Балалар философиясы

Мақ саты: Топтағ ы ынтымақ тастық қ арым-қ атынас орнату, топтағ ы адамдармен танысу (жаң а танысып жатқ ан ортада), тез тіл табысып кету жә не бір-бірінің есімдерін есте сақ тауғ а баулу.

Ойсергектер оқ ушыларды еркін сезіндіріп, оларды сенімсіздіктен арылтады.

Атомдар жә не молекулалар

Бұ лжаттығ уы сабақ тың басында топқ а бө луге тиімді. Барлығ ына белгілі болғ андай молекула атомдардан қ ұ ралғ ан. Барлық қ атысушылар, «атомдар», ортағ а шығ ып бей-берекет «броун қ озғ алысында» жү реді. Тренер «екі атомдық молекула» дегенде қ атысушылар екіден бірігіп тұ ра қ алады. Сол сияқ ты «ү ш атомдық модекула», «бес атомдық молекула» деп бірнеше бірігуден кейін, қ ажет болғ ан санды атап, топқ а бө лесіз.

«Ақ сү йек» ә дісі

Мақ саты: тақ ырып бойынша кө п ақ парат алуғ а, ә діс алмасуғ а, бірін-бірі ү йретуге, ө зара бағ алау жү ргізуге мү мкіндік береді. Жұ птық жұ мыс іске асырылады. Барлық модульді ө туде тақ ырыптарғ а сә йкестендіріп ө туге ың ғ айлы.

Сипаттама: ү стел ү стіне жұ лдыздың суреттері қ ойылады. Бірдей боялғ ан жұ лдыздар бірігеді. Тренердің нұ сқ ауымен «Ақ сү йек» ә дісі басталып, сү йек лақ тырылады. Осы уақ ыттан бастап, жұ птарғ а тапсырма беріледі. Жұ птық жұ мыс бірлескен тү рде жасалады. Жұ мыс соң ында «Кү н» жә не «Тү н» суреттері ілінеді. Тың даушылар осы жұ птық жү мыстан белгілі бір дағ ды, ақ парат ү йренген болса, «Кү н» жақ тағ ы суреттің қ асына, ал ү йрене алмадым десе «Тү н» жақ тағ ы суретке қ арай тұ рады. Неліктен осы жақ қ а тұ рғ анын тың даушылар дә лелдейді.

Нә тижесі: қ азақ тың «Ақ сү йек» ойыны негізінде алынғ андық тан, бұ л ә діс тың даушылардың жан дү ниесіне жақ ын болып жұ птық жұ мысқ а ынталанады. Тапсырманы орындауда бірін-бірі ү йретеді жә не сыни тү рде бағ алайды, ө зінің ә рекетін саралайды. Жұ птық бірлескен жұ мысты жү ргізу маң ызды екенін ұ ғ ынады.

ЖАҒ ЫМДЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛ ОРНАТУ

«Мен шә кірттерімді ешқ ашан да ү йретпеймін;

мен тек олардың ү йренуіне тиімді жағ дайлар

жасауғ а тырысамын»

А. Энштейн

Сыныптағ ы жағ ымды орта орната алу - білім алушылардың білімге деген тиімді кө зқ арасын дұ рыс бағ ыттауғ а апаратын бірден-бір жол. Себебі, кез-келген ортада қ арым –қ атынас ү лкен рө л атқ арады, оқ ытушы ө зінің алдындағ ы шә кірттеріне білімге деген ұ мтылысын бір бағ ытқ а, яғ ни жаң алық ты тиімді қ абылдауғ а итермелеу. Оларғ а: топқ а бө лу ә дістері, ә ртү рлі қ ызық ты тренингтер, жас ерекшеліктеріне байланысты сергіту сә ттері т.б. жатады. Жағ ымды психологиялық ахуал топ, аудитория, сынып қ ұ рамына кіретін ү йренушілердің еркіндігін мең зейді. Бұ л еркіндік ө зара сыйластық, жолдастық, бір- біріне бейімделу жә не басқ аның пікірі мен кө зқ арасын жағ ымды тұ рғ ыдан қ абылдау мен оларды тү сінуге деген ұ мтылысынан тұ рады. Жағ ымды психологиялық ахуал қ ұ ру- ә р сабақ тың басты мақ саты. Оқ ушылар жағ ымды психологиялық ахуалды жақ сылық пен ізгілік нышаны деп тү сінгені абзал.

Мейшрім

Жақ сы сө з жаның ды жадыратады. Қ уаныш сезімі билейді. Ендеше ө згелерге де жақ сылық силап кө релік. Ө зің нің жақ ын туысқ аның, жақ ының туралы қ андай жақ сы сө здер айтар едің? Дайындық қ а 5 минут уақ ыт беріледі. Кө ң ілің із қ алағ ан адамды таң дайсыз. Ол туралы ә ң гімең із қ ысқ а, нақ ты болуы шарт, ә сіресе қ андай қ асиетін бағ алайтының ызды айтуың ыз керек.

Қ орытынды: «Жақ сының жақ сылығ ын айт нұ ры тасысын».

Қ арым-қ атынас

Оқ ушылардың қ арым-қ атынасқ а деген қ ажеттілік дең гейін анық тау, қ арым-қ атынас ө рісін дамытып, қ арым-қ атынас орната алу қ асиетін қ алыптастыру ү шін тренинг ұ йымдастыруғ а болады. Ө йткені, қ арым-қ атынас – бұ л адамдардың бір-бірімен білімдерін, тә жірибелерін, пікірлерін алмастыру мақ сатындағ ы ә рекеттері. Қ арым-қ атынас адамның ө зін адам екенін сезіну ү шін қ ажет. Сондық тан «Сенімен қ арым-қ атынас жасау жағ ымды ма?» тақ ырыбында тренинг ө ткізіп, онда оқ ушыларғ а «Қ арым-қ атынас жасай білесің дер ме, оны ө здерің нің қ ұ рбыларың жақ сы біледі, ендеше сендер қ арым-қ атынаста қ андайсың дар?» деген сауалдар қ ойылады. Оны тест ойыны арқ ылы анық тауғ а болады.

Шарты: Тренингке қ атысушылардың ә рқ айсысында қ атысушы бала санына қ арай парақ қ ағ аз болуы керек. Кесте бойынша ә р баламен қ алай қ арым-қ атынас жасайсыз, бағ алайсыз.

Кесте:

«+2» – сенімен қ арым-қ атынас жасау ө те жағ ымды.

«+1» – сен қ арым-қ атынаста ашық сың.

«0» – білмеймін, сенімен кө п қ арым-қ атынас жасамаймын.

«–1» – сенімен қ арым-қ атынас жасау кейде жағ ымсыз.

«–2» – сенімен қ арым-қ атынас жасау ө те қ иын.

Қ атысушы ә р бала тү гел дерлік бағ алауы қ ажет. Ә р қ ағ аз бү ктеліп, бағ аланғ ан адамның аты жазылып ө зіне беріледі.

Ә ркім бағ алап болғ ан соң «+»- тер мен «–» - тер жеке саналып есептелінеді. Соң ынан балалардың ө з пікірлері тың далады. Соның нә тижесінде сынып ішіндегі қ арым-қ атынаста жағ ымды, жағ ымсыз балалар анық талады.

Сенімен қ арым-қ атынаста ө те қ уаныштымын

Сол жағ ың да тұ рғ ан балағ а қ олың ды беріп, «сенімен қ арым-қ атынаста ө те қ уаныштымын»- деп қ олынан ұ стап, ол бала қ асында тұ рғ ан балағ а осы сө зді айтып, ә рі қ арай жалғ аса береді де, бү кіл балалар қ ол ұ стасып шең бер қ ұ рады, содан соң бә рі де бір дауыспен «бір-бірімізбен қ арым-қ атынаста ө те қ уаныштымыз» деп айтады.

Ә рдайым жылы шыраймен, кү лімдеп адамдармен қ арым-қ атынас жасасаң ыз, қ арым-қ атынас сә тті болмақ.

Бү гінгі сабақ тан не ө згертер едің? – деген сұ рақ қ а байланысты балалардың пікірі тың далады.

Сиқ ырлы ғ ажайып орман

Мақ саты: Эмпатия мен сенім секілді сезімдерді жетілдіру.

Барысы: Қ азір біз ғ ажаптарғ а толы, жайдарман ә рі сиқ ырлы орманғ а айналамыз. Екі топқ а бө лінеміз: орман-тоғ ай болып екі қ атарғ а тұ рамыз. Біздің қ олдарымыз – орманда серуендеп келе жатқ ан адамды нә зік, абайлап қ ана сипалайтын ағ аштардың бұ тақ тары болады. Ал енді барлық тарың ызды бір-бірден осы сиқ ырлы орман ішінен ө туге шақ ырамыз, ал қ алғ андарың ызды серуендеуші адамның басынан, қ олынан, арқ асынан сипалайтын, сиқ ырлы ағ аштар болуғ а шақ ырамыз.

Қ орытынды: Орман ішінен ө ткенде, басқ а қ атысушылар сізді сипағ анда қ андай сезімде болдың ыз?

Сиқ ырлы ағ аштар болғ аның ызда қ андай сезімде болдың ыз?

Ө зіндік қ абылдау

Қ ағ азды екіге бө ліп сызып, сол жағ ына «менің кемшіліктерім», оң жағ ына «менің жетістіктерім» деп ойларын бү кпей ашық жаздыру.

Менің кемшіліктерім Менің жетістіктерім

1.

2.

3.

4.

5.

5 минуттан соң 3 – 4 оқ ушының ө з жазғ андарын топтап талдап, талқ ығ а саламыз. Оғ ан 10 минут уақ ыт беріледі. Мына ережені есте ұ стағ ан жө н: бір – біріне сұ рақ қ оюғ а болады, бірақ, «сын айтуғ а» болмайды.

Қ орытынды: тренинг нә тижесі оқ ушының шыншылдығ ын, жауаптылығ ын, алғ аш рет ө зіне қ ортынды жасауын, ө зін тү сініп, ө згеге сенуін кө рсетеді.

Тренинг барысындабаяу музыка ойнаптұ рады. Олоқ ушылардың ашылуына, ойланыпайтажә несө йлейбілуінеә серінтигізеді.

Мағ ыналы кү лкі

Қ азір кө терің кі кө ң ілмен кү ліп жү рген адамды сиректеу кездестіресіз. Ендеше, бір-бірімізге кү лкі силап кө релік. Тренингтің шарты: кө рген жерде жымию; амандасуды мейірімді кү лкімен бастау.

Бір-бірің ізге қ арама-қ арсы тұ рып жақ сы сө здер айттың ыз. Мейіріммен кү лдің із. Енді ө зің іздің сезімің ізге назар аударың ыз. Кү лген сә тте қ андай кү йдесіз? Кү лкінің ә сері бар ма? Егер біреу сізге арнайы жымиса ше? Қ иындық ты кү лкімен жең е аласыз ба?

Кү лкімен 10 минут табысып, аралсқ аннан кейін ойларын ортағ а салады.

Қ орытынды: мейірімді кү лкі, ә демі жымиыспен де кедергілерді жең уге болады. Неғ ұ рлым адам кө ң ілді жү рсе, айналасына адамдар мен жақ сылық ө зі-ақ топталады.

Қ иындық ты жең е біліу

Ө мір – кү рес. Кейде қ уанышты, жақ сылық жағ дайлармен бірге қ иындық тар да кездеседі. Соң ғ ы кезде болғ ан қ иыншылық немесе шешуін таппағ ан мә селені еске тү сіру. Ол мә селені немесе қ иындық ты қ алай жең уге болады? Ойлануғ а 10 минут уақ ыт беріледі. Содан соң ойлағ ан ойлары тың далады. Музыка ойнап тұ рады. Жымиюды ұ мытпағ ан абзал.

Қ орытынды: Бұ л оқ ушыларғ а қ иындық тардың тек бір адамның басында ғ ана емес, барлық адамдарда кездесетінін байқ атады. Одан қ орық пай, шешімін дұ рыс табуғ а баулиды. Оқ ушылардың айта алмай, шеше алмай жү рген мә селелері талқ ыланып шешуін табуғ а кө мектеседі.

Тірек нү ктесі

Ә р адамның бойында ө зіне ішкі бостандық сезім мен кү шіне сенім білдіретін, яғ ни ө зі бағ алайтын, ө зіне ұ намды, ө зі жақ сы кө ретін қ асиеттері, жақ сы жақ тары болады. Оны біз тірек нү ктесі деп атайық, ө йткені қ иын сә ттерде сол қ асиеттер кө мек береді.

Тапсырма: Ә р қ атысушы ө з бойындағ ы тірек нү ктесін атап кетсін. Қ асиеттерін тіке, «бірақ», «егерде», «мү мкін» деген сө здерді қ оспай сеніммен айту керек. 2 минут уақ ыт беріледі.

Оқ ушы бойындағ ы аталғ ан жақ сы қ асиеттерге, яғ ни тірек нү ктелеріне, кү шті жақ тарына тү сінік беру міндетті емес. Оғ ан сеніудің ө зі жеткілікті.

Қ атысушыларғ а дайындық қ а 5 минут уақ ыт беріледі. Жаттығ уды бір ү лкен топпен, егер қ атысушылар саны кө п болса 7 – 8 адамнан тұ ратын шағ ын топпен ұ йымдастыруғ а болады. Ә уелі бірінші қ атысушығ а сө з беріледі. 2 минут ө ткен соң бірінші қ атысушының уақ ыты біткені туралы белгі беріледі. Ә р қ атысушығ а берілетін уақ ыт 2 минут. Барлығ ы айтып болғ аннан кейін топпен пікір талас ө ткізу қ ажет. Пікір таласта ә р қ атысушының сө здерінде не қ айталанды жә не осы тапсырма барысында қ андай сезімде болғ аны туралы талқ ылау қ ажет.

Қ ортынды: Бұ л жаттығ у оқ ушылардың ө з бойындағ ы кү шті жақ тарын табуғ а ғ ана бағ ытталмағ ан, сонымен бірге ө зі туралы жақ сы пікірде болу ә детін қ алыптастырады. Сондық тан жаттығ у барысында қ атысушылар ө з бойындағ ы қ ателіктер мен кемшіліктерін айтпауын бақ ылап отыру қ ажет.

Жұ птық ә ң гіме

Мақ саты: Идеяларды қ ұ растырып, белсенді тың дап, бар ойын талқ ылауғ а шоғ ырландыруғ а мү мкіндік береді. Жұ птарды қ олдану оқ ушыларғ а сө йлеуге жә не ү лкен топтарда ө зін сенімсіз сезінетін оқ ушыларғ а кө мектесуге мү мкіндік береді.

Ұ йымдастыру: Талқ ылау кезінде басқ а жұ птармен қ осылып талқ ылаудан сақ тап қ алу ү шін жұ птар арасында аз да болса арақ ашық тық сақ тағ ан дұ рыс ә рі тиімді болмақ.

Жаттығ удың сипаттамасы:

Оқ ушылармен талқ ылау ү шін ынталандыратын немесе арнайы сұ рақ тар мен тақ ырыптарды қ олданың ыз. Белсенді тың дап, жауап беруге жетелең із. Тақ ырыпты белгілеу ү шін А мен Б атаң ыз (мысалы, А тың дайды, ал Б сө йлейді, кейін керісінше. Оқ ушылардан жеке жауап алғ ысы келетін сұ рақ қ оюды сұ раң ыз, кейін бұ л сұ рақ жұ пта талқ ыланады. Ә р жұ пқ а мақ сат қ ойың ыз – мысалы, «мынағ ан жауап берің дер».

Блум кубигі

Оқ ыту бағ дарламасындағ ы «Сыни ойлау» модулін оқ ытуда Блум ө лшемдерін таныстыру ерекше орын алады. Педагогикалық техникалардың ішіндегі Блумнің таксономиясы негізінде қ ұ рылғ ан «Блум кубигі» тә сілі педагогтарды оқ ытудағ ы тиімді тә сілдердің бірі.

Тренингтің ө ту барысы: кубтың ә р жағ ына «Не ү шін?», «Тү сіндір», «Атап бер», «Ұ сын», «Ойластыр», «Бө ліс» атты тапсырмалар жазылғ ан.

Тренер кубикті тың даушыларғ а қ арай лақ тырады. Кубикті ұ стап алғ ан тың даушы белгілі бір тақ ырып аясында кубиктің қ ырындағ ы тапсырманы басшылық қ а ала отырып, сұ рақ ойластырады. Оны топ ішінде талқ ылау, ойластыру арқ ылы жү зеге асыруғ а болады. Кейін топ кубикті келесі топтқ а лақ тыру арқ ылы ө з сауалдарын жолдайды.

Ал кубикті ұ стап алғ ан топ сұ рақ қ а жауап беріп, ө здеріне тү скен тапсырма негізінде сұ рақ ойластырады.Тренинг осы бағ ытта жалғ аса береді.

Ө йткені «Сын тұ рғ ысынан ойлау» ұ ғ ымы белгілі бір идеяларды қ абылдай отырып, оның неге қ атысты екенін зерттеу, оларды жең іл септикалық ойларғ а қ арсы қ оя білу, салыстыра алу, сол идеяларғ а қ арсы кө зқ арастармен тепе-тең дікте ұ стап зерттеу, оларғ а сеніммен қ арау деп қ арастырылады. Себебі, бұ л философия адамдарғ а кө птеген жолдар мен шешімдер ішінен маң ызды ә рі пайдалы екенін, тек қ ажетті ақ параттарды ғ ана жинақ тап, жаң а білімді бұ рынғ ыдан ажырата алуғ а кө мектеседі.

Бұ л тренингтің нә тижесінде педагогтар Блум ө лшемдеріне сай сұ рақ тарды ойластыру жә не оғ ан сә йкес келетін жауаптарды айта білу дағ дыларын жетілдереді.

Сұ рақ тар пирамидасы

6 топқ а Блум пирамидасының бө лімдері ү лестіріліп беріледі: «Білім», «Тү сінік», «Қ олдану», «Талдау», «Жинақ тау» жә не «Бағ алау». Ол тү рлі-тү сті қ ағ аз қ иындыларынан жасалғ аны жө н.Содан кейін ә р топқ а қ иындыларғ а жазылғ ан бірнеше сұ рақ тар беріледі.Мысалы, «Не?», «Қ алай тү сіндіресіз?», «Салыстыр», «Қ андай нә тиже шығ аруғ а болады?», «Сіз бұ л жағ дайда қ андай шешім қ абылдар едің із?» т.с.с Топ ішінде сұ рақ тарды талдап, ө здеріне берілген Блум пирамидасының қ иындысына сә йкес келетін сұ рақ тарды жинақ тап, оны желімдейді. Осы жұ мыстың қ ортың дысында ә р топтан бір тың даушы ө здерінің таң дағ ан сұ рақ тарының осы бө лімге сә йкес келетіндігін дә лелдейді.

Бұ л жұ мыс тү рінің тиімділігі – тың даушылардың тө мен жә не жоғ ары дә режелі сұ рақ тарды ажыра білу дағ дыларын жетілдіруде.Ол ө з кезегінде мектеп тә жірибе кезінде оны ү йлесімді пайдалануына кө мектеседі.

Сұ рақ тар шең бері

Мақ саты: Идеяларды білдіру, тың дау машық тарын дамыту, барлық қ атысушылар қ атыса алады, оқ ыту ортасын тү зету.

Жаттығ удың сипаттамасы:

Бұ л ә діс бойынша оқ ушылар кезекпен сұ рақ қ ояды. Оқ ушылар тө рт немесе бес адамнан шең берлер қ ұ рады. Тақ ырып жә не ойлануғ а біршама уақ ыт берің із. Сосын талқ ылауды бастаң ыздар, ә р оқ ушы ү ш минут ү збей сө йлейді. Бұ л уақ ытта ешкімге еш нә рсе айтуғ а рұ қ сат етілмейді. Барлығ ы айтарын айтып болғ аннан кейін. Шағ ын топ ү шін жә не ортақ талқ ылау ү шін тақ ырыпты ашың ыз. Оқ ушы сө зін, ө з ойымен емес алдында айтып кеткен оқ ушының айтқ анымен қ ұ ру керек, сондай-ақ олар жаң а идеялар келтірмеу керек.

Қ ұ ндылық тар спектрі

Мақ саты: Пікір айту, қ ұ ндылық тарды кө рсету, пікірлердің ә ртү рлілігін талқ ылау, кө пшілік алдында сө йлеуге тарту.

Ұ йымдастыру: Спектр ү шін жіптің кесіндісін қ олдану; шеттеріне стрелка жасап, екі шетіне қ арама-қ арсы екі пікірді қ ою.

Жаттығ удың сипаттамасы:

Бұ л форматта оқ ушылар немесе оқ ушылар топтары келісіп немесе келіспей арандататын мақ ұ лдауларғ а жауап берулері керек.

Бірнеше ә дістері: оқ ушыларды жіптің қ асына келіп ө здері келісетін мақ ұ лдаудың қ асына келіп тұ руды сұ райды, сондай ақ басында оқ ушылардан мақ ұ лдауды топта талқ ылауды, кейін топтың атынан, жіптің немесе сызық тың, олар келісетін жағ ына, ө з ұ станымдарын тү сіндіре отырып карточканы орналастыруды сұ райды. Бұ л тү рлі сұ рақ тарды салыстырудың жә не олардың ойлауларындағ ы қ арама-қ айшылық тарды анық таудың жақ сы форматы.

2 -МОДУЛЬ. «СЫНИ ТҰ РҒ ЫДАН ОЙЛАУ»

Тү йінді шешу

Мақ саты: оқ ушыларды сабақ қ а жұ мылдыру, ұ йымдастыру.

Оның мағ ынасы оқ ушылар шең бер бойымен тұ рып бір бірінің қ олынан ұ стайды, екі жағ ындағ ы кө ршілерін есінде сақ тайды. Қ олдарын жіберіп, араласып жү реді. Белгі бойынша сол орындарында қ озғ алмай тұ рып, алғ ашындай кө ршілерінің қ олдарынан ұ стайды. Сондағ ы тапсырма: пайда болғ ан тү йінді шешу.

Бұ л жаттығ удың соң ында оқ ушылардан: жаттығ у қ андай мақ сатпен орындалды? Жаттығ удың мағ ынасы не? Сіздерге де қ олдануғ а бола ма? Қ алай жә не қ айда қ олданасыздар? деген сұ рактар қ ойылады.

Ыстық орындық

Мақ саты: Бірігіп ә серленуді мадақ тау ү шін, «тү сіну» мазмұ нын тү сіну, сұ рақ тар мен ұ станымдардың негізделуін зерттеуге мү мкіндік береді.

Жаттығ удың сипаттамасы: Бір оқ ушы алғ а шығ ып ө з пікірін айтып жә не тақ ырып бойынша сұ рақ тарғ а жауап береді. Оқ ушылар сұ рақ ты тү сінікті қ ылу ү шін немесе мазмұ ны жағ ынан кең ірек қ ылу ү шін, бірге алғ а шығ ып сө йлей алады.Мысалы, оқ ушылар белгілі бір рольді сомдай алады.

Шығ арма

Мақ саты: ойын психологиялық байқ ағ ыштық ты, байқ ампаздық ты дамытады.
Ойынғ а қ атысушылар ү йден бір – бірлері жайында ертегі немесе фантастикалық ә ң гіме тү рінде шығ арма жазып келеді. Келесі сабақ та ә рқ айсысы ө здерінің шығ армаларын оқ иды, ал қ алғ андары кім жайында екенін табады. Топқ а балалардың шығ арма «батырын» тез табатынын, байқ ау ептілігін тексереді. Шығ арманың кө бісі бір адам жайында жазылғ анды кө рсетуі мү мкін.
Талқ ылау: бір адам жайында неге кө бісі жазғ андығ ын талқ ылайды: ол мү мкін қ ызық адам шығ ар. Кім жайында топта шығ арма жазылмаса, бұ л да жақ сы тренинг болып саналады.

Жағ дайаттардан шығ у жолын табың ыз

1.Сізді облыс ә кімі етіп сайлады. Сіздің бастапқ ы іс-ә рекетің із?

2.Сіз ө зенде шомылдың ыз делік: Кенет біреулер сіздің киімің ізді тонап кетті.Сіз не істейсіз?

3. Сіз институтқ а байқ ау бойынша ө те алмай қ алдың ыз. Сізге 1 ұ пай жетпей қ алды. Бірақ сіз басқ а екі талаптанушының 2 ұ пайы жетпесе де, институтқ а қ абылданғ анын естідің із. Сіздің ә рекетің із?

4. Сіз Африкалық аборигендер арасына тү сіп қ алдың ыз. Сіздің ә рекетің із?

Эксперимент жү ргізуші бағ алауды былай жү ргізеді:

Жауап жоқ - 0

Қ арапайым жауап - 1

Ерекше жауап - 2

Ә рбір заттың неғ ұ рлым кө п қ олдану аясын атап шығ ың ыз

1. Тоқ ыма сымы

2. Тіс щеткасы

3. Полиэтилен бө телкесі.

3-МОДУЛЬ. «ОҚ ЫТУ Ү ШІН БАҒ АЛАУ ЖӘ НЕ ОҚ УДЫ БАҒ АЛАУ»

Ө зін-ө зі формативті бағ алау«3 –минуттық ү зіліс» стратегиясы

Мақ саты: Тың даушыларғ а тақ ырыпты тү сіндіру барысында олардың осы тақ ырып тө ң ірегінде қ аншалық ты ө зінің тү сінгеніне, жаң а ө тілген тақ ырып бойынша ө з тұ жырымдамасына, пікіріне рефлексия жасай отырып, ө зінің алдығ ы білімін жә не тә жірибесін байланыстырып, нақ ты тү сінік табуына мү мкіндік беру.

Ө тілу барысы: Тың даушылар жаң а тү сіндірілген тақ ырыпты ой елегінен ө ткізу мақ сатында 3- минуттық ү зіліс ретінде тө мендегідей ой тізбектері ұ сынылады.

1. Мен...... туралы кө зқ арасым ө згерді.....

2. Мен....... жайлы хабардар болдым......

3. Менің...... жайлы айқ ын тү сінік қ алыптасқ ан тұ сы......

4. Мені......таң қ алдырғ аны

Топпен жұ мысты бағ алау критерийлері

Ойлау қ абілетін бағ алау

Мақ саты: зерттелушінің ойлау қ абілетін тексеру.
Қ ұ рал-жабдық тар: ә р біреуіне 4 сө зден тұ ратын 15 қ атарғ а тізбектелген
сө здер жазылғ ан бланк.
Нұ сқ ау: алдымыздағ ы 4 сө здің ү шеуі бір бағ ытта қ олданылады, яғ ни, мағ ыналас сө здер. Сіздің мақ сатың ыз - ә р қ атардағ ы артық бір сө зді белгілеу.
Ұ сынылатын сө здер тізбегі:

1. кітап, портфель, чемодан, дорба;

2. ошақ, керосинка, майшам, электроплитка;

3. сағ ат, кө зілдірік, таразы, термометр;

4. қ айық, арба, мотоцикл, велосипед;

5. ұ шқ ыш, шеге, бал арасы, вентилятор;

6. кө белек, штанген циркуль, қ айшы, таразы;

7. терек, сыпырғ ыш, шанышқ ы, ү стел;

8. ата, мұ ғ алім, ә ке, ана;

9. жаң быр, қ ар, су, шаң;

10. су, жел, кө мір, жел;

11. алма, кітап, сызғ ыш, дә птер;

12. сү т, қ аймақ, ірімшік, нан;

13. қ айың, қ арағ ай, жидек, емен;

14. минут, секунд, сағ ат, кеш;

15. Асқ ар, Бекет, Ә діл, Ақ анбеков;

Қ орытынды: дұ рыс жауапқ а -2 балл; дұ рыс емес жауапқ а -0 балл;
Кілті:

1.Кітап, 6.Кө белек, 11.Алма
2.Майшам, 7.Терек, 12.Нан
3.Кө зілдірік, 8.Мұ ғ алім, 13.Жидек
4.Қ айық, 9.Шаң, 14.Кеш
5.Шеге, 10.Жел, 15.Ақ анбаев

Кө рсеткіштері:
Ойлау қ абілеті жоғ ары – 21-30 балл;
Ойлау қ абілеті орташа – 11-20 балл;
Ойлау қ абілеті тө мен – 0-10 балл.

4–МОДУЛЬ «ОҚ ЫТУ МЕН ОҚ УДАҒ Ы АҚ ПАРАТТЫҚ - КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ»

Ә ріптерді салу

Барысы: тың даушыларды ортағ а шығ арып, жұ птасуларын сұ раймыз. Жұ птасқ ан адамдар тү рлі ә ріптер жасау арқ ылы шық қ ан сө зді табады. Ол сө з ө тілетін тақ ырыптың аты, не болмаса бір тү йінді сө зі болуы мү мкін. Мысалы, АКТ тақ ырыбын ө ткенде, тың даушылардан жұ пқ а бө лініп, А, К, Т ә ріптерін жасау сұ ралады. Артынан: қ андай сө з шық ты? ол не? ол туралы не білесің дер? т.с.с сұ рақ тар қ ою арқ ылы тақ ырыпқ а кө шуге болады.

Тың дап отырғ ан ү штік

Мақ саты: Бұ л ә ң гіме тақ ырыбының тұ жырымдамасын жә не ү дерісті тү сінуді дамытатын ақ парат алуғ а арналғ ан қ ұ рылымдалғ ан жаттығ у. Сондай-ақ бақ ылаушы рө лі арқ ылы ө зін ө зі сараптауды дамытуғ а ық пал етеді.

Ұ йымдастыру: Оқ ушылар ү шеуден отырады, екеуі қ арсы, ал біреуі сә л алшақ та – сө йлесуге қ атыспайды, бірақ бақ ылайды.

Жаттығ удың сипаттамасы:

Оқ ушылар топта ү шеуден отырады. Ә р оқ ушы сө йлеуші, сұ рақ қ оюшы жә не жазып алушы рө лін атқ арады. Сө йлеуші бір нә рсені айтады, сұ рақ ты тү сіндіреді немесе пікірін білдіреді. Сұ рақ қ оюшы кө мектесіп айтып отырады жә не тү сініктеме беруді сұ райды. Жазып алушы қ ажетті жерлерін тү ртіп алып, ә ң гіме соң ында қ орытынды жасайды. Келесі жолы рө лдер ауысады.

Ақ паратты қ абылдау

Эксперименттатор сө здерді тез оқ иды, оқ ушылар бұ л сө здерді тез айырып, қ ажетті қ атардың астына жазуы қ ажет. 2 рет оқ иды. 1 минут беріледі. Кестеде 5 қ атар бар:

1) Аң дар

2) Қ ұ стар

3) Ағ аштар

4) Гү лдер

5) Ыдыстар

Сө здер оқ ылады: Аю, Терек, Раушан, Қ арғ а, Тү лкі, Жауқ азын Шағ ала, Кесе, Қ асқ ыр, Қ асық, Роза, Қ арағ ай, Тә релке, Емен, Райхан, Маймыл, Қ айың, Ү йрек, Сирень, Шырша, Жолбарыс, Ожау, Арша, Арыстан, Бә йшешек, Қ арлығ аш, Қ оян, Ақ қ у, Бү ркіт, Айыр, Стақ ан.

Оқ ушылардың жазып ү лгерген сө здерін санайды. Егер жазылғ ан сө здердің саны 32 болса - ақ парат қ абылдауы ө те жақ сы, 31- 29 орташа. 28 тө мен болса қ абылдай алмайды деген сө з.

Ө мірде жоқ жануар

Мақ саты: бұ л тесті жоғ арғ ы сынып оқ ушыларының тұ лғ асын зерттеу ү шін қ олдануғ а болады.
Қ ажетті қ ұ ралдар: жұ мыс жасау ү шін бір бет қ ағ аз, қ арандаш, тү рлі тү сті бояулар.
Ескерту: автоқ аламмен, фломастермен жұ мыс жасауғ а болмайды.

Нұ сқ ау: ө мірде жоқ жануарды ойлап тауып, суретін салың ыз, оғ ан ешкім естімеген ғ ажайып ат қ ойың ыз.
Кө рсеткіштер мен қ орытындылау(интерпретациялау)
Суреттің қ ағ аз бетіне орналасуы: егер сурет қ ағ аздың ортасын бойлай дұ рыс орналасса, бұ л қ алыпты болып есептеледі. Егер сурет қ ағ аздың жоғ арғ ы жиегіне жақ ын орналасса, тұ лғ а ө зін жоғ ары бағ алайды. Ә леуметтік ортадағ ы ө з орны мен айналасындағ ылардың ө зін мойындатуғ а тырысу. Егер қ ағ аздың тө менгі жағ ына орналасса, кері кө рсеткіштер - ө з дегеніне сенімсіздік. Ө зіне деген бағ асы тө мен, ө зінің ә леуметтік жағ дайына немқ ұ райлық, ө зін ортада кө рсетуге ұ мтылыстың жоқ тығ ы.
Фигуралар, орталық мағ ыналы бө лігі:

Басы оң жақ қ а бұ рылғ ан: белгілі бір қ ызметке нақ ты бетбұ рыс ойлағ аны мен жоспарлағ аны тү гелге дерлік орындалады не, тіпті, істі ойлағ ан мақ сатына жеткізе алмаса да орындалмақ. Мақ сатына жете алатын адам.
Басы сол жақ қ а бұ рылғ ан: ойлы тұ лғ а, бұ л адам іскер адам емес. Ойлағ андарының азы ғ ана орындалса да қ анағ аттанады. Белсенді ә рекеттен қ орқ ып, қ ашқ ақ тайтын кездері кө п. Іс бастар алдында кө п ойланады.
Қ арсы қ арап тұ рғ ан сурет: (эгоцентризм)- ө зімшілдік, ө зін ө те жақ сы кө реді. Ісін орындау керек деген мақ сат қ ояды. Пікірге не тү сінікке қ атысты ө зінің бастапқ ы танымдық ұ станымын ө згерте алмайды.
Кө здерге ерекше мә н беріледі. Егер кө здерін бояп тастаса-ү рей, қ орқ ыныш сезімі басым.

Кірпігіне кө ң іл бө лсе, кірпіктен айналадағ ы ә демі заттарғ а, киім кию мә ніне қ атысын білдіреді. Ө зін-ө зі кө рсетуге ұ мтылады.
Қ ұ лақ тар – жаң алық қ а қ ұ марлық, айналасындағ ылардың ө зіне деген кө зқ арасын білуге ұ мтылады. Қ ұ лақ тар ү лкен болса, басқ а адамнвң пікіріне қ ұ лақ тү ретін адам.

Ауыз – егер ауыз ашық, тіл кө рініп тұ рса, сө зуарлық тың белгісі. Оғ ан қ осымша еріндер анық болса, сезімталдық тың белгісі. Кей уақ ытта екі белгі қ атар кө рсетілуі ә бден мү мкін. Ерінсіз, тілсіз ашық тұ рғ ан ауыз ешкімге сенбейтін, қ орқ ыныш пен қ ү дікке тез берілгіш адамнан хабар береді.
Денесіне сай келмейтін ү лкен бас – сурет иесінің ө зінің жә не ө згелердің табиғ и қ асиеті мен ой ө рісін бағ алай алатындығ ы жө ніндегі мә лімет. Баста тү рліше детальдардың кездесуі ә бден мү мкін. Мысалы: мү йіз – қ орғ аныс, агрессия, сақ тық тың белгісі.

Қ ауырсындар - ө з-ө зін ә шкерлеуге, ә демілеуге бейім немесе ө з-ө зін ақ тауғ а, кө зге тү суге қ ү мар.

Жал, шаш, жү н – сезімтал ө з жынысына кө п кө ң іл бө летін жан.
Денесінен жоғ ары орналасқ ан бө лшектер(қ анат, панцирь, бантик, гү л, қ осымша аяқ, т, б) – еліктегіш, басқ алардан ерекше кө рінуге тырысатын адам.

Функционалдық белгілер: аяқ тары толық салынса, тірек болғ анды ұ натады.
Фигура жиектері: жиектері қ оюланып, бастырылып, ү шкір бұ рыштар мен берілсе, қ орқ ыныш пен мазасыздық.

Кейбір детальдар(тікен, қ анат) жоғ ары қ арап тұ рса, тым шектеулі кө ріп тұ рғ ан бала.

Бұ л детельдар тө мен қ арап тұ рса, кү лкіге қ алмауғ а тырысады сө зден қ ашады, қ ызметкерлер арасында беделі жоғ ары.
Жануар адамғ а ұ қ сас келсе – жануардың бейнелеуі (екі қ олы орнында бірнеше аяқ) жә не жануадың терісі адамдардың киімі сияқ ты, мұ рыны бет-аяғ ы немесе қ олы, алақ аны ұ қ сас болса – адамдардың мінез- қ ұ лқ ында бө бектік жасқ а тә н ерекшеліктер сақ талғ андығ ынан хабар береді.
Есімдерінің берілуі: салынғ ан жануардың аты суретке байланысты болуы мү мкін. Мысалы: ұ шқ ыш қ оян т.б. – бұ л адам қ андайда бір жағ дайғ а бейімдегіш. Сондай-ақ, сө здік пайдаланғ ан, кейбір латын жұ рнағ ына аяқ талғ ан сө здерді атап беруге болады. Мысалы: реболетиус – бір нә рсеге қ арсылық ты, келіспеушілікті, білімпаздық ты кө рсетеді.
Жасө спірімдік жасқ а тә н аттар, қ айталама тү ріндегі атаулар (тру тру, мим-мом, т.б) қ иялдауғ а бейімдікті ұ зақ сө йлемнен тұ ратын атау жиі сезіктену, қ орғ ануды білдіреді.

5-МОДУЛЬ. «ДАРЫНДЫ ЖӘ НЕ ТАЛАНТТЫ БАЛАЛАРДЫ ОҚ ЫТУ»

«Бұ лақ ты кө рсең, кө зін аш»

Халық даналығ ы

Дарындылық ты анық таудың психологиялық жолдары

Ертедегі Қ ытайда дарынды балаларды «Шэнь тон», яғ ни киелі бала деп атағ ан. Расында дарынды балаларды киелі бала деп атауғ а болады. Бірақ осы дарынды балаларды дер кезінде байқ ап, оларғ а дұ рыс жол сілтеу қ ажет.

Жеке тұ лғ а дарындылығ ын дамытудың кешенді жинағ ы

Дарындылық тү рлерін айқ ындаудың ә діс-тә сілдері

Дарынды баланы анық тауғ а қ ажет ә дістер

Дарындылық ты анық тау ә дістемелері баланың қ абілеттеріне жасалғ ан ұ зақ уақ ыт бойғ ы бақ ылаулардың нә тижесін растай тү су ү шін, сондай-ақ кү шті жә не ә лсіз психологиялық сапаларын дә лірек анық таумен қ ажетті психо-педагогикалық кө мекті ұ йымдастыру ү шін қ ажет. Дарынды баланың психикасын анық тауда кең ауқ ымды тү рлі ә дістер қ олданылады: ----- арнайы психологиялық сұ рақ нама, ә дістемелер;

- баланың іс-ә рекетін мұ ғ алімдер, ата-аналар, психологтар тарапынан экспертті бағ алау;

- балалардың шығ армашылық жұ мысының нақ ты нә тижелерін мамандар тарапынан сараптау;

-тү рлі танымдық ә рі пә ндік олимпиадалар, конференциялар, спорт жарыстарын, шығ армашылық байқ аулар, фестивальдар жә не т.б, ұ йымдастыру;

- белгілі дарын тү рін талдау міндеттеріне байланысты тү рлі ә дістерді пайдалана отырып, психодиогностикалық зерттеу жү ргізу.

Бірінші бө лімде, танымдық процестерге байланысты ә дістемелерді қ олдану. Олар:

- Джонс креативтілік сұ рақ намасы.Мұ нда баланың шығ армашылық ойлау дең гейін зерттеу қ арастырылғ ан;

- Ойлауды анық тауғ а арналғ ан ә дістеме;

- Кө ру арқ ылы есте сақ тау;

- Есту арқ ылы есте сақ тау;

- «Оперативті ес» ә дістемесі;

- Зейінді анық тауғ а арналғ ан «Қ ызыл-қ ара таблицалар» ә дістемесі;

- Зейінді анық тауғ а арналғ ан «Мюнстенберг» ә дістемесі;

- Ақ паратты қ абылдау ә дістемесі;

Екінші бө лімде, бала қ абілетін анық тауғ а байланысты алты тапсырма орындау жә не қ осымша тест, тренингтер.

1 - тапсырма: «Жаттығ улар»

2 - тапсырма: «Жағ дайаттар»

3 - тапсырма: «Қ анатты сө здер»

4 - тапсырма: «Обьект қ ұ рлымын ө згерте алу қ абілеттілігі»

5 - тапсыр