Дебиеттік оқу

Ә дебиеттік оқ у пә ні – бастауыш сынып оқ ушыларының ауызша жә не жазбаша тілін дамытуды, яғ ни сө здік қ орын байытуды, байланыстыра жә не грамматикалық тұ рғ ыдан жү йелі сө йлеуге ү йретуді, сө йлеу мә дениетін қ алыптастыруды кө здейді. Ұ лттық тә рбие, рухани-мә дени қ ұ ндылық тар, ана тілі жә не қ азақ халқ ының салт-дә стү рі негізінде сусындағ ан жеке тұ лғ аны қ алыптастыруғ а ық пал етеді. Адамның ішкі рухани жан дү ниесі байлығ ын ашуғ а, адамгершілікке тә рбиелеуге, тілі мен қ иялын дамытуғ а мү мкіндік береді.

Пә ннің мақ саты – дұ рыс, мә нерлеп жә не шапшаң оқ уды мең герту, оқ ушыны шығ арма авторының кө зқ арасын тү сінуге жетелеу жә не мә тінді қ абылдаушы оқ ырман ретінде тә рбиелеу, кө ркем-шығ армашылық жә не танымдық қ абілеттерін дамыту, сө з ө неріне деген қ ызығ ушылығ ы мен эстетикалық талғ амын қ алыптастыру, тың далым, айтылым, оқ ылым, жазылым дағ дыларын жетілдіру, ұ лттық жә не жалпыадамзаттық қ ұ ндылық пен рухани-адамгершілік тә рбие беру.

Пә ннің міндеттері:

- оқ у сапасын (дұ рыс, тү сініп, шапшаң, мә нерлеп) жетілдіру;

- ауыз ә дебиетінің жанрларымен, отандық жә не ә лемдік балалар ә дебиетінің озық ү лгілерімен таныстыру;

- ақ ын-жазушылардың балаларғ а арналғ ан шығ армаларының басты тақ ырыбын, басты кейіпкерлерін жә не негізгі мазмұ нын айқ ындауғ а ү йрету;

- талданып отырғ ан мә тіннің жанрлық сипатын анық тауғ а машық тандыру;

- ә деби-теориялық білім негіздерін қ алыптастыру;

- адамгершілік жә не эстетикалық қ ұ ндылық тар жү йесі негіздерін қ алыптастыру;

- оқ ылғ ан шығ арма сюжеті желісімен немесе еркін тақ ырыпта ә ртү рлі ә деби шығ армашылық жұ мыс тү рлерін (ө лең, ә ң гіме қ ұ растыру, мә тінді сахналау, мә тін бойынша сурет салу, мақ ала жазу, шағ ын ү зіндіге сценарий жазу, т.б.) орындауғ а машық тандыру;

- ә деби функционалдық сауаттылық қ а баулу жә не ә деби тілде еркін сө йлеуді мең герту;

- тұ лғ алық оқ ырмандық мә дениетін қ алыптастыруда ана тілінде ауызша жә не жазбаша дұ рыс сө йлеу, ө з ойын анық (тіл байлығ ын арттыра отырып), нақ ты баяндау білігі мен дағ дысын қ алыптастыру;

- кітап жә не анық тамалық тармен, библиографиялық ә дебиеттер жә не сө здіктермен жұ мыс істей білуге дағ дыландыру.

«Ә дебиеттік оқ у» пә нін оқ ыту ерекшелігі – пә н мазмұ ны балалар ә дебиеті (ауызекі, жазба) ү лгілерін, жазушылар ө мірбаяны мен шығ армашылығ ы туралы қ ысқ аша мә ліметтерді, ғ ылыми-танымдық шығ армаларды оқ ытып ү йретеді, мақ ала, естелік, ө мірбаян туралы тү сінік қ алыптастырады, ә деби-теориялық білімдерді игертеді, монолог, диалог қ ұ руғ а дағ дыландырады.

Пә н баланың кө ркем сө зді тү сінуінде «сезімдік» саналарын пайдалану, яғ ни «сезімге ә сер еткен шығ арма ғ ана тү сінікті болады» идеясы басшылық қ а алынып, мә тінді тү сінуде музыка, кө ркемө нер, сурет туындыларының мү мкіндіктерін пайдалану алдың ғ ы орынғ а қ ойылды.

2-сыныптағ ы оқ ытудың басты міндеті - баланы оқ уғ а тө селдіру ү шін оның жанына жақ ын, танымына сай ұ лттық қ ұ ндылық тардарды ү йрету.

Қ азіргі кезде барлық ақ парат қ ұ ралдарында адамгершілік қ ұ ндылық тар азайып, қ атігездік белең алып отырғ аны жаппай жазылып та, айтылып жатқ аны белгілі. Ә сіресе, сондай жат қ ылық тардың бірегейі - қ азақ отбасындағ ы балалардың ата-анасына деген мейірімділігі азайып, қ арттар ү йіндегі қ азақ аталары мен апаларының санының артуы – дұ рыс шешімін табуы тиісті ә леуметтік маң ызды мә селе. Осындай кү рделі істе оқ улық тың, соның ішінде кө ркем сө здің қ ұ діретін пайдалануғ а мү мкіндік беретін «Ә дебиеттік оқ у» пә ніндегі кө ркем шығ армалардың мә ні ө те кү шті тә рбие қ ұ ралы екендігі ескерілген. Жастайынан балалардың бойына ата-анасына, ү лкендерге мейірімділік, қ амқ орлық кө рсету мақ сатында «Адам болам десең із» жалпы бө лімінен басқ а арнайы «Қ адірлі ә келерім, мейірімді аналарым» атты бө лім қ осылды.

2-3-сыныпта маусымдық -тақ ырыптық ұ станым басшылық қ а алынатыны себепті маусымдық материалдардың дер кезінде оқ ылуы, мә тіндегі оқ иғ алардың оқ ушының кө з алдында ө тіп жатуы тиістігі ескеріліп, оқ у кү з айында басталатынына орай «Білім керек бә ріне», қ ыс мезгілінің материалдары «Қ ыста талай қ ызық бар», кө ктем, жаз айлары келбеттері «Туғ ан ө лке табиғ атын қ астерлейік» деген атаулармен берілді.

Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрінің 2013 жылғ ы 3 сә уірдегі №115 бұ йрығ ымен бекітіліп, Қ азақ стан Республикасы Ә ділет министрлігінде 2013 жылы 10 сә уірде №8424 тіркелген «Ә дебиеттік оқ у» пә нінің оқ у бағ дарламасына сә йкес 2014 жылы 3-сыныптың оқ улығ ы қ айта ө ң делді.

3-сыныпта кө рнекті ақ ын-жазушылардың ө мірі мен шығ армашылығ ынан қ ысқ аша мә лімет беру ү шін авторлар тарапынан «суреттер топтамасы» деген айдармен ә дістемелік тә сіл қ олданылғ ан. Мұ нда жазушының ө міріне қ атысты мағ лұ маттардың суреттік бейнесі ұ тымды пайдаланылғ ан: портреті, белгілі туындылары мұ қ абаларының суреті, нақ ыл-ақ ыл сө здері, т.б. Материалдардың осындай қ ысқ а да нұ сқ а тү рде орналастырылуы Л.С.Выготскийдің «сызбалар тү рінде оқ ыту баланы ойлауғ а жетелейді» деген ұ станымына негізделген.

Мә тіндердегі сө здердің мағ ынасын білім алушылардың жең іл қ абылдауын қ амтамасыз ету ү шін ә лемдік тіл ғ ылымындағ ы сө здердің тү сін анық тау теориялары (А. Вежбицкая, Сепир Уорф, т.б.) ә дістемелік қ олданыс тапқ ан. Оқ улық тың бірінші бетінен бастап «Білімсіздік», «Білім» кү ндерінің тү сіне зер салғ ызып, оның сә улелеріне атау табу тапсырмасы берілген. «Білімсіздік» кү нінің тү сі қ андай қ ара болса, оның сә улелеріне қ атысты оқ и алмау, жаза алмау, т.б. сө здердің де тү п мағ ынасы осы қ арағ а жақ ын қ араң ғ ы, кү ң гірт дегенге саяды. Ә рі қ арай мә тіндерде де кейіпкер ө мірінің ерекше сә ттері сипатталғ ан сө здердің тү рлі-тү сті, келең сіз жайттары қ ү ң гірт бояулармен ерекшеленуі оқ ушының мә тінді дұ рыс тү сінуіне, ә ң гімелеуіне септігін тигізеді.

2015 жылы 4-сыныпқ а арналғ ан «Ә дебиеттік оқ у» оқ улығ ы жоғ арыда айтылғ ан оқ у бағ дарламасына сә йкес қ айта ө ң деліп басылып шық ты.

«Ә дебиеттік оқ у» пә ні 4-сыныпта оқ ушыны жоғ арғ ы сыныптардағ ы «Ә дебиеттің» жү йелі курсын мең геруге дайындауғ а, ә деби сауаттандыруғ а, сө з ө нері қ ұ ралдары арқ ылы мә дени дамытуғ а баса кө ң іл бө лінеді. Бұ л материалдарды оқ ытуда 4-сыныпта жанрлық -хронологиялық ұ станым басшылық қ а алынып, қ азақ балалар ә дебиеті тұ тас бітімінің қ ысқ а нұ сқ асы ұ сынылады. Ә р тоқ сан бойынша екі ү лкен тараудан топтастырылғ ан материалдарды оқ ыту кө зделген. Ә р бө лімге бө лінген сағ аттар санында ауызша жә не жазбаша тіл дамыту, қ айталау сабақ тары қ оса есептеледі.

Енгізілген ө згерістердің бір жаң алығ ы – баланың ө з бетімен ізденуіне ық пал ететін тапсырмалардың кө птеп берілуі. Ө йткені қ азіргі кезде балағ а дайын материалды ұ сынғ аннан гө рі ө з бетімен жұ мыс жасауғ а ү йретуге кө п кө ң іл бө лінуде. Мұ ның себебі, бастауыш сынып оқ ушысы қ осымша материал, деректер табуғ а ү йрену арқ ылы белгілі бір мақ сатпен жұ мыс істеуді, білім алудың қ ыр-сырын аздап болса да ұ ғ ына бастайды.

Бағ дарлама талабы бойынша 4-сынып оқ ушылары ә деби-теориялық ұ ғ ымдардың негізгі белгілері мен ә деби кө ркемдегіш қ ұ ралдарды ажыратып (тең еу, кейіптеу, мінездеу, портрет), ө з сө зінде қ олдана білу дә режесіне жетуіне мү мкіндік туғ ызу қ ажет. Осы талапты орындау мақ сатында оқ улық та ә дебиет теориясынан оқ ушының жас ерекшелігіне сай анық тамалар, мә ліметтер берілген.

Жалпы, оқ улық балағ а дайын білім беру емес, оқ ушыларды ө здігінен ізденуге, оқ уғ а итермелеу ұ станымына негізделіп дайындалды. Яғ ни, оқ улық та автордың ойын, шығ арманың мағ ынасын тү сінуге кө мектесетін ә діс-тә сілдер, тапсырмалар қ олданылды. Сондай-ақ ә рбір шығ арма соң ындағ ы тапсырмалар мен сұ рақ тар «Блум таксономиясын» басшылық қ а ала отырып, шығ арманы тү сінуге, мең геруге, қ олдануғ а, талдауғ а, т.б. танымдық қ абілеттерін дамытуғ а бағ ытталатындай етіп қ айта тү зетілді. Оқ улық қ а енбеген кейбір ө з бетінше орындалатын тапсырмалар ә дістемелік қ ұ ралда берілді.Сондық тан мұ ғ алім ө з жұ мысында осы мә селелерді ескеріп, басшылық қ а алғ аны дұ рыс.

Бастауыш сынып оқ ушысының дайындық дең гейіне келесі талаптар қ ойылады:

– 2-сыныпта кө лемі 150-200 сө зден тұ ратын мә тін мазмұ нын толық, қ ысқ аша жә не жоспар бойынша таң дау мен ә ң гімелеу; халық ауыз ә дебиет ү лгілерін жә не 2-3 ө тірік ө лең ді, 10-15 мақ ал-мә тел мен жұ мбақ, жаң ылтпашты жатқ а айту; 2-3 ө лең ді жатқ а айту, 25-30 сө зден тұ ратын мазмұ ндама мен шығ арма жазу;

– 3-сыныпта кө лемі 200-250 сө зден тұ ратын мә тін мазмұ нын толық, қ ысқ аша жә не жоспар бойынша таң дау жә не ә ң гімелеу; халық ауыз ә дебиет ү лгілерін жә не 3-4 ө тірік ө лең ді, 4–5 ө лең ді жатқ а айту; 15-20 мақ ал-мә тел мен жұ мбақ, жаң ылтпашты жатқ а айту; 30-35 сө зден тұ ратын мазмұ ндама мен шығ арма жазу;

– 4-сыныпта кө ркем шығ армадан алғ ан ә серін 8-10 сө йлеммен жазбаша тү рде орындау; 40-45 сө зден тұ ратын мазмұ ндама мен шығ арма жазу.

«Ә дебиеттік оқ у» пә нінің оқ ушылардың функционалдық сауаттылығ ын, нақ ты айтқ анда, оқ у сауаттылығ ын қ алыптастыруда мү мкіншілігі мол. PISA халық аралық зерттеуi бойынша оқ у сауаттылығ ы ұ ғ ымы оқ ушылардың жазба мә тіндерді тү сініп, саналы оқ у қ абілеттілігі жә не оларғ а рефлексия жасауы, олардың мазмұ нын ө мірмен байланыстыра алуы, бiлiмдері мен дағ дыларын ө з мақ сатына қ ол жеткізу ү шін қ олдана білуі дегенді білдіреді. Сондық тан сабақ та оқ ушылардың оқ у сауаттылық тарын тексеру олардың оқ у техникасын немесе мә тiннің мазмұ нын айтып беруін бағ алаудан гө рі, оқ у барысында мең герген білімдері мен дағ дыларын ө мірлік жағ дайларда қ олдана білу ептіліктерін бағ алауғ а мә н берген жө н. Ө йткені PISA, PIRLS халық аралық зерттеулерiнде мә тiнді толық тү сiнгенін дә лелдейтін машық тары мен мең геру дең гейлері бағ аланады, олар: мә лiметтi табу, мә тiнді тү сіндіріп беру, мә тiннiң мазмұ нына немесе оның формасына рефлексия жасау жә не оларды бағ алау.

Мә тіннен мә лімет таба білуді бағ алау ү шін мә тінді қ арап шығ ып, оның негізгі элементтерін анық тау жә не сұ рақ тан гө рі қ ажетті (синонимдiк) форманы бейнелеген мә ліметті іздестіруге бағ ытталғ ан тапсырмалар қ олданғ ан дұ рыс.

Оқ ушылардың мә тінді тү сіндіріп беру қ абілетін бағ алау барысында мә тінде берілген ә р тү рлі мә ліметтерді салыстыру, автордың сипаттағ ан ойларынан қ орытынды жасау немесе мә тiннiң мә нiн тү сіну біліктіліктерін қ алыптастыруғ а арналғ ан тапсырмалар орындатқ ан жө н.

Рефлексия жасауы мен бағ а беру қ абілетін бағ алау ү шін мә тіннің мазмұ ны немесе формасына, тапсырманы орындау барысында мә тіндегі мә ліметті басқ а жерден алғ ан білімдерімен байланыстыра білуіне, мә тінде берілген пікірлерді ө мір туралы ө з кө зқ арастарымен байланыстырып, дә лелдеулеріне кө ң іл бө лген абзал.

«Ә дебиеттік оқ у» пә ні 2-4-сыныптарда аптасына 4 сағ аттан оқ ытылып, оқ у жылы бойынша ә р сыныпта 136 сағ атты қ ұ райды.

Орыс тілі (оқ ыту орыс тілді емес мектептер ү шін)

Роль русского языка в школьной системе образования определяется в целом его основной функцией как языка межнационального общения в многонациональном государстве.

Цели обучения русского языка: формирование и развитие элементарной русской речи на ограниченном лексико-грамматическом материале; взаимосвязанное обучение видам речевой деятельности (аудированию, говорению, чтению, письму); практическое усвоение элементов уровней русского языка (фонетики, графики, орфоэпии, лексики, грамматики, словообразования, орфографии, пунктуации); воспитание средствами русского языка коммуникативной, нравственной и эстетической культуры.

Задачи учебного предмета:

- научить учащихся строить простейшие типовые предложения, широко употребляемые в живой русской речи, обогатить словарный запас учащихся (в пределах лексико-грамматического минимума);

- научить распространять простейшие типовые предложения за счёт ранее усвоенных слов и словосочетаний по законам синтаксического строя русского языка;

- сформировать у учащихся элементарные навыки активного пользования синтаксическими конструкциями для выражения собственных мыслей, чувств и наблюдений в рамках тематики для чтения и развития речи;

- совершенствовать навыки чтения и письма, полученные на уроках родного языка; дифференцировать звуки и буквы в системе гласных и согласных с учётом различий в фонетических системах родного и русского языков.

Содержание предмета состоит из трех блоков: речевой деятельности, языкового материала и текстов для чтения и развития речи, охватывающих сферы общения: учебную, социально-бытовую, социально-культурную, игровую. Так как текст выступает как единица обучения и развития речи, для отбора рекомендуются адаптированные тексты из произведений детских писателей прозаического характера, стихотворения, а также произведения малого жанра (пословицы, поговорки, загадки), сказки.

При отборе содержания обучения русскому языку как второму следует учитывать сферу речевой деятельности младших школьников, уровневые минимумы (лексический, грамматический, тематико-ситуативный, фонетико-орфоэпический и др.) для начального этапа обучения, явления транспозиции и интерференции.

Ведущими компонентами при отборе языкового материала являются словарь (список слов для активного усвоения) и тематика для чтения и развития речи.

На начальном этапе обучения русскому языку как второму учащиеся должны усвоить 1000 лексических единиц (в каждом классе примерно
450-500 слов).

Особенности предмета русского языка. Содержание предмета состоит из трех блоков: речевой деятельности, языкового материала и текстов для чтения и развития речи, охватывающих учебную, социально-бытовую, социально-культурную, игровую сферы общения. Так как текст выступает как единица обучения и развития речи, для отбора рекомендуются адаптированные тексты из произведений детских писателей прозаического характера, стихотворения, а также произведения малого жанра (пословицы, поговорки, загадки, сказки).

При отборе содержания обучения русскому языку следует учитывать сферу речевой деятельности младших школьников, уровневые минимумы (лексический, грамматический, тематико-ситуативный, фонетико-орфоэпический и др.) для начального этапа обучения, явления транспозиции и интерференции.

Ведущими компонентами при отборе языкового материала являются словарь (список слов для активного усвоения) и тематика для чтения и развития речи.

На начальном этапе обучения русскому языку учащиеся должны усвоить 1000 лексических единиц (в каждом классе примерно 450-500 слов).

В содержание предмета внесены следующие коррективы:

- дается подробное пояснение к структуре речевых моделей (синтаксических конструкций на основе единого грамматического минимума).

- внесены дополнительные лексические единицы, список слов для активного усвоения на основе учёта как речевой деятельности, так и единого лексического минимума по русскому языку для начального этапа обучения русскому языку как второму.

В тематику для чтения и развития речи учащихся внесены новые темы – это «День за днём», «Ключ к счастью – в труде» и другие.

Материал фонетики дан с учётом дифференцации звуков и букв, представляющих трудность для младших школьников казахской школы.

В соответствии с действующим базисным учебным планом общее количество часов распределено конкретно по разделам.

Русский язык вводится с 3- го класса, то для итогового контроля после 4-го класса разработаны требования к владению речевыми умениями и навыками (аудирование, говорение, чтение, письмо), а также к усвоению языковых знаний (элементарные сведения по фонетике, грамматике, лексике и синтаксису).

На основе текстового материала выявляются знания о символике РК и этнокультуроведческие материалы.

Учащиеся 3-го класса должны понимать прослушенное сообщение, речь учителя, звукозапись продолжительностью звучания 1-2 минуты; составлять высказывание из 2-4 предложений; сознательно, плавно читать вслух небольшие тексты, соблюдая паузы, словесные ударения; учить наизусть небольшие стихотворения; задавать друг другу вопросы, отвечать на поставленные вопросы; пересказывать прочитанный текст; писать по образцу и под диктовку слова и предложения, написание которых не расходятся с произношением.

Учащиеся 4-го класса должны уметь выделять основную мысль и структурные элементы текста, пересказывать прочитанное; составлять связное монологическое высказывание из 3-4-х предложений, составлять рассказ-описание, рассказ-повествование; писать под диктовку небольшие тексты из 30-40 слов и изложение из 5-6 предложений; зрительные, зрительно-слуховые, словарные, картинные диктанты; строить диалог; выразительно читать текст; знать наизусть не менее трёх стихотворений в четверти.

Русский язык в школах с нерусским языком обучения в 3-4 классах, изучается по 2 часа в неделю, общее количество часов в году составляет 68 ч.

Сауат ашу (оқ у, жазу) (оқ ыту ұ йғ ыр тілінде)

Умумий билим беридиғ ан мә ктә пниң «Сават ечиш» пә ни бойичә оқ утуш Қ азақ стан Жумһ урийити Һ ө кү митиниң 2012-жилниң 23-августтики № 1080 қ арари билә н бә китилгә н оттура билим беришниң (башланғ уч, асасий оттура, умумий оттура билим бериш) Дө лә тлик умумғ а мә жбурий билим бериш стандартиниң асасида ә мә лгә ашурулиду.

Сават ечишниң асасий мә хсити:

- оқ уш адә тлиригә асаслинип, фонетикилиқ аң лаш қ абилийитини тә рә қ қ ий ә ттү рү ш.

- тавушларни аҗ ритишни билиш.

- һ ә рипниң язма тү рини йезиш.

- һ ә риплә рни тонуш, саватлиқ йезиш адә тлирини қ елиплаштуруш.

- ө з алдиғ а оқ ушқ а, йезишқ а адә тлә ндү рү ш.

- боғ умғ а бө лү п, андин сө зни туташ, җ ү млини, мә тинни оқ ушни билиш.

- китап оқ ушқ а болғ ан қ изиқ ишини ашуруш.

- оқ уш һ ә м саватлиқ йезишни билиш.

- сө зниң тавушлуқ тә ркивини билиш.

- еғ изчә сө злә шни ү гитиш арқ илиқ ә мә лгә ашуруш.

Сават ечишта тө вә ндики вә зипилә р ә мә лгә ашурулиду:

- балиларниң яш алаһ идилигигә кө ң ү л бө лү ш.

- оқ утуш принциплирини башчилиқ қ а елиш.

- сө злә ш нутқ иниң тавушлуқ алаһ идиликлирини ө злә штү рү ш, йең и сө здики тавушларни дурус тә лә ппуз қ илишқ а ү гитиш.

- боғ умлап оқ уш усули арқ илиқ сө зни туташ оқ ушқ а интилдү рү ш.

- тавушларни һ ә риплә р билә н дурус бә лгү лә шкә, йезишқ а, сө з ичидики бағ линиш усуллирини сақ лап, сө злә рни туташ йезишқ а ү гитиш.

- йезиш тә лә плирини орунлитиш.

- балиларниң сө злә ш нутқ ини, бағ лаштуруп сө злишини риваҗ ландуруш.

«Сават ечиш» пә ни бойичә оқ уш жү климиси башланғ уч билим беришниң базислиқ оқ уш плани асасида оқ утуш уйғ ур тилида жү ргү зилидиғ ан типлиқ оқ уш планида ө з ә ксини тапқ ан. «Сават ечиш» пә ни билим беридиғ ан асасий программида асасида ә мә лгә ашурулиду.

Базислиқ оқ уш планида 1-синип ү чү н һ ә птисигә 7 сааттин, жилиғ а 231 саат берилгә н.

«Сават ечиш» пә нини оқ утуш ү ч дә вир бойичә елип берилиду:

елипбә гичә болғ ан дә вир – 28 саат.

елипбә дә ври – 98 саат.

елипбә дин кейинки дә вир – 105 саат.

Сауат ашу (оқ у, жазу) (оқ ыту ө збек тілінде)

Қ озоғ истон Республикаси Ҳ укуматининг 23 август 2012 йилги №1080 қ арорига биноан тасдиқ ланган Давлат умуммажбурий таълим стандартига асосан, программа ижодий имкониятларни ривожлантириш ва тарбияли билим бериш, системалилик, дарс принциплари асосида тузилган.

Бошланғ ич таълим давлат қ онунини ҳ аётга тадбиқ этишда муҳ им босқ ич ҳ исобланади. Шундай экан, ҳ ар бир авлод олдида инсон яратган жамики бойликларни, билимларни ўрганиш, ўзлаштириш ва ривожлантириш вазифаси туради.

Бу вазифани амалга оширишнинг бирдан-бир йўли таълим тизимини тинмай такомиллаштириб бориш орқ али ёш авлодни илм-фан асослари билан чуқ ур қ уроллантиришдир. Зеро, илм олиш йўлидаги изланиш инсоннинг эътиқ оди ва дунёқ арашини шакллантиради, маънавий-ахлоқ ий камолот сари етаклайди.Шу билан бир қ аторда оғ заки ва ёзма нутқ малакаларини шакллантиради, ўқ увчиларда она тилига муҳ аббат, тўғ ри гапиришга ўрганиш истагини тарбиялайди ва мустаҳ камлайди. Шу сабабли ҳ ам, фан дастури мазмунига алоҳ ида қ аралиб, ўқ ув жараёнида қ ўлланиладиган турли усул ва воситалар мазкур мақ садга қ аратилган тақ дирдагина ўз ечимини топиши мумкин:

-ҳ ар бир ўқ увчининг ўзига хосхусусияти билан имкониятига қ араб мустақ ил билим олишини ривожлантириш ва тақ қ ослашга ўргатиш.

-ўқ увчи олдига қ ўйган мақ садини тушуниб етиши, уни бажариш йўлларини аниқ лаш, ўз-ўзини назорат қ илиш каби малакаларни шакллантириш.

-ўқ увчининг шахсий сифати билан и жодийлигинириво жлантириш.

-тайёр материал асосида эмас, балки ўз ишларинитекшириш, камчилик ва ютуқ ларини ҳ исобга олган ҳ олда ўз-ўзини баҳ олаш.

-табақ алаштирилган (дифференциал) топшириқ лар орқ али ўқ увчининг билим савиясини ошириш.

-ўқ ув жараёнини ташкил қ илишда ўқ увчиларнинг қ обилияти, индивидуал ва психологик хусусиятларига ёндашиш: кўриш, эшитиш, ҳ ис этиш, тақ қ ослаш, фикр юритиш, якун чиқ ариш, тақ қ ослаш, фанга нисбатан қ изиқ увчанлик билан муносабатда бўлиш, инсонийлик, ватанпарварлик, меҳ рибонлик, дўстлик, гуруҳ билан ҳ амкорликда ишлаш, дўстлари билан ижобий муносабатда бўлиш.

Бу борада ўқ увчиларнинг саводини замон талабига мос ҳ олда ривожлантириш “Тил ва адабиёт” бўлими, “Савод ўргатиш” даври орқ али амалга оширилиб, “Алифбе“, “Савод таълими” дарсликлари асосида интеграллашган мазмунда ташкил қ илинади.

“Савод ўргатиш” даврининг асосий мақ сад ва вазифалари. Бу даврда ўқ увчиларнинг ҳ арф, товуш, бўғ ин, сўзва гап ҳ ақ идаги тушунчаларини шакллантириш, хат-савод ўргатишда дастлаб, ҳ ар боланинг товушни тўғ ри талаффуз этишини, уларни бир-биридан фарқ лаши, ўрганишини таъминлаши зарур.

Дастур мазмуни фақ ат ўқ увчининг билимига эмас, балки “Савод ўргатиш” таълимининг фаолият компонентига, амалий, ижодий ва мустақ ил фаолият усулларига таянган ҳ олда фанга нисбатан қ изиқ увчанлигини уйғ отиш ва ошириш (мотивация) амалга оширилади.

“Савод ўргатиш” фани таълимий дастурида 1-синф ўқ ув-тарбия жараёни олдига қ ўйилган ижтимоий талабларга асосланган ҳ олда ўқ увчилар эгаллашлари лозим бўлган билимлар, кўникмалар, малакаларга қ ўйиладиган талабларни белгилаб беради. Маълумки, 1-синфга келган болаларга хат-савод ўргатишда дастлаб, ҳ ар боланинг товушни тўғ ри талаффуз этишини, уларни бир-биридан фарқ лашга ўрганишини таъминлаши зарур.

“Савод ўргатиш” фани мазмуни 3 босқ ичли жараён орқ али амалга оширилади: алифбегача бўлган давр, алифбе даври, алифбедан кейинги давр:

- алифбегача бўлган даврнинг вазифалари: болалар камолотининг ҳ ал қ илувчи босқ ичи, яъни саводхонлик даражаси амалга оширилади, ўқ иш ва ёзишга ўргатиш, мантиқ ий тафаккур этишга, маънавий-маърифий ҳ амда маданий хулқ -атвор малакаларини шакллантириш, луғ ат бойлигини кенгайтириш.

- алифбе даври вазифалари: ўзбек алифбосидаги ҳ арфлар (босма ва ёзма шакллари, бош ва кичик ҳ арфлар) билан таништириш, ҳ арфдан бўғ ин, бўғ индан сўз, сўздан гап тузиб ўқ иш ва ёзишга тайёрлаш, оғ заки боғ ланишли нутқ ини ўстириш, нутқ маданияти устида ишлаш, сўз бойлигини ошириш ва нутқ ини ривожлантириш, ўқ иш малакаси билан тўғ ри ёзиш кўникмасини шакллантириш.

- алифбедан кейинги давр вазифалари: ўқ иш (сўз ва гапни ифодали, тўғ ри, тушуниб) ва ёзиш (хатосиз, саводли, тоза, каллиграфия қ оидаларига амал қ илиш) малакаларини шакллантириш, тил бирликлари ҳ ақ ида тушунча ҳ осил қ илиш, матнларни таҳ лил қ илиш, луғ ат бойлиги ва боғ ланишли нутқ устида ишлай олиши, мулоқ от жараёнида эркин она тилидан фойдаланган ҳ олда ўз фикрини билдириши.

Ўқ ув-тарбия жараёнини ташкил қ илиш борасида қ уйидаги тамойилларга амал қ илинади:

1) ёш хусусиятларини ҳ исобга олиш.

2) оддийдан мураккабга қ араб бориш.

3) кетма-кетлиликка амал қ илиш.

4) фанлараро боғ ланиш.

5) шахсий йуналтирилганлик.

Фани ҳ афтасига 7 соатдан, жами 231 соатни ташкил қ илиб, 3 босқ ичли жараён орқ али амалга оширилади:

алифбегача бўлган давр – 21 соат.

алифбе даври – 91 соат.

алифбедан кейинги давр – 119 соат.

Сауат ашу (оқ у, жазу) (оқ ыту тә жік тілінде)

Мувофиқ и стандарти умумитаълимии давлатӣ, ки бо қ арори тасдиқ шудаи Ҷ умҳ урии Қ азоқ истон аз 23 августи соли 2012 №1080, барномаи музкур дар асоси принсипҳ ои инкишоф ва таълиму тарбия, давомоти муттасилӣ сохта шудааст.

Алифбо (саводомӯ зӣ) дар таълими ибтидои заминаи муҳ имтарини ташаккули шахсият ва таҳ курсии устувори минбаъдаи омўзиш буда, ҳ амчун баёнгари самти дастовардҳ ои мактабиёни хурдсол дар фаолияти ояндаи онҳ о нақ ши муҳ им мебозад. Хурдсолон дар ин давра на танҳ о хондан, навиштан балки бо ҳ одисаҳ ои муҳ иту атроф шинос мешаванд ва шавқ у ҳ аваси онҳ о ба мактаб, таълим, муаллим ва китоб ҳ амчун яке аз сарчашмаи маърифат меафзояд.

Мақ сад: дар давраи таълими алифбо хурдсолон бо овозҳ ои нутқ, таҳ лили овозии калима; овозҳ ои садонок ва ҳ амсадо. таълими дурусти талаффузи овозҳ о. Нақ шаи; калима ҳ иҷ о ва ҷ умлаҳ о шинос мешаванд.

Ба қ оидаҳ ои дуруст нишастан ва дуруст навиштан риоя карданро меомўзанд. Хондану навиштанро ёд мегиранд. Дар давраи тайёрӣ – ташкил кардани ҷ амоаи синф, дар онҳ о мустаҳ кам кардани муносибати дўстӣ. Худдорӣ дар синф ва мактаб. Риоя намудан ба одобу ахлоқ. Тайёрӣ ба давраи навиштан: хонандагон ба навиштан руҳ ан тайёр кардан, шиносоӣ бо ашёҳ ои хониш, омўзиши навиштан дар ҳ аво, тарбияи психологӣ ба монанди дидан, тахмин кардан, муқ оиса кардан, нигоҳ доштан дар хотир, диқ қ ат ва ирода, кашидани хатҳ ои рост, каҷ ва мавҷ нок:

Вазифаҳ оиасосии омўзиши Алифбо: ба бачагон хондан ва навиштанро ёд додан, барои бо муваффақ ият аз худ кунонидани имло шароити заруриро ба, вуҷ уд овардан, дар просесси мушоҳ идаҳ о ва экскурсияҳ о кўшиш кардан лозим, ки, бачаҳ о аз муҳ ити воқ еӣ ҳ ар чӣ бештар маълумот гиранд, чунки боиси, бой гардонидани захираҳ ои луғ авии онҳ о мегардад, хониш бо тарзи таҳ лилу таркибӣ овозӣ ёд дода мешавад, дар маркази диқ қ ати омўзгорон бояд инҳ о бошанд, инкишоф додани нутқ и овозӣ ва талаффузи адабӣ дар кўдакон, омўзондани тарзи дуруст ва бошуурона хондани калимаҳ о, ҳ иҷ о ба ҳ иҷ о хондани калимаҳ о, тасаввуроти шогирдонро оид ба табиати ватани худ, оид ба зиндагӣ ва, меҳ нати мардуми ватани худ аниқ тар ва васеътар гардонидан, инкишофи нутқ и даҳ онии хонандагон, дуруст талаффуз кардани овоз, дар вақ ти сайру гашт бой гардондани, захираи луғ авии онҳ о.

Фанни – 231 соат, дар як ҳ афта 7 соат омўзонда мешавад:

давраи тайёрӣ –14 соат.

давраи «Алифбо» – 98 соат.

давраи баъди «Алифбо» –119 соат.