Танысу.

Астана

1. Курс оқ ытушысы: практикалық қ азақ тілі кафедрасының доценттері, ф.ғ.к. А.А.Мұ сабекова, Қ.Е.Тілешова, ағ а оқ ытушы Ә.Қ.Мағ зұ мбекова.

Байланыс телефоны: 56-24

2. Курс атауы: Қ азақ тілі. Курстың коды: K (R) Ya 1105. Кредит саны – 6

3. Оқ у пә нінің мен орны: кесте бойынша

4. Оқ у пә нінің пререквизиттері «Қ азақ тілі» пә ні студенттердің орта мектепте мемлекеттік тіл бойынша игерген білім, білік дағ дыларын одан ә рі толық тырып, дамытады. Жә не студенттердің таң дап алғ ан мамандық тарына сай кә сіби тілдің ө зіндік ерекшеліктерін ү йретіп, оны қ атынас қ ұ ралы ретінде мең гертуге бағ ытталады.

Постреквизиттері (деректемелері): «Қ азақ тілі» пә ні студенттердің орта мектепте мемлекеттік тіл бойынша игерген білім, білік дағ дыларын одан ә рі толық тырып, дамытады. Жә не студенттерге қ азақ тілінің ө зіндік ерекшеліктерін ү йретіп, оны қ атынас қ ұ ралы ретінде мең гертуге бағ ытталады.

5. Оқ у пә нінің сипаттамасы.

5.1. Оқ у пә нінің мазмұ ны: Практикалық қ азақ тілі пә ні жоғ ары оқ у орнында оқ итын студенттердің мемлекеттік тілді жетік мең геруіне толық жағ дай жасау ү шін, оларды грамматикалық жә не лексикалық тұ рғ ыда толық сауаттандыру ү шін жү ргізіледі. Қ азақ тіліне қ атысты теориялық мә селелерге қ оса, қ азақ ша сө йлеу дағ дысын қ алыптастыру, мә тіндермен жұ мыс жасау, кө ркем ә дебиеттерден ү зінділер оқ ытып, мемлекеттік тілде еркін жә не сауатты жазуғ а тө селдіру. Аударма жұ мыстарына дағ дыландыру.

5.2. Оқ у пә нінің мақ саты: Қ азақ тілін оқ ытудың жалпы мақ саты – жоғ ары оқ у орнының студенттеріне мемлекеттік тілді қ атысымдық қ ырынан мең герту. Тілді қ атысымдық тұ рғ ыда мең геру олардың ө здерінің сө здік қ орын тұ рмыс-тіршілікте, қ оғ амдық ә леуметтік салада жә не оқ у ү рдісінде еркін пайдаланып, сауатты жаза білуінде кө рініс береді.

5.3. Оқ у пә нінің міндеттері.

- мемлекеттік тілді мең геру азаматтық борыш екендігін ұ ғ ындыру;

- қ азақ тілінің ө зіндік ерекшеліктерін, қ ажетті сө здік қ орын ұ ғ ына білу-тілді еркін мең геруге жетелейтіндігін дә лелдеу;

- қ азақ тілі – кө ркем, оралымды, бай тіл екендігін таныту.

5.4. Оқ у пә нінің мазмұ ны:

І семестр

Барлығ ы практ. 45 сағ ат., БОӨ Ж-45 сағ., БӨ Ж-45 сағ.

ІІ семестр

Барлығ ы практ. 45 сағ ат., БОӨ Ж-45 сағ., БӨ Ж-45 сағ.

6. Негізгі жә не қ осымша ә дебиет тізімі

6.1. Негізгі ә дебиеттер:

1. З.С. Кү зекова Қ азақ тілі: Жоғ ары оқ у орындарына арналғ ан.

Таным Астана: 2003 ж.

2. З.С. Кү зекова Қ азақ тілі практикумы. Грамматикалық жаттығ улар жинағ ы.

«ІС-Сервис» ЖШС, 2010ж

3. Астана. Энциклопедия. Алматы: Атамұ ра, 2008

4. Қ азақ мә дениеті. Энциклопедиялық анық тамалық. Алматы: Аруна, 2010

5. Қ азақ стан Республикасы. Энциклопедиялық анық тамалық. Алматы, 2001

6.2. Қ осымша ә дебиеттер:

1. Қ азақ стан. Ұ лттық энциклопедия. Алматы, 1998-2007

2. Қ азақ ә дебиеті. Энциклопедия. Алматы, 2000

7. Білімді бағ алау

Аудиториялық сабақ тар барысында ағ ымдық бақ ылау, БӨ Ж тапсырмаларының орындалу сапасын бақ ылау, тестілеу тү рінде екі аралық бақ ылау; ауызша қ орытынды емтихан жоспарлануда.

Ағ ымдық бақ ылау 20%

БОӨ Ж жә не БӨ Ж тапсырмаларын бақ ылау 20%

Аралық бақ ылау (тест тапсырмалары) 20 %

Ағ ымдық жә не аралық бақ ылау 60%

Қ орытынды бақ ылау 40%

Студенттің білімін бағ алаудың жалпы шкаласы

8. Оқ у тә ртібінің саясаты. Студенттерден аудиториялық сабақ тарғ а міндетті тү рде дайындық пен келу, БӨ Ж, БОӨ Ж тапсырмаларын белгіленген мерзім ішінде орындау, барлық бақ ылауғ а қ атысу талап етіледі.

Қ азақ тілі пә ні бойынша жү ргізілетін практикалық сабақ тар барысында БОӨ Ж, БӨ Ж тапсырмаларының орындалу дең гейі нә тижесінде ағ ымдық, аралық бақ ылау алынады. Ағ ымдық бақ ылау ө ткен немесе жаң а тақ ырып бойынша дербес, топтық, жалпы сұ рақ -жауап, жазба жұ мыстары тү рінде ө ткізіледі.

Оқ у ү дерісінің 7, 14 апталарында аралық бақ ылау алынады. Аралық бақ ылаудың тү рлері: коллоквиум жә не тест жұ мысы.

Пә нді оқ ыту барысында тақ ырыптық бақ ылау жұ мыстары (жазбаша), ауызша сұ рақ тарғ а жауап беру, аралық бақ ылаулар, қ орытынды емтихан қ олданылады.

Студенттердің білімін бағ алауда аудиториялық сабақ барысындағ ы жауабының сапасымен қ атар белсенділігі де ескеріледі.

ГЛОССАРИЙ – СӨ ЗДІК

А кадемиялық сағ ат – білім алушының оқ ытушымен бірге бекітілген кесте бойынша оқ у сабақ тарының барлық тү рінде (аудиториялық жұ мыс) немесе жекелей ө ткізетін жұ мыс уақ ыты;

Белсенді ү лестірмелі материал (БҮ М) (Hand-outs) – оқ у сабақ тарында білім алушының тақ ырыпты табысты мең геруіне шығ армашылығ ын арттыратын ү лестірмелі кө рнекі иллюстрациялық материал (дә ріс тезистері, сілтемелер, слайдтар, мысалдар, глоссарий, ө здік жұ мыс тапсырмалары);

Білім алушының академиялық рейтингісі (Rating) – аралық бақ ылау нә тижелері бойынша белгіленетін білім алушының пә ннің оқ у бағ дарламасын мең геру дең гейінің сандық кө рсеткіші;

Білім алушының аралық аттестациясы – емтихан сессиясы кезінде оқ у пә ні мазмұ нының бір бө лігін немесе оны оқ ып болғ аннан кейін оқ у пә нінің барлық кө лемін мең геру сапасын бағ алау мақ сатында жү ргізілетін амалдар;

Білім алушының қ орытынды аттестациясы (Qualification Examination) – мемлекеттік жалпығ а міндетті білім беру стандартында қ арастырылғ ан оқ у пә ндерінің кө лемі мен оларды мең геру дә режесін анық тау мақ сатында жү ргізілетін амалдар;

Білім алушының оқ удағ ы жетістіктері – оқ у ү дерісінде қ ол жеткізген жә не тұ лғ алық дамуының дең гейін кө рсететін білім алушының білімі, шеберлігі, дағ дысы жә не қ ұ зіреттілігі;

Білім алушының оқ удағ ы жетістіктерін бақ ылау – жоғ ары оқ у орны тарапынан анық талатын бақ ылаудың тү рлі формаларымен (ағ ымдық, аралық жә не қ орытынды) жә не аттестаттау арқ ылы білім алушының білім дең гейін тексеру;

Білім алушының оқ ытушының жетекшілігімен ө ткізілетін ө здік жұ мысы (ары қ арай – БОӨ Ж) – білім алушының бекітілген кесте бойынша оқ ытушының жетекшілігімен ө ткізілетін аудиториядан тыс жұ мысы; білім алушының санатына байланысты ол мынадай тү рлерге бө лінеді: студенттің оқ ытушының жетекшілігімен ө ткізетін ө здік жұ мысы (ары қ арай – СОӨ Ж), магистранттың оқ ытушының жетекшілігімен ө ткізілетін ө здік жұ мысы (ары қ арай – МОӨ Ж) жә не докторанттың оқ ытушының жетекшілігімен ө ткізілетін ө здік жұ мысы (ары қ арай – ДОӨ Ж);

Білім алушының ө здік жұ мысы (ары қ арай – БӨ Ж) – ө здігінен оқ уғ а белгіленген тақ ырыптар тізімі бойынша жұ мыс, ол тақ ырыптар оқ у-ә дістемелік ә дебиетпен жә не нұ сқ аулармен қ амтамасыз етіліп, тест, бақ ылау жұ мысы, коллоквиум, реферат, шығ арма жә не есеп тү рінде бақ ылау жү ргізіледі; білім алушының санатына байланысты студенттің ө здік жұ мысы (ары қ арай – СӨ Ж), магистранттың ө здік жұ мысы (ары қ арай – МӨ Ж) жә не докторанттың ө здік жұ мысы (ары қ арай – ДӨ Ж) болып бө лінеді; БӨ Ж-дің барлық кө лемі білім алушының кү нделікті ө здік жұ мысын талап ететін тапсырмалармен анық талады;

Білім алушының ү лгерімін ағ ымдық бақ ылау – академиялық кезең ү рдісінде оқ у бағ дарламасына сә йкес оқ ытушының ө ткізген аудиториялық жә не аудиториядан тыс сабақ тарда білім алушының білімін жү йелі тексеру;

Демонстрация (лат. Demonstpatio – кө рсету) – барлық топқ а ә р тү рлі кө рнекі қ ұ ралдарды кө рсетуде қ олданылатын ә дістемелік тә сіл.

Диалог – екі адам арасындағ ы сұ рақ -жауап ү лгісінде ө ткізілетін сұ хбаттасу.

Дискуссия (лат. Discussion – қ арастыру, зерттеу) – мә селені талқ ылау ү рдісі, оны шешу жолдарында берілетін ұ жымдық зерттеу тә сілі.

Жағ даяттық тапсырма – білім алушының белгілі бір оқ иғ ағ а немесе жағ дайғ а қ атысты орындайтын жұ мысы. Кө п жағ дайда бұ л тапсырма рө лдік ү лгіде орындалады.

Жазылым – сө йлесім, тың далым-оқ ылым ү немі жазба жұ мыстарымен ұ йымдастырылады. Жазба жұ мысының тақ тада жазу, кө шіріп жазу, шағ ын реферат, баяндама, аннотация т.б. тү рлері жү ргізіледі.

Жеке оқ у жоспары – типтік оқ у жоспары мен таң дау пә ндері каталогының негізінде ә р оқ у жылына эдвайзердің кө мегімен білім алушының ө зі қ ұ растыратын оқ у жоспары;

Жұ мыс оқ у жоспары – білім беру ұ йымдары мамандық тың типтік оқ у жоспары мен білім алушының жеке оқ у жоспары негізінде жасайтын қ ұ жат;

Кезең дік бақ ылау – оқ у пә нінің бө лігін (модульді) аяқ тағ аннан кейінгі білім алушының оқ у жетістігін бақ ылау;

Кредит (Credit, Credit-hour) – білім алушының /оқ ытушының оқ у жұ мысының кө лемін ө лшеудің бірың ғ айландырылғ ан бірлігі;

Қ орытынды бақ ылау – аралық аттестаттау кезең інде емтихан тү рінде ө ткізілген оқ у пә нінің бағ дарламасын мең геруін бағ алау сапасы мақ сатында білім алушының оқ удағ ы жетістіктерін бақ ылау, егер пә н бірнеше академиялық кезең де оқ ытылса, онда қ орытынды бақ ылау белгілі академиялық кезең де оқ ытылғ ан бө лімі бойынша ө ткізіледі;

Монолог – бір адамның кез келген тақ ырыпты немесе естіген, оқ ығ ан материалдарды ауызша баяндауы.

Оқ удағ ы жетістіктерін бағ алаудың баллдық -рейтингілік ә ріптік жү йесі – халық аралық тә жірибедегі ә ріптік жү йеге сә йкес қ абылданғ ан жә не білім алушының рейтингісін анық тайтын оқ удағ ы жетістіктері дең гейін баллмен бағ алау жү йесі;

Оқ у пә нінің саясаты (грек. Politike – мемлекетті басқ ару ө нері) – оқ ытушының пә нді оқ ыту барысында студентке қ оятын талап дең гейінің жү йесі.

Оқ ылым - ө з бетінше іштей оқ у, дауыстап оқ у техникасын мең геру. Газет материалы, естеліктер жә не ә ң гімелер, повестер оқ у тапсырылады. Ө здік жұ мыс барысында оқ у нормаларын, талаптарын жетілдіреді.

Пә ннің бағ дарламасы (Syllabus) – пә ннің қ ысқ аша бағ дарламасы, оның қ ұ рамында оқ ытылатын пә ннің сипаттамасы, пә ннің мақ саты мен міндеттері, оның қ ысқ аша мазмұ ны, тақ ырыптар мен оларды оқ у мерзімі, ө здік жұ мыс тапсырмалары, кең ес беру уақ ыты, білім алушының білімін тексеру кестесі, оқ ытушы талаптары, білім алушының білімін бағ алау ұ станымдары жә не ә дебиет тізімі беріледі;

Пә ннің сипаттамасы (Course Description) – пә ннің қ ысқ аша сипаттамасы (5-8 сө йлемнен тұ рады), онда пә ннің мақ саты, міндеттері жә не мазмұ ны сипатталады;

Презентация (лат. Praesentatio - таныстыру) – жеке немесе топта орындалғ ан оқ у-танымдық жұ мыстың нә тижелерін кө рсету.

Силлабус (лат. Syllabus – қ адам, саты) - ә рбір пә н бойынша студенттерді оқ ыту бағ дарламасы.

Семинар – (лат. Seminarum - орда) – жоғ арғ ы оқ у орындарындағ ы практикалық сабақ. Семинар сабақ тың мақ саты – оқ у пә нін терең детіп оқ ыту.

Сө йлесім – белгілі бір тақ ырып, проблема жайлы ө з білгендерін қ азақ ша толық жеткізе алуғ а жә не пікірін қ арсыласымен жарыссыз арқ ылы жеткізуге дағ дылану: Ауызекі жә не ресми сө йлесім ү лгілерін мең геру.

Типтік оқ у жоспары – білім берудің кә сіби оқ у бағ дарламасының оқ у пә ндерінің кө лемі мен тізбесін, олардың оқ ытылу тә ртібі мен бақ ылау формасын белгілеп беретін қ ұ жат;

Тың далым – мең герілген лексикалық материал жә не қ осымша таныс емес мә тін материалын ауызша мә нерлеп оқ ып, тың дауғ а жаттығ у.Радио, теледидар хаьарларын тың дауларғ а жаттығ у жә не аудио-видио қ ұ ралдарынан берілетін мә тің ді тың дау, айтып беруге ү йрену.

Тьютор – нақ ты пә нді мең геруде білім алушының академиялық кең есшісі рө ліндегі оқ ытушы;

Тренинг – студенттің ө зін-ө зі танудағ ы білімі мен дағ дысын қ алыптастырудың, топтағ ы адамдармен қ арым-қ атынастық ә діс жиынтығ ы. Тренингтің негізгі қ ұ ралдары топтық дискуссия жә не рө лдік ойындар болып табылады.

Ү лгерімнің орташа балы (Grade Point Average - GPA) – таң далғ ан бағ дарлама бойынша білім алушының бір оқ у жылындағ ы оқ удағ ы жетістіктер дең гейінің орташа есептелген бағ асы (барлық пә ндер бойынша аралық аттестаттау бағ аларының сандық эквивалентінің кредиттерін ағ ымдық оқ у кезең індегі кредиттердің жалпы санына шақ қ андағ ы есебі);

І Қ атысымның ә леуметтік-тұ рмыстық саласы

1. Отан – отбасынан басталады.

1.1. Сә лем – сө здің анасы

Грамматика: Фонетика. Ү ндестік заң ы.

1.1.1. Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз.

Адамдардың бір-біріне лебіз білдіруі, тә рбие талғ амы сә лемнен басталады. Сә лем – сө з анасы, сө здің қ асиеті.

Сә лемдесу - ә дептіліктің, адамгершіліктің баспалдағ ы, сө з бастаудың ә рі танысудың дә некері. Сә лемдесу арқ ылы адамдар арасында жақ сы қ арым-қ атынастар қ алыптасады. Адамдар бір-бірлеріне сә лем беру арқ ылы дос болады, жақ ындасады. Ал, сә лем болмағ ан жерде ешқ андай да қ атынас жақ сы нә тиже бермейді.

Сә лемдесу – сағ ынышты басу, ниеті бір адамдардың жү ректен шық қ ан тілек шашуы. Алыс пен жақ ынды танытатын, жақ сыдан ү лгі алдырып, кө ң іліндегі ой-тү рткі сезімдерден арылтатын сә лем емес пе?!

Сә лемдесу – ағ айын-туысты жақ ындату ғ ана емес, ата салтын жалғ астыру, алысты жақ ындату, араздасқ анды татуластыру, елдің елдігін, халық тың бірлігін баянды ету. «Сә лем бермеген туысың нан қ адірің ді білген жат жақ сы» деген мақ алды халқ ымыз бекер айтпағ ан. Сә лемдесу – ү лкен мә дениеттің белгісі.

Жаң а сө здермен танысың ыз.

Лебіз – внимание талғ ам – вкус

Қ асиет – качество ә дептілік – воспитанность

Дә некер – связь ағ айын-туыс – родственники

Ата салты – традиции жат – чужой

1.1.2. Қ азақ тілінде амандасудың бірнеше нұ сқ асы бар.

- Ассалаумағ алайкү м!

- Уағ алайкү массалам!

- Сә леметсіз бе?

- Сә лемет пе?

- Амансыз ба?

- Шү кір, аманшылық.

- Қ алайсыз?

- Жақ сы.

- Жағ дайың ыз қ алай?

- Рақ мет, жаман емес.

1.1.3. Еске тү сірің із.

Қ азақ алфавиті 33 орыс ә рпінен жә не 9 қ азақ ә рпінен тұ рады. Қ азақ ә ріптері мыналар: ә, і, ө, ұ, ү, ң, ғ, қ, һ. Олар тө мендегіше жіктеледі:

Дауысты дыбыстар

Танысу.

- Сә леметсіз бе? Сіз қ айда оқ исыз? Есімің із кім?

- Сә леметсіз бе? Есімін – Аяулым. Мен Еуразия ұ лттық университетінде оқ имын. Сіз ше?

- Мен де осы университетте оқ имын. Есімін – Айдар. Сіз қ ай факультетте оқ исыз?

- Мен филология факультетінде оқ имын. Ал, сіз ше?

- Мен инженер-қ ұ рылыс факультетінде оқ имын. Сіздің мамандығ ың ыз қ андай?

- Журналистика. Сіздің мамандығ ың ыз ше?

- Жылу энергетикасы мамандығ ы.

- Мен сабақ қ а кіремін, Айдар. Танысқ аныма қ уаныштымын. Сау болың ыз.

- Мен де қ уаныштымын, Аяулым. Хабарласып тұ райық. Сау болың ыз.

Ү ндесу / Сингармонизм.

Сә лем берді – Амандасты, саулық сұ расты.

Сә лемдеме берді – сыйлық қ а зат беріп жіберді.

Сә лемі тү зу – Ниеті дұ рыс, кө ң ілі жақ сы.

1.1.20. Тө менде берілген жіктеу ү лгісін жалғ астырың ыз.

І Мен атама сә лемдестім Біз атамызғ а сә лемдестік

ІІ Сен Сендер

Сып.

тү рі Сіз Сіздер

ІІІ Ол Олар

1.1.21. Жағ даяттық ә ң гіме.

А) Алыстан ә жең із келді. Амандасың ыз, хал-жағ дайын сұ раң ыз.

Ә) Ә ріптесің ізбен танысың ыз.

Б) Курстасың ызбен 20 жылда кездестің із. Амандасың ыз, хал-жайын сұ раң ыз.

1.1.22. Тест тапсырмаларын орындаң ыз.

1. Таң ертең қ алай сә лемдеседі?

А. Кеш жарық!

Ә. Қ айырлы таң!

Б. Қ айырлы кү н!

2. Кү ндіз қ алай амандасады?

А. Қ айырлы кеш!

Ә. Сә леметсіз бе?

Б. Жайлы жатып, жайлы тұ рың ыз!

3. «Жолың ыз болсын» сө з тіркесінің орысша баламасын табың ыз.

А. Счастливого пути!

Ә. До встречи!

Б. Будем знакомы!

4. «Танысқ аныма қ уаныштымын» сө з тіркесінің орысша баламасын табың ыз.

А. Добрый вечер!

Ә. Рад познакомиться!

Б. Будем знакомы!

5. «Жақ ын» сө зінің антонимі

А. алыс

Ә. Таяу

Б. алыс емес

7. Мақ алды аяқ таң ыз.

Алыстан алты жасар бала келсе,.................

А. алпыс адам сә лем береді

Ә. алпыстағ ы шал сә лем береді

Б. алпыс рет сә лем бер

1.2. Отбасы – шағ ын мемлекет.

Грамматика. Септік жалғ аулары. Ілік септігі жә не тә уелдік жалғ ау.

1.2.1. Сұ рақ тарғ а жауап берің із.

1.Сіздің отбасың ыз ү лкен бе?

2.Отбасың ызда неше адам бар?

3. Сіздің анаң ыздың жасы нешеде?

4. Анаң ыз кіммен тұ рады?

5. Қ андай туыстарың ыз бар?

6. Сіздің қ анша балаң ыз бар, олардың жасы қ аншада?

1.2.2. Мә тінді оқ ып, мазмұ ндап айтың ыз.

Отбасы

Отбасы дегеніміз – туыстық байланыста болатын, бірлесіп ө мір сү ретін адамдар тобы. Олар отбасында мемлекеттік заң дар мен ережелерді сақ тайды. Отбасында қ алыптасқ ан барлық жақ сы қ асиеттер, дә стү рлер адамғ а ө мір бойы серік болады.

Отбасында ер адам – басты тұ лғ а. Ә йел – оның серігі, кө мекшісі. Ер-азамат – шаң ырақ иесі, ә йел – отбасының алтын қ азығ ы.

Балалар жас кезінен ү лкендерді сыйлап, олардың айтқ андарын есте сақ тап, орындап отыруғ а тиіс. «Балаң ды бір жастан жеті жасқ а дейін патшадай сыйла. Жетіден он беске дейін қ ұ лың ша жұ мса, одан соң ө зің е дос сана, ақ ыл-кең ес сұ ра».

Қ азақ отбасындағ ы ең жақ сы дә стү рлердің бірі – балағ а ата-бабасын, яғ ни жеті атасын жә не нағ ашы жұ ртын таныстырып отыру. Ата-ана баласына кіммен (қ ай румен) тұ рмыс қ ұ руғ а болатынын айтып отырады.

Жеті ата - бір кісіден тарағ ан аталас қ ауым. Олар жеті атағ а жеткенде, тү йе, боз қ асқ а сойып, ү лкен жиын жасайды. Бұ л – «бұ дан былай аталастарғ а қ ыз алысуғ а болады» деп бата беру деген сө з.

(«Қ азақ тың салт-дә стү рлері»)

Сұ рақ тарғ а жауап берің із.

1. Отбасы дегенді қ алай тү сінесіз?
2. Отбасында ә йел мен ер кісінің орны қ андай?
3. Отбасындағ ы балалар тә рбиесі жайлы не айтасыз?
4. Жеті ата дегенді білесіз бе?

Жаң а сө здермен таныс болың ыз.

Дә стү р – традиция

Тұ лғ а – личность

Шаң ырақ иесі – хозяин дома

Қ ұ л – слуга

Боз қ асқ а – конь

Аталас – родные по крови

Тапсырма. Сө здікті пайдаланып, туыстық атаулардың анық тамасын дұ рыс тауып, сә йкестендірің із.

1. Ата а. болашақ жар, ана

2. Ә же ә. ә кенің ә кесі

3. Ә ке б. ата-анадан тарағ ан ұ рпақ тар

4. Ана в. ә кенің шешесі

5. Бала г. ө зің ді ө мірге ә келген,

ақ сү тін берген адам

6. Қ ыз ғ. ү й басшысы, асыраушысы

1.2.3. Сұ рақ қ а жауап жазың ыз.

- Сіздің кімің із бар?

- Олардың жасы нешеде?

- Олар не істейді?

1.2.4. Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз.

Қ азақ та «шаң ырақ» сө зі «отбасы» деген мағ ынаны білдіреді. Адамзат ө мірінің бастауы да осы отбасы. Отбасы – адам ө мірінің негізгі кезең дерін бастан кешіретін ең кіші ә леуметтік топ. Ондағ ы адамдардың ә рқ айысы ә р отбасы мү шесінің дамуына ық пал етеді.

Ата-бабамызда «қ асиетті қ ара шаң ырақ» деген сө здің бар екенін білетін боларсыздар? Мұ ндағ ы «шаң ырақ тың» киіз ү йдің тө бесіндегі ең қ асиетті, киелі бө лігі екені де сіздерге белгілі. Шаң ырақ «ү й, отбасы» деген мағ ынаны да білдіреді. Жаң адан отбасын қ ұ рып, ө мірге қ ол ұ стасып бірге аттанғ ан жастарғ а «Шаң ырағ ың биік болсын!» деп бата береді. Бұ л – қ ұ рғ ан отбасың ның тұ ғ ыры берік, мә ртебесі жоғ ары болсын деген сө з.

1.2.5. Сұ рақ тарғ а жауап берің із.

Сіздің отбасың ыз ү лкен қ алада тұ ра ма, ә лде кішкентай қ алада тұ ра ма?

«Шаң ырақ», «отбасы» деген сө здердің қ андай байланысы бар?

Сіз қ андай ү йде тұ расыз, жеке ү йде ме, ә лде мемлекеттің пә терінде ме?

Сіздің пә терің із қ ай қ абатта, тө менде ме, ә лде жоғ ары қ абатта ма?

«Шаң ырағ ың биік болсын!» деп қ андай жағ дайда айтылады?

Сіздің қ арындасың ыз қ айда оқ иды, университетте ме, ә лде колледжде ме?

Сіз университетті бітірген соң жұ мыс істейсіз бе, ә лде магистратурағ а оқ уғ а тү сесіз бе?

Сіз отбасын қ ұ рдың ыз ба, ә лде қ ұ рғ ан жоқ сыз ба?

1.2.6. Кө п нү ктенің орнына тиісті ы, і ә ріптерін қ ойып, сө йлемдерді толық тырың ыз.

Б...зд...ң отбас...м...з тату тұ рад.... Анам қ...здар... мен кел...ндер...н, немерелер...н жақ с... кө ред.... Б...з жаз айлар...нда қ алан...ң с...рт...на ш...ғ...п демалам...з. Қ ала с...рт...нда демалат...н ор...ндар кө п. Таудан ақ қ ан ө зенн...ң жағ асы тым ә сем, кө р...кт.... Онда аласа талдар ө зенд... кө мкер...п тұ рад.... Ә р...ректе кө кпең бек жаз...қ дала. Онда мал жай...л...п жү ред.... Малд... ау...лда б...зд...ң ту...стар...м...з бар. Б...з оларғ а да бар...п сә лемдесеміз.

1.2.7. Сұ рақ тарғ а жауап берің із.

1.Мен 1973-шы жылы Қ арағ анды қ аласында дү ниеге келдім, ал сіз ше?

2.1979-1988 жылдары Керімбай болыс атындағ ы орта мектепте оқ ыдым, сіз ше?

3.1988 жылы Қ арағ анды мемлекеттік университетіне оқ уғ а тү стім, ал сіз ше?

4.Мен институтты «заң гер» мамандығ ы бойынша бітірдім, сіз ше?

1.2.8. Сұ рақ тарғ а жауап берің із.

1.Сіздің атың ыз кім? 2.Ө зің іздің жасың ыз нешеде? 3.Сіз оқ исыз ба, жұ мыс істейсіз бе? 4.Ө зің нің отбасың бар ма? 5.Ә кең іздің аты кім? 6. Ә кең із жұ мыс істей ме? 7.Омардың жасы нешеде? 8. Сіздің пә терің із қ ай қ абатта? 9. Ө зің іздің ү йің із жылы ма? 10. Сіздің отбасың ыз ү лкен бе, кіші ме? 11.Сіздің балаң ыз бар ма? Ө здерің қ айдансың дар?

1.2.9. Сұ рақ тарғ а иә, жоқ, емес сө здерін қ осып, жазбаша жауап берің із.

Ү лгі: Мынау сенің кітабың ба? Жоқ, бұ л менің кітабым емес, Омардың кітабы.

1. Ана кісі Айнұ рдың атасы ма?

2. Мынау сенің қ аламың ба, ә лде (или) менің қ аламым ба?

3. Алманың кө йлегі қ ызыл ма, қ оң ыр ма?

4. Жазда Алматығ а барасың ба, бармайсың ба?

5. Сенің ә жең ауылда ма, осында ма?

1.2.10. Мә тінді оқ ып, мазмұ ндаң ыз.

Ботагө здің ү ш ағ асы бар еді. Балтабек – ең ү лкені. Айбала – соның келіншегі. Екінші – Темірбек – ортаншы ағ асы. Кенжетай – кіші ағ асы. Кенжетай жалданып, қ азынаның жә мшігін айдайды. Ағ айынды бұ л ү шеуінің де жас мө лшерлері бір-біріне жақ ын: Балтабек жиырма алтыда, Темірбек жиырма тө ртте, Кенжетай жиырма екіде. Ә келері Тұ яқ ерте ө лген. Шешелері Ұ лберген шаруадан қ алмағ ан, жасы қ ырық бес шамасындағ ы кісі. Ол ауылдағ ы Кенжетай мен Темірбектің қ олында тұ рады. Шаруалары кедей. Балтабек Бурабай қ аласында темір соғ ады, етікшілік кә сібін істейді. Ботагө з солардың қ олында тұ рып, орыс школында оқ иды.

«Кенжетай келді» деп ойлағ ан Ботагө з, оны қ арсы алмақ боп ү йден шық са, есік алдында Айбала жү р екен.

- Еркем! – деді ол дыбыс беріп.

Кенеттен шық қ ан дауысқ а Ботагө з «ә» деп ү лгірмей, жү гірісін кілт доғ арып, жалт қ арады.

- Қ айда барасың, еркем?

- Кенжетай келді білем.

- Апаң ды сағ ындың ба?..

Кө птен кө рмегендіктен Ботагө з апасын сағ ынғ ан. Сондық тан Айбаланың «Апаң ды сағ ындың ба?» - деген сө зі Ботагө здің жү регіне тық ете тү сіп, кө зіне жасы келіп қ алды. Оны Айбала кө рмесін дегендей, Ботагө з жү гіре жө нелді.

С.Мұ қ анов. «Ботагө з» романынан.

1.2.11.Сұ рақ тарғ а жауап берің із.

1) Ботагө здің отбасы жайлы не білесіз?

2) Ботагө з жетім бе? Анасына сипаттама берің із.

3) Ботагө з қ айда тұ рады, кіммен бірге?

4) Ботагө здің жең гесі кім, ол қ андай адам?

5) Боагө з неге ұ ялды?

1.2.12. Мә тіннен ілік септігі мен тә уелдік жалғ ауы арқ ылы тіркескен сө з тіркестерін теріп жазың ыз.

Ү лгі: Ботагө здің ү ш ағ асы,...

1.2.13. Мақ ал-мә телді жаттаң ыз.

1. Ә ке – асқ ар тау,

Ана – сарқ ылмас бұ лақ.

2. Ә ке кө рген – оқ жонар,

Ана кө рген тон пішер.

3. Желке ас болмас, жиен ел болмас. Желке ас болады майлы болса, жиен ел болады малды болса.

4. Тө рт аяқ тыда бота тату, екі аяқ тыда бө ле тату.

1.2.14. Тө менде берілген суреттер бойынша «Менің кішкентай бауырларым» деген тақ ырыпта шағ ын суреттеме жазың ыз.

1.2.15. Сө здікті пайдаланып, жақ ша ішінен сө йлемге қ ажет сө здер мен сө з тіркестерін кө п нү ктенің орнына қ ойың ыз.

Отбасы -...................... алтын ұ ям. (менің, оның, сенің)

Отбасылық дә стү рлері бар........................... тірегі мық ты болады. (қ ызметтің, шанырақ тың, кө ршінің)

Отбасы -............................ «кішкене модулі» деуге болады. (мемлекеттің, бө лімнің, қ аланың)

Ә сияның...................... ү лкен. (жанұ ясы, жұ мысы, қ ызмет)

....................................... арқ ылы ұ рпағ ыма жақ сы тә рбие беремін. (ойын, отбасы дә стү рлері, жазу)

1.2.16. Мә тінді оқ ың ыздар, кө п нү ктенің орнына тә уелдік жалғ ауларын жалғ аң ыздар.

Отбасы - ә р адамның алтын ұ я...... «Отбасы – мемлекеттің кіші «моделі» деуге болады. Отбасында белгілі дә стү рлер болу керек. Бұ л отбасы ү шін ө те маң ызды.

Менің ат.... – Ә лім. Отбасы.... ү лкен. Ата-ә же...., ә ке-шеше.... бар. Жұ бай....ның аты – Ақ бала. Бір қ ыз....., екі ұ л... бар.

Біздің ү й......дің салт-дә стү р... бойынша ә р сенбі сайын кең дастархан басында отбасымыз бен туысқ андарымыз жиналып ә ң гімелесеміз. Алыс-жақ ындағ ы туыстар....мен хабарласамыз. Мағ ан осындай басқ осулар ұ найды, себебі мен туысқ андарымның жағ дайын біліп, оларғ а ө зімізде болғ ан қ ызық оқ иғ аларды айтып беремін. Отбасы...да туғ ан к&#