақ ылау, тә жірибелік жә не лабораториялық жұ мыстар жү ргізу барысында кең істікте бағ дарлай алуғ а арналғ ан қ ұ ралдарды пайдалану қ ажеттілігіне байланысты.

Мектепке дейінгі дайындық тан ө тпеген 6-7 жастағ ы балалар ү шін дайындық (0) сыныбы ұ йымдастырылады. 1-4 сыныптарда білім алушылардың функционалдық сауаттылық негізі жә не негізгі жалпы білім берудің кезекті бағ дарламасын мең геру ү шін база қ ұ ра отырып, оларды қ арым-қ атынас пен оқ у ең бегінің негізгі машық тары мен дағ дыларын қ аруландыру қ аланады.

5-10 сыныптарда оқ ыту 6 жыл ағ ымында іске асырылады. Осығ ан байланысты сынып оқ ушыларының ерекшеліктерін ескере отырып, пә н мұ ғ алімдерімен іске асырылатын ә р оқ у пә нінің аясында жылдық оқ ыту бойынша оқ у материалын қ айта бө лу жү реді.

11-12 сыныптарда профильді оқ ыту іске асырылады. Екі: жалпы-гуманитарлық жә не жаратылыстану–математикалық бағ ыттар жү зеге асырылады.

Бір немесе екі бағ ыттағ ы таң дау оқ ушылардың қ ажеттілігін жә не ата-аналардың сұ ранысын ескере отырып іске асырылады.

Білім беру ү дерісінің тү зету бағ ыты сабақ тарда жалпы білім беру пә ндері бойынша, қ алдық кө руін жә не кө ріп қ абылдауын сақ тау мен дамыту; ә леуметтік-тұ рмыстық бағ дарлау (Ә ТБ), кең істікте бағ дарлау; мимика жә не пантомимиканы дамыту; сө йлеу тілі дамуының кемшіліктерін тү зету (логопедпен сабақ тар); емдік дене тә рбиесі жә не тү зету ырғ ағ ы бойынша арнайы тү зету сабақ тарында қ амтамасыз етіледі.

Факультативтік сабақ тардың сағ аттары жалпы білім беру циклінің пә ндерін оқ ытуда, жаң а пә ндерді, қ осымша білім беру модульдерін, арнайы курстар мен практикумдарды ендіруде, жеке жә не топтық сабақ тарды ө ткізуде, жеке білім беру бағ дарламаларын жү зеге асыруда қ олданылуы мү мкін. Кө ру қ абілетінен айырылғ ан оқ ушыларды оқ ыту Брайль шрифтімен шық қ ан жалпы білім беретін оқ улық тар бойынша, ал нашар кө ретін оқ ушыларды ірі шрифтімен басылғ ан оқ улық тар бойынша оқ ыту іске асырылады.

4. Тірек-қ имыл аппараты бұ зылғ ан оқ ушыларды арнайы мектепте (сыныпта) оқ ытудың ерекшеліктері

Білім беру ү дерісі дең гейлерге бө лінеді:

- бастауыш білім – 1-4 сыныптар;

- негізгі орта білім - 5-10 сыныптар;

- общее среднее образование – 11-12 классы.

Мектепке дейінгі дайындық тан ө тпеген 6-7 жастағ ы балалар ү шін ә рі қ арай бастауыш мектепте оқ ытуғ а дайындық жә не психикалық даму дең гейін анық тау мақ сатында пропедевтикалық -диагностикалық дайындық сыныбы ұ йымдастырылады.

1-4 сыныптарда жалпы тапсырмалар мен кешенді тү зету тапсырмалары шешіледі (балалардың барлық қ озғ алыс сферасын, сө йлеу тілін, танымдық қ ызметін қ алыптастыру). Бірінші сыныпта жазу қ имылының дағ дысын қ алыптастыруғ а арнайы уақ ыт бө лінеді.

Ана тілін мең геру оқ ытудың бастапқ ы сатысының тә жірибелік бағ ытымен қ амтамасыз етіледі. Математиканы зерделеу барысында ойлауын дамыту ерекшеліктері, кең істіктік ұ ғ ымдарының жеткіліксіз қ алыптасуы ескеріледі.

Бейімдік дене тә рбиесі сабақ тарында бағ алау нормативтері қ алыптастырылмайды.

5-10 сыныптарда балаларда ә леуметтік-ең бекке бейімдеуді қ амтамасыз ететін қ имыл-қ озғ алыс, ойлау, сө йлеу дағ дылары мен ептілігін дамыту бойынша тү зету-қ алыптастыру жұ мыстары жалғ асады.

11-12 сыныптарда профильді оқ ыту іске асырылады. Екі: жалпы-гуманитарлық жә не жаратылыстану–математикалық бағ ыттар жү зеге асырылады. Бір немесе екі бағ ыттағ ы таң дау оқ ушылардың қ ажеттілігін жә не ата-аналардың сұ ранысын ескере отырып іске асырылады.

Тірек-қ имыл аппараты бұ зылғ ан оқ ушылар топ бө лігінде жә не жеке сабақ тарда тү зету-педагогикалық қ олдауғ а ие болады:

1) емдік дене тә рбиесі (ЕДТ) сабақ тары 2-3 адамнан тұ ратын топпен немесе жеке ө ткізіледі. Сабақ тың ұ зақ тығ ы – 45 минут. Сабақ тар кү ннің бірінші жартысында, сондай-ақ екінші жартысында жү ргізілуі мү мкін;

2) сө йлеу тілінің дамуы бұ зылғ ан балалар ү шін ұ йымдастырылатын логопедиялық сабақ тар жеке жә не аптасына ү ш реттен кем емес жү ргізіледі. Сабақ тың ұ зақ тығ ы 25 минут. Сабақ тар кү ннің бірінші жартысында, сондай-ақ екінші жартысында жү ргізілуі мү мкін;

3) танымдық қ ызметті қ алыптастыру жә не дамыту бойынша тү зету сабақ тарында бағ дарламалық материалды игеруге, қ оршағ ан орта туралы білімін кең ейтуге, кең істіктік жә не уақ ыттық ұ ғ ымдарын қ алыптастыруғ а, графикалық дағ дыларды дамытуғ а, алдың ғ ы даму олқ ылық тарын толық тыруғ а жә не оқ у материалын игеруге, бұ зылғ ан психикалық қ ызметтерді тү зетуге, кү рделі оқ у материалын мең геруге дайындық ты қ амтамасыз етеді. Сабақ тың ұ зақ тығ ы – 20-25 минут.

Тү зету сабақ тары балалардың пә ндік-тә жірибелік қ ызметіне кө ң іл аудара отырып, кү нделікті сабақ тардың мазмұ ны мен формасын қ айталамауы қ ажет. Бастауыш сыныптарда сабақ тың бір бө лігі ойын формасында ө ткізу мақ сатты.

Топтар (3-4 адамнан) оқ ушылардың сө йлеу тілінің, қ имыл-қ озғ алысының жә не ө зге де даму бұ зылыстарының біртектілігі мен айқ ындығ ын ескере отырып жинақ талады.

Білім алуышының топта болу ұ зақ тығ ы арнайы қ иындық тарды тү зету дә режесімен жә не тапсымаларды сыныппен бірге орындау дайындығ ымен анық талады. Топ қ ұ рамы ширақ болуы тиіс. Бір оқ ушы бір жылда ә ртү рлі топтардың қ ұ рамында болуы мү мкін. Факультативтік сабақ тарды анық тау барысында оқ ушылардың ә леуметтенуі жә не олардың даму кемшіліктерінің алдын-алатын, оқ ушылардың шығ армашылық қ абілетін жетілдіруге ық пал ететін курстарды таң дау қ ажет.

5. Сө йлеу кү рделі бұ зылыстары бар оқ ушыларды арнайы мектепте (сыныпта) оқ ыудың ерекшеліктері

Білім беру ү дерісі дең гейлерге бө лінеді:

- бастауыш білім – 1-4 сыныптар;

- негізгі орта білім - 5-10 сыныптар.

Мектепке дейінгі дайындық тан ө тпеген балалар дайындық (0) сыныбына тү седі.

Мектепте тө мендегідей оқ ушыларғ а арналғ ан бө лімдер ашылуы мү мкін:

- ауыр дең гейдегі жалпы сө йлеу тілі дамымағ ан (алалия, дизартрия, ринолалия, афазия), сонымен қ атар тұ тық памен қ атар жү ретін жалпы сө йлеу тілі дамымағ ан балалар;

- сө йлеу тілінің қ алыпты даму барысындағ ы тұ тық паның ауыр формасы.

Кохлеарлы имплантацияғ а дейін 6 айдан кем емес ұ дайы есту аппаратын тағ ып жү рген 1 жастан 4 жасқ а дейінгі кохлеарлы импланты бар балалар қ абылданады. Оқ ытудың бірінші дең гейінде арнайы бағ дарламалар, арнайы ә дістемелік жә не дидактикалық материалдарды пайдалану қ арастырылады. Негізгі сатыда балалар оқ ушылардың мү мкіндіктеріне бейімделетін мектептің жалпы білім беру бағ дарламалары бойынша оқ иды.

Негізгі мектепте, ә сіресе, кү рделі бұ зылыстары бар сыныптар ү шін қ азақ, орыс жә не шет тілдерін оқ ыту сағ аттарын бө лгенде вариативтілікке жол беріледі.

Сө йлеу тә ртібін сақ тай отырып, барлық сабақ тарда жә не сабақ тан тыс уақ ыттарда арнайы логопедиялық жә не тү зету-педагогикалық қ олдау кө рсетіледі. Арнайы тү зету курстарына мыналар жатады: қ оршағ ан ортамен таныстыру, тү зету ырғ ағ ы, дыбыс айту, сө йлеу тілін дамыту, жеке-топтық логопедиялық сабақ тар. Логоритмика элементтері бар міндетті оқ у пә ні «Тү зету ырғ ағ ы» сө йлеу тілінің кү рделі бұ зылыстары бар балалардың моторлық жә не сө йлеу моторлық даму ауытқ ушылық тарының алдын-алуғ а бағ ытталғ ан.

Логопедиялық сабақ тар белгіленген сабақ тардың мазмұ ны мен формасын қ айталамай, кү ннің екінші жартысында ө ткізілуі тиіс. Оқ ушылар логопедиялық кө мекті жеке, топ бө лігінде жә не фронтальды сабақ тарда алады.

Жеке сабақ тар: сө йлеу тілінің жү йелі бұ зылыстары бар жә не артикуляциялық аппаратының қ ұ рылымы мен қ озғ алысы бұ зылғ ан (ринолалия, дизартрия) балалармен ө ткізіледі. Жеке сабақ тар аптасына кемінде 2 реттен кем емес ө ткізіледі. Сабақ тың ұ зақ тығ ы 20-25 минут.

Топ бө ліктеріне сө йлеу тілінің біртекті қ ұ рылымы бұ зылғ ан балалар бірігеді. 5-10 сынып оқ ушыларымен логопедиялық сабақ тарды ұ йымдастырудың топ бө лігі формасы жетекші болып табылады. Сабақ тың ұ зақ тығ ы 40-45 минут.

Фронтальды сабақ тың ұ зақ тығ ы (0, 1-4 сынып) дайындық сыныбы мен бірінші сыныптың алғ ышқ ы жартысында 35 минутты, келесі сыныптарда 45 минутты қ ұ райды. Негізгі орта буын оқ ушылары ү шін қ азақ жә не орыс тілдерін қ осымша зерделеуге арналғ ан факультативтерді ұ йымдастыруғ а болады.

6. Психикалық дамуы тежелген оқ ушыларды арнайы мектепте (сыныпта) оқ ытудың ерекшеліктері

Білім беру ү дерісі дең гейлерге бө лінеді:

- бастауыш білім – 1-4 сыныптар;

- негізгі орта білім - 5-10 сыныптар;

Арнайы мектептерге (сыныптарғ а) церебральды-органикалық тү ріндегі психикалық дамуы тежелген балалар қ абылданады. Арнайы сыныптарғ а дамуында ауытқ ушылық (ақ ыл-ойы кем балалар, сө йлеу, кө ру, есту қ абілетінде бұ зылыстары)айқ ын кө рінетін балалар қ абылданбайды.

Арнайы сыныптарғ а жинақ тау оқ ытудың бастапқ ы дең гейінде – 0, 1 сыныптарда іске асырылады, 2 сыныпты да кіргізуге болады. Оқ ушыларды оқ ытудың кез-келген кезең інде бұ қ аралық типтегі жалпы білім беретін сыныптарғ а кіріктіру, сондай-ақ, психикалық даму тежелісі айқ ын кө рінетін екінші сатыдағ ы арнайы сынып жағ дайында білім беруді жалғ астыру мү мкіндігі қ арастырылады.

Оқ у кү н тә ртібі балалардың тез шаршағ ыштығ ына байланысты белгіленеді: ұ зартылғ ан кү н тә ртібі бойынша алғ ашқ ы ауысымда оқ ыту.

Оқ ытудың бірінші сатысында арнайы бағ дарламалар мен арнайы ә дістемелік жә не дидактикалық материалдарды пайдалану қ арастырылады. Негізгі сатыда оқ ушылар негізгі орта мектепте оқ у мерзімінің артуына (1 жыл) байланысты мазмұ ны қ айта бө лінетін жалпы білім беру мектебінің бағ дарламалары бойынша білім алады, ә рбір пә н оқ ытушылары оқ ушылардың мү мкіндіктеріне бейімделеді.

Оқ ытудың тү зету-дамытушы бағ ыты тү зету пә ндерінің жалпы білім беру циклі пә ндерінің аясында, сонымен қ атар, қ осымша білім беру жү йесінде жү зеге асырылады. Басқ а пә ндермен тепе-тең келетін пә ндерге эмоционалдық -тұ лғ алық сферасын тү зетуді іске асыруғ а мү мкіндік беретін жә не оқ ушылардың танымдық ә рекеттерін белсендендіретін эстетикалық циклдегі пә ндерді (музыка, сурет ө нері, дене тә рбиесі) жатқ ызуғ а болады.

Бірінші жә не екінші сатыдағ ы оқ у жоспарының тү зету компоненті «Айналамен таныстыру жә не тіл дамыту», «Тү зету ырғ ағ ы», «Тіл дамуының кемшіліктерін тү зеу» (логопедтік сабақ), «Білімдегі олқ ылық тарды толық тыру бойынша міндетті жеке жә не топтық тү зету сабақ тары», «Ә леуметтік-тұ рмыстық бағ дарлау» (Ә ТБ). Арнайы кіріктірілген тү зету курсы «Айналамен таныстыру жә не тіл дамыту» (0-1 сыныптар) баланың қ оршағ ан орта туралы шынайы білімдері мен тү сініктерін байытуғ а бағ ытталғ ан. «Тү зету ырғ ағ ы» тү зету курсы (0-4 сыныптар) психикалық дамуы тежелген балалардың жалпы моторикасы мен қ имылының ү йлесімділігіндегі даму ауытқ ушылық тарын алдын-алуғ а бағ ытталғ ан. «Ә леуметтік-тұ рмыстық бағ дарлау» ө мірлік қ ұ зырет дағ дыларын қ алыптастыруды қ амтамасыз етеді.

Сабақ тар топ бө лігімен арнайы жабдық талғ ан ғ имаратта ө теді. Сабақ та оқ у бағ дарламасын игеруде қ иындық ты сезінетін оқ ушылар ү шін білім олқ ылық тарының орнын толтыруғ а арналғ ан жеке жә не топтық тү зету сабақ тары ұ йымдастырылады. Сабақ тар жеке немесе оқ удағ ы қ иындық тарының ұ қ састық тары негізінде топ бө лігімен (2-4 оқ ушығ а) жү ргізіледі. Бастауыш сынып оқ ушыларымен жеке жә не топтық тү зету сабақ тарын сыныптың негізгі мұ ғ алімі немесе дефектолог мұ ғ алім ө ткізеді. Сабақ тың ұ зақ тығ ы 20-25 минут. Тү зету сабақ тары ә ртү рлі формалар мен жұ мыс тү рлерін, пә ндік-тә жірибелік жә не балалардың ойын ә рекетін пайдалану арқ ылы кү нделікті сабақ тардың мазмұ ны мен формасын қ айталамауы тиіс.

6-10 сыныптарда білім алудағ ы олқ ылық тарды толық тыру бойынша жеке жә не топтық сабақ тарғ а бө лінен сағ аттар мен пә н мұ ғ алімдері арасында ү лестіріледі. Қ андай топта болсын білім алушының сабақ та отыру уақ ыты арнайы қ иындық тарды тү зету дә режесімен жә не сыныппен бірге тапсырмаларды орындау дайындығ ымен анық талады. Топ қ ұ рамы ширақ болуы тиіс: балалардың бірін сыныппен бірге жұ мыс жасауғ а қ осып, бірін қ арқ ынды жеке кө мек ү шін топ қ ұ рамына қ осу керек. Сол бір оқ ушы жыл ағ ымында ә ртү рлі топ қ ұ рамына кіруі мү мкін. Сө йлеу тілінде бұ зылыстары бар оқ ушылар ү шін логопед жеке немесе топпен сабақ ө ткізеді.

Жеке жә не топтық тү зету сабақ тары оқ ушылардың максималды жү ктемесі шегінде кө рсетіледі. Типтік оқ у жоспарында кө рсетілген ә рбір сыныпта осы сабақ тарғ а бө лінген апталық сағ аттардың саны (бірінші сатыда 4 сағ ат жә не екінші сатыда 3 сағ ат) ә рбір жеке оқ ушының жү ктемесіне емес, педагогтардың жү ктемесіне кіреді. Ә рбір оқ ушы ү шін оқ ытудың бірінше сатысында аптасына 40-60 минуттан, екінші сатысында 20-40 минуттан келеді.

Факультативтердің сағ аттарын балалардың ә леуметтенуіне (Тіл жә не қ арым қ атынас мә дениеті. Ө мір сү ру қ ауіпсіздігін қ амтамасыздандыру. Экономикағ а кіріспе) немесе даму кемшіліктерінің алдын алуғ а (Сурет салу ә рекеті. Қ олданбалы мә дениет. Жү зу. ЕДТ), болмаса ең бекке дайындық бойынша қ осымша сабақ тарғ а қ олдану дұ рыс болады.

7. Танымдық қ абілеті бұ зылғ ан балаарды оқ ытудың ерекшеліктері (жең іл жә не шектеулі ақ ыл-ой тежелісі)

Оқ ыту мақ саты – білім беру жә не ең бекке дайындық қ ұ ралдарымен олардың даму ауытқ уларын тү зету, қ оғ амдағ ы келесі тү лектерді кіріктіру ү шін ә леуметтік-психологиялық оң алту.

Дайындық сыныбына сондай-ақ білім беру ү дерісінде жә не тә рбиелеу жұ мысында баланың диагнозын анық тау мен оны оқ ыту жә не тә рбиелеуді ұ йымдастыру формасының адекваттылығ ын айқ ындау мақ сатында білім алуғ а дайындық дең гейі жеткіліксіз балалар қ абылданады. Бірінші сыныпқ а 7-9 жастағ ы балалар қ абылданады.

Оқ ыту 2 сатыда ұ йымдастырылады:

- бірінші саты – дайындық дең гейі (0, 1-4 сыныптар);

- екінші дең гей – 5-9 сыныптар. Білім беру ұ йымдарында қ ажетті шарттарды қ алыптастыруғ а байланысты терең кә сіби-ең бекке даярлау 10 ө ндірістік сыныпта ұ йымдастырылады.

Бірінші дең гейде ақ ыл-ойы кем оқ ушыны жан-жақ ты психологиялық -медициналық -педагогикалық зерделеу, оның мү мкіндіктері мен білім беру ү дерісін ұ йымдастыру формасы мен ә дістерін қ алыптастыру жә не жеке ерекшеліктерін анық тау мақ сатында іске асырылады.

Екінші дең гейде балалар тә жірибелік бағ ытқ а ие жә не ең бектің ә ртү рлі профилі бойынша дағ дылары бар жалпы білім беретін пә ндер бойынша білім алады. Ә леуметтік бейімдеу мен кә сіби-ең бекке даярлауғ а назар аударылады.

Дайындық жә не 1 сыныптарда баллдық бағ алау болмайды. Оқ ушылардың білім алудағ ы алғ а басу нә тижесі олардың ө німді қ ызметіне талдау жасау негізінде – сө йлеу тілінің, жазба жұ мыстарының, сурет салуының, қ олдан жасалғ ан ұ сақ -тү йектерінің даму дең гейі анық талады. 5-9 сыныптарда математика сабақ тарынан 1 сағ ат геометрия элементтерін ү йренуге бө лінеді.

«Тү зету технолгиясы» циклінің сабақ тары: «Тү зету ырғ ағ ы», «Тіл дамуының кемшіліктерін тү зету» (логопедиялық сабақ тар), «Танымдық ә рекетін тү зету», «Емдік дене тә рбиесі» кү ннің бірінші жә не екінші жартысында да жү ргізіледі. Жеке жә не топ бө лігімен жү ргізілетін тү зету сабақ тардың ұ зақ тығ ы – 20-25 минут. Топ бө ліктері сө йлеу тілі мен психофизикалық бұ зылыстарының біртектілігіне байланысты жинақ талады. Емдік дене тә рбиесі сабағ ына арналғ ан топ дә рігердің нұ сқ ауымен жинақ талады. Тү зету ырғ ағ ы бойынша сабақ тар топқ а бө лінбей, фронтальды тү рде жү ргізіледі. Тү зету компоненттерінің пә ндері бойынша жетістіктерді бағ алау баллмен бағ аланбайды, ол сипаттама тү рінде болады.

4-тен 6 сынып аралығ ында «Жалпы ең бекке даярлау» пә ні ендіріледі.

7 жә не 9 сынып аралығ ында кә сіби бағ ыттағ ы ең бекке оқ ыту іске асырылады. Мектепке жеке ең бек тү рі бойынша бағ дарлама ә зірлеу қ ұ қ ығ ы ұ сынылады.

Жазғ ы ең бек тә жірибесі оқ у жылының аяқ талысымен немесе оқ у мерзімін ұ зартқ ан жағ дайда ағ ымдағ ы жылдық мө лшерлеме бойынша жү реді.

5-6 сыныптарда ең бек тә жірибесі мектеп базасында, 7-9 сыныптарда мектеп шеберханаларының базасында іске асырылады. Ең бек тә жірибесінен ө ткізу мерзімі мен тә ртібі жергілікті жағ дайларғ а байланысты мектеп Кең есімен (педагогикалық кең ес) анық талады. Мектепте білім алу ең бекке оқ ыту бойынша емтиханмен аяқ талады. Білім алушылар емтихандардан белгіленген тә ртіп бойынша босатыла алады. Факультативтік сабақ тарғ а бө лінген сағ аттар ең бекке оқ ыту сабақ тарына, тү зету бағ ыттарына жә не т.б. пайдаланыла алады.

Орташа ақ ыл-ойы кем білім алушылар саны жеткілікті болғ ан жағ дайда мектепте осы оқ ушыларғ а арналғ ан арнайы сыныптармен екінші бө лім ұ йымдастырылады.

Орташа ақ ыл-ойы кем балаларды оқ ыту аталмыш катеориядағ ы оқ ушыларғ а арналғ ан Типтік оқ у жоспары жә не оқ у бағ дарламалары бойынша іске асырылады. Оқ у бағ дарламалары ұ сынымдық сипатта болады. Оқ ыту жеке бағ дарламалар бойынша іске асырылады. Ол баланы жарты жылдан аспайтын мерзім аралығ ында сынып педагогының жә не мектеп консилиумы мамандарының баланы психологиялық -педагогикалық кешенді зерделеуі негізінде қ ұ рылады. Оқ ытудың жеке бағ дарламасын жү зеге асыру уақ ытының аяқ талуы бойынша ә рбір оқ ушының жетістігіне талдау жү ргізіледі жә не келесі жартжылдық қ а жоспар қ ұ рылады.

Педагог ә рбір оқ ушының жеке мү мкіндігін жә не білім алудағ ы жә не тұ лғ алық жетістіктері мен білім алу жә не тұ лғ алық жетістіктерін мониторигілеу нә тижелерін ескере отырып, оқ ытудың мазмұ нын, ә дістерін, формасын, дидактикалық қ ұ раларын ө з бетінше таң дайды

Екінші бө лім сыныптарын оқ ытудың мазмұ ны мыналарды: ө зі туралы тү сінігін, ө зіне-ө зі қ ызмет етуін жә не қ амтамасыздандыру дағ дысын, қ оршағ ан орта жә не ортада бағ дарлау туралы қ олжетімді тү сініктерін, қ арым-қ атынас жасай алуын, пә ндік-тә жірибелік жә не қ олжетімді ең бек қ ызметін, тә жірибелік бағ ыттылығ ына ие жә не тә риеленушілердің психофизикалық мү мкіндіктеріне сә йкес жалпы білім беретін пә ндер туралы білімін қ алыптастыруғ а бағ ытталғ ан.

Бірінші сатыда оқ у ү дерісі пә нсіз оқ ыту негізінде ұ йымдастырылады: барлық сабақ тар кіріктірілген сипатқ а ие жә не білім алушылардың жалпы (қ арым-қ атынас, қ имыл, сө йлеу, сенсорлы) дамуына бағ ытталғ ан. Оқ ушылардың жеке дамуын алғ а бастыру шаралары пә ндік оқ ытуғ а ө тумен іске асырылады.

Ә рбір оқ ушыны жетістігін баллдық бағ алау психологиялық -педагогикалық мониторингілеу негізінде іске асырылатын сипаттамалы бағ алауғ а ауыстырылады.

Екінші бө лімде оқ ыту мектеп ресурстары мен оқ ушылардың психофизикалық даму ерекшелігін ескере отырып, ең бектің қ арапайым тү рлеріне ү йрету ұ йымдастырылады. Ең бекке оқ ыту профилі баланың психофизикалық ерекшеліктерін, дә рігердің ұ сынысымен жә не мектеп мү мкіндіктерін ескере отырып жеке анық талады. Қ ажет болғ ан жағ дайда ең бекке оқ ыту профилі ө згеруі мү мкін. Ең бекке дайындық пә ндері бойынша бітіру емтиханын 2-бө лім оқ ушылары тапсырмайды.

Зияты зақ ымдалғ ан балаларғ а арналғ ан арнайы мектептің (сыныптың) оқ ушылары екінші жылғ а қ алдырылмайды.

Зияты зақ ымдалғ ан оқ ушыларғ а арналғ ан арнайы мектеп (сынып) тү лектері облыстың (қ аланың) білім басқ армасы органдарының келісімімен мектепте ә зірленген форма бойынша мемлекеттік ү лгідегі куә лікке ие болады.