Параграф 1. Жалпы ережелер

917-бап. Зиян келтiргенi ү шiн жауаптылық тың
жалпы негiздерi

1. Азаматтар мен заң ды тұ лғ алардың мү лiктiк немесе мү лiктiк емес игiлiктерi мен қ ұ қ ық тарына заң сыз iс-ә рекеттермен (ә рекетсiздiкпен) келтiрiлген (мү лiктiк жә не (немесе) мү лiктiк емес) зиянды, оны келтiрген тұ лғ а толық кө лемiнде ө теуге тиiс.
Заң актiлерiнде зиянды ө теу мiндетi зиян келтiрушi болып табылмайтын тұ лғ ағ а жү ктелуi, сондай-ақ ө теудiң неғ ұ рлым жоғ ары мө лшерi белгiленуi мү мкiн.
2. Зиян келтiрушi, осы Кодексте кө зделген жағ дайларды қ оспағ анда, егер зиян ө зiнiң кiнә сiнен келтiрiлмегендiгiн дә лелдесе, оны ө теуден босатылады.
3. Заң ды iс-ә рекеттермен келтiрiлген зиян осы Кодексте жә не ө зге де заң актiлерiнде кө зделген жағ дайларда ө телуге тиiс.

918-бап. Зиян келтiрудің алдын алу

1. Болашақ та зиян келтiру қ аупi мұ ндай қ ауiптi тудыратын iс-ә рекеттерге тыйым салу туралы талап қ оюғ а негiз бола алады.
2. Егер келтiрiлген зиян оны келтiрудi жалғ астыратын немесе жаң адан зиян келтiру қ аупiн туғ ызатын кә сiпорынды, ғ имаратты пайдаланудың не ө зге де ө ндiрiстiк қ ызметтiң салдарынан болса, сот зиянды ө теуден басқ а, жауапкерге тиiстi қ ызметiн тоқ татуды мiндеттеуге қ ұ қ ылы.
Егер тиiстi қ ызметтiң тоқ татылуы қ оғ амдық мү дделерге қ айшы келсе, сот оны тоқ тату туралы талаптан бас тарта алады. Мұ ндай қ ызметтi тоқ татудан бас тарту жә бiрленушiлердi осы қ ызметтен келтiрiлген зиянды ө теттiру қ ұ қ ығ ынан айырмайды.

919-бап. Қ ажеттi қ орғ ану жағ дайында зиян келтiру

Қ ажеттi қ орғ ану жағ дайында келтiрiлген зиян, егер бұ л ретте оның шегiнен асып кетпесе, ө теуге жатпайды.

920-бап. Аса қ ажеттi жағ дайда зиян келтiру

Аса қ ажеттi жағ дайда, яғ ни зиян келтiрушiнiң ө зiне немесе басқ а тұ лғ аларғ а қ атер туғ ызатын қ ауiптi жою ү шiн келтiрiлген зиян, егер бұ л қ ауiптi осы жағ дайларда ө зге қ ұ ралдармен жою мү мкiн болмаса, оны зиян келтiрген тұ лғ а ө теуге тиiс.
Мұ ндай зиян келтiрiлген мә н-жайларды ескере отырып, сот оны ө теу мiндетiн зиян келтiрушi мү ддесiне iс-ә рекет жасағ ан ү шiншi бiр тұ лғ ағ а немесе ү лестiк тә ртiппен осы ү шiншi тұ лғ а мен зиян келтiрушiге жү ктеуi, сондай-ақ осы ү шiншi тұ лғ аны да, зиян келтiрушiнi де зиянды ө теуден толық немесе iшiнара босатуы мү мкiн.

921-бап. Заң ды тұ лғ аның немесе азаматтың ө з қ ызметкерi
келтiрген зиян ү шiн жауапкершiлiгi

1. Заң ды тұ лғ а немесе азамат ө зiнiң қ ызметкерi ең бек (қ ызметтiк, лауазымдық) мiндеттерiн атқ ару кезiнде келтiрген зиянды ө тейдi.
2. Зиян келтiруi салдарынан туындайтын мiндеттемелер туралы осы Кодекстiң ережелерiне қ атысты қ ызметкерлер деп жұ мысты ең бек шартының негiзiнде, сондай-ақ азаматтық -қ ұ қ ық тық шарттың негiзiнде орындағ ан, егер бұ л ретте жұ мыстардың кауіпсіз жү ргізілуіне жауапты тиiстi заң ды тұ лғ аның немесе азаматтың тапсырмасымен жә не бақ ылауымен iс-ә рекет жасағ ан немесе iс-ә рекет жасауғ а тиiстi болғ ан азаматтар танылады.
Шаруашылық серiктестiктер, акционерлiк қ оғ амдар мен ө ндiрiстiк кооперативтер ө здерiнiң қ атысушылары (мү шелерi) серiктестiктiң, акционерлiк қ оғ амның немесе кооперативтiң кә сiпкерлiк, ө ндiрiстiк немесе ө зге де қ ызметiн жү зеге асыруы кезiнде соң ғ ылары келтiрген зиянды ө тейдi.
Ескерту. 921-бапқ а ө згерту енгізілді - Қ азақ стан Республикасының 2007.05.15. N 253 Заң ымен.

922-бап. Мемлекеттiк органдар, жергiлiктi ө зiн-ө зi
басқ ару органдары, сондай-ақ олардың
лауазымды адамдары келтiрген зиян ү шiн
жауапкершiлiк

1. Мемлекеттiк органдардың заң актiлерiне сә йкес келмейтiн актілерді шығ аруының салдарынан келтiрiлген зиян актiнi шығ арғ ан органдар мен лауазымды адамдардың кiнә сiне қ арамастан, сот шешiмi негiзiнде ө телуге тиiс. Зиян мемлекеттiк қ азына есебiнен ө теледi. Қ аржы органдары не арнайы тапсырма бойынша басқ а органдар мен азаматтар қ азына ө кiлдерi болады.
2. Жергiлiктi ө зiн-ө зi басқ ару органдары ө з органдары мен лауазымды адамдары келтiрген зиян ү шiн сот тә ртiбiмен жауап бередi.
3. Мемлекеттiк органдар лауазымды адамдарының ә кiмшiлiк басқ ару саласындағ ы заң сыз iс-ә рекетiнен (ә рекетсiздiгiнен) келтiрiлген зиян осы органдардың иелiгiндегi ақ шаның есебiнен (осы Кодекстiң 917-бабы) жалпы негiздерде ө теледi. Олар жеткiлiксiз болғ ан кезде зиян мемлекеттiк қ азынаның есебiнен субсидиарлық жолмен ө теледi.

923-бап. Анық тау, алдын ала тергеу, прокуратура жә не
сот органдарының заң сыз iс-ә рекеттерiмен
келтiрiлген зиян ү шін жауапкершiлiк

1. Заң сыз соттау, заң сыз қ ылмыстық жауапқ а тарту, бұ лтартпау шарасы ретiнде заң сыз қ амауғ а алу, ү йде қ амауда ұ стау, ешқ айда кетпеуi туралы қ олхат алуды заң сыз қ олдану, қ амау немесе ең бекпен тү зеу тү рiндегi ә кiмшiлiк жазаны заң сыз қ олдану, психиатриялық емдеу мекемесiне немесе басқ а емдеу мекемесiне заң сыз орналастыру салдарынан азаматқ а келтiрiлген зиянды анық тау, алдын ала тергеу, прокуратура жә не сот органдары лауазымды адамдарының кiнә сiне қ арамастан, заң актiлерiнде белгiленген тә ртiппен толық кө лемде мемлекет ө тейдi.
2. Анық тау, алдын ала тергеу, прокуратура органдарының ө зге де заң сыз iс-ә рекетiнiң салдарынан азаматқ а немесе заң ды тұ лғ ағ а келтiрiлген зиян осы Кодекстiң 922-бабында кө зделген негiздер мен тә ртiп бойынша ө теледi.
3. Судьялардың жә не басқ а сот қ ызметкерлерiнiң заң сыз iс-ә рекетiмен (ә рекетсiздiгiмен) сот тө релiгiн жү зеге асыру кезiнде келтiрiлген зиян, осы баптың 1-тармағ ында кө зделгеннен басқ а ретте, осы Кодекстiң 922-бабының 3-тармағ ында белгiленген негiздер мен тә ртiп бойынша ө теледi.

924-бап. Ө зiнiң жауаптылығ ын сақ тандырғ ан
тұ лғ аның зиянды ө теуi

Ерiктi немесе мiндеттi тү рде сақ тандыру тә ртібімен ө зінің жауаптылығ ын сақ тандырғ ан заң ды тұ лғ а немесе азамат, келтiрiлген зиянды толық ө теу ү шiн сақ тандыру сомасы жеткіліксіз болғ ан жағ дайда сақ тандыру сомасы мен залалдың нақ ты мө лшерiнiң арасындағ ы айырманы ө тейдi.

925-бап. Он тө рт жасқ а дейiнгi кә мелетке толмағ андар
келтiрген зиян ү шiн жауапкершiлiк

1. Жасы он тө ртке жетпеген кә мелетке толмағ андар (жас балалар) келтiрген зиян ү шiн, егер зиян ө здерiнiң кiнә сiнен болмағ анын дә лелдемесе, оның заң ды ө кілдері жауап бередi.
2. Егер қ орғ аншылық қ а мұ қ таж жас бала тиiстi тә рбиелеу, емдеу мекемесiнде, халық ты ә леуметтiк қ орғ ау мекемесiнде немесе заң ғ а орай ө зiнiң қ орғ аншысы болып табылатын осы сияқ ты басқ а мекемеде болса, егер зиян ө зiнiң кiнә сiнен болмағ анын дә лелдемесе, жас бала келтiрген зиянды сол мекеме ө теуге мiндеттi.
3. Егер жас бала оқ у орнының, тә рбиелеу, емдеу немесе оны қ адағ алауды жү зеге асыруғ а мiндеттi ө зге мекеменiң, сондай-ақ шарттың негiзiнде қ адағ алауды жү зеге асыруғ а міндеттi адамның бақ ылауында болғ ан уақ ытта зиян келтiрсе, зиян олардың қ адағ алауды жү зеге асырудағ ы кiнә сiнен болмағ анын дә лелдемесе, келтiрiлген зиян ү шiн осы мекемелер мен адамдар, жауап бередi.
4. Заң ды ө кілдердің, оқ у орындарының, тә рбиелеу, емдеу жә не ө зге де мекемелердiң зиянды ө теу жө нiндегi мiндетi жас баланың кә мелетке толуымен немесе оның зиянды ө теу ү шiн жеткiлiктi мү лiк алуымен тоқ татылмайды.
Егер заң ды ө кілдері қ айтыс болса немесе олардың, сондай-ақ осы баптың 3-тармағ ында аталғ ан басқ а да азаматтардың жә бiрленушiнiң ө мiрi мен денсаулығ ына келтiрiлген зиянды ө теу ү шiн жеткiлiктi қ аражаты болмаса, ал толық ә рекет қ абiлеттiлiгi болғ ан зиян келтiрушiнiң ө зiнде мұ ндай қ аражат болса, сот жә бiрленушi мен зиян келтiрушiнiң мү лiктiк жағ дайын, сондай-ақ басқ а да мә н-жайларды ескере отырып, зиянды зиян келтiрушiнiң ө зiнiң мү лкi есебiнен толық немесе iшiнара ө теу туралы шешiм қ абылдауғ а қ ұ қ ылы.
Ескерту. 925-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 2011.03.25 N 421-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

926-бап. Он тө рт жастан он сегiз жасқ а дейiнгi
кә мелетке толмағ андар келтiрген зиян
ү шiн жауапкершiлiк

1. Он тө рт жастан он сегiз жасқ а дейiнгi кә мелетке толмағ андар ө здерi келтiрген зиян ү шiн жалпы негiздер бойынша дербес жауап бередi.
2. Он тө рт жастан он сегiз жасқ а дейiнгi кә мелетке толмағ андардың зиянды ө теу ү шiн жеткiлiкті мү лкі немесе ө зге кiрiс кө здерi болмағ ан жағ дайда, егер олар зиянның ө з кiнә сiнен болмағ анын дә лелдемесе, зиянды толық немесе оның жетпей тұ рғ ан бө лiгiн заң ды ө кілдері ө теуге тиiс.
Егер он тө рт жастан он сегiз жасқ а дейiнгi қ амқ оршылық қ а мұ қ таж кә мелетке толмағ ан адам тиiстi тә рбиелеу, емдеу мекемесiнде, халық ты ә леуметтiк қ орғ ау мекемесiнде немесе заң ғ а орай оның қ амқ оршысы болып табылатын сол сияқ ты басқ а да мекемеде болса, зиян ө здерiнiң кiнә сiнен болмағ анын дә лелдемесе, зиянды толық немесе оның жетiспей тұ рғ ан бө лiгiн сол мекемелер ө теуге мiндеттi.
3. Заң ды ө кілдердің жә не тиiстi мекеменiң зиянды ө теу жө нiндегi мiндетi зиян келтiрушiнiң кә мелетке толуы бойынша немесе онда кә мелетке толғ анғ а дейiн зиянды ө теуге жеткiлiктi мү лiк немесе кiрiс кө здерi пайда болса не ол кә мелетке толғ анғ а дейiн ә рекет қ абiлеттiлiгiне ие болса тоқ татылады (осы Кодекстiң 17-бабының 2-тармағ ы, 22-1-бабы).
Ескерту. 926-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 2007.01.12 N 225, 2011.03.25 N 421-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

927-бап. Ата-ана қ ұ қ ық тарынан айырылғ ан ата-аналардың
кә мелетке толмағ андар келтiрген зиян ү шiн
жауапкершiлiгi

Ата-ана қ ұ қ ық тарынан айырылғ ан ата-анағ а, егер баланың зиян келтiруге ә кеп соқ тырғ ан мiнез-қ ұ лқ ы ата-ананың баланы тә рбиелеу жө нiндегi мiндеттерiн дұ рыс жү зеге асырмауының салдары болып табылады деп анық талса, сот ата-анағ а ата-ана қ ұ қ ық тарынан айырылғ аннан кейiн ү ш жыл бойы оның кә мелетке толмағ ан балалары келтiрген зиян ү шiн жауаптылық жү ктеуi мү мкiн.

928-бап. Ә рекетке қ абiлетсiз деп танылғ ан азамат
келтiрген зиян ү шiн жауапкершiлiк

1. Ә рекетке қ абiлетсiз деп танылғ ан азамат келтiрген зиянды (осы Кодекстiң 26-бабы), егер олар зиян ө здерiнiң кiнә сiнен болмағ анын дә лелдемесе, оның қ орғ аншысы немесе оны қ адағ алауды жү зеге асыруғ а мiндеттi ұ йым ө тейдi.
2. Қ орғ аншының немесе ұ йымның ә рекетке қ абiлетсiз деп танылғ ан азамат келтiрген зиянды ө теу жө нiндегi мiндетi оның ә рекетке қ абiлеттiлiгi қ алпына келген жағ дайда да тоқ татылмайды.
3. Егер қ орғ аншы қ айтыс болса не оның зиянды ө теу ү шiн жеткiлiктi қ аражаты болмаса, ал зиян келтiрушiнiң ө зiнде мұ ндай қ аражат болса, сот жә бiрленушi мен зиян келтiрушiнiң мү лiктiк жағ дайын, сондай-ақ басқ а да мә н-жайларды, атап айтқ анда, зиян келтiрушiнiң ә рекетке қ абiлеттiлiгiнiң қ алпына келуiн ескере отырып, жә бiрленушiнiң ө мiрi мен денсаулығ ына келтiрiлген зиянды сол зиян келтiрушiнiң мү лкi есебiнен толық немесе iшiнара ө теу туралы шешiм қ абылдауғ а қ ұ қ ылы.

929-бап. Ә рекетке қ абiлеттiлiгi шектеулi деп танылғ ан
азамат келтiрген зиян ү шiн жауапкершiлiк

Ә рекетке қ абiлеттiлiгi шектеулi деп танылғ ан азаматтың спирттi iшiмдiктердi немесе есiрткi заттарды жө нсiз пайдалануы салдарынан келтiрген зиянды (осы Кодекстiң 27-бабы) зиян келтiрушiнiң ө зi жалпы негiздерде ө тейдi.

930-бап. Ө з iс-ә рекетiнiң мә нiн тү сiнуге қ абiлетсiз
азамат келтiрген зиян ү шiн жауапкершiлiк

1. Ө з iс-ә рекетiнiң мә нiн тү сiне алмағ ан немесе ө зiне-ө зi ие бола алмайтын жағ дайда зиян келтiрген ә рекетке қ абiлеттi азамат, сондай-ақ он тө рт жастан он сегiз жасқ а дейiнгi кә мелетке толмағ андар ө здерi келтiрген зиян ү шiн жауап бермейдi.
Егер жә бiрленушiнiң ө мiрiне немесе денсаулығ ына зиян келтiрiлсе, сот жә бiрленушi мен зиян келтiрушiнiң мү лiктiк жағ дайын, сондай-ақ басқ а да мә н-жайларды ескере отырып, зиянды ө теу жө нiндегi мiндеттi зиян келтiрушiге толық немесе iшiнара жү ктей алады.
2. Егер спирттi iшiмдiктердi, есiрткi заттарды пайдаланып немесе ө зге ә дiспен ө зiн осындай жағ дайғ а келтiрсе, зиян келтiрушi жауаптылық тан босатылмайды.
3. Егер зиянды жү йке ауруы жә не ақ ыл-ойының кемiстiгi салдарынан ө з iс-ә рекетiнiң мә нiн тү сiне алмайтын немесе ө зiне-ө зi ие бола алмайтын адам келтiрсе, сот зиянды ө теу мiндетiн осы адаммен бiрге тұ ратын ең бекке қ абiлеттiлерге: зиян келтiрушiнiң осындай жағ дайын бiлген, бiрақ оны ә рекетке қ абiлетсiз деп тану жә не оғ ан қ орғ аншылық жасау туралы мә селе қ оймағ ан жұ байына, ата-анасына, кә мелетке толғ ан балаларына жү ктеуi мү мкiн.

931-бап. Айналасындағ ыларғ а жоғ ары қ ауiп туғ ызатын
қ ызмет (жоғ ары қ ауiптiлiк кө здерi) арқ ылы
келтiрiлген зиян ү шiн жауапкершiлiк

1. Қ ызметi айналасындағ ылар ү шiн жоғ ары қ ауiптiлiкпен байланысты заң ды тұ лғ алар мен азаматтар (кө лiк ұ йымдары, ө неркә сiп орындары, қ ұ рылыстар, кө лiк қ ұ ралдарының иелерi жә не т.б.), егер зиян дү лей кү штердiң немесе жә бiрленушiнiң терiс пиғ ылының салдарынан пайда болғ анын дә лелдемесе, жоғ ары қ ауiптiлiк кө здерi келтiрген зиянды ө теуге мiндеттi.
Зиянды ө теу мiндетi меншiк қ ұ қ ығ ымен, шаруашылық жү ргiзу қ ұ қ ығ ымен немесе жедел басқ ару қ ұ қ ығ ымен немесе кез келген басқ а да заң ды негiзбен (мү лiктiк жалдау шарты, кө лiк қ ұ ралын басқ ару қ ұ қ ығ ына берiлген сенiмхат, кө здердi беру туралы қ ұ зіреттi органның ө кiмi арқ ылы жә не т.б.) жоғ ары қ ауiптiлiк кө зiн иеленушi заң ды тұ лғ ағ а немесе азаматқ а жү ктеледi.
2. Жоғ ары қ ауiптiлiк кө здерiнiң иелерi қ ауiптiлiк кө здерiнiң ө зара iс-қ имылының (кө лiк қ ұ ралдарының соқ тығ ысуы жә не т.б.) салдарынан ү шiншi тұ лғ аларғ а келтiрiлген зиян ү шiн осы баптың 1-тармағ ында кө зделген негiздер бойынша ортақ жауапты болады.
Жоғ ары қ ауiптiлiк кө здерiнiң ө зара iс-қ имылы салдарынан олардың иелерiне келтiрiлген зиян жалпы негiздерде ө теледi. Бұ л орайда:
1) бiр тараптың кiнә сiнен келтiрiлген зиянды осы тарап толық кө лемiнде ө тейдi;
2) екi немесе бiрнеше тараптың кiнә сiнен келтiрiлген зиян олардың ә рқ айсысының кiнә сiнiң дә режесiне сай ө теледi.
Тараптардың ә рқ айсысының кiнә сiнiң дә режесiн белгiлеу мү мкiн болмағ ан кезде жауаптылық олардың арасында тең бө лiнедi.
Зиян келтiруде тараптардың кiнә сi болмағ ан кезде олардың бiрде-бiреуiнiң зиянды ө теудi талап етуге қ ұ қ ығ ы жоқ. Тараптардың ә рқ айсысы мұ ндай жағ дайда ө зi шеккен шығ ындар тә уекелiн кө тередi.
3. Жоғ ары қ ауiптiлiк кө зiнiң иесi, егер қ ауiптiлiк кө зi басқ а тұ лғ алардың заң ғ а қ арсы iс-ә рекеттерi салдарынан иеленушiнiң иелiгiнен шық қ анын дә лелдесе, осы кө з келтiрген зиян ү шiн жауап бермейдi. Мұ ндай жағ дайларда жоғ ары қ ауiптiлiк кө зi келтiрген зиян ү шiн ондай кө здi заң ғ а қ айшы иеленушiлер жауап бередi. Жоғ ары қ ауiптiлiк кө зiн оның иелiгiнен заң ғ а қ айшы алуда иеленушiнiң кiнә сi болғ ан жағ дайда жауаптылық иеленушiге де, жоғ ары қ ауiптiлiк кө зiн иеленген тұ лғ аларғ а да жү ктелуi мү мкiн.

932-бап. Бiрлесiп келтiрiлген зиян ү шiн жауапкершiлiк

Бiрлесiп зиян келтiрген тұ лғ алар жә бiрленушiнiң алдында ортақ тасып жауап бередi.
Сот жә бiрленушiнiң арызы бойынша жә не оның мү дделерi ү шiн бiрлесiп зиян келтiрген тұ лғ аларғ а ү лестiк жауаптылық жү ктеуге қ ұ қ ылы. P00016S

933-бап. Зиян келтiрген тұ лғ ағ а керi талап қ ою қ ұ қ ығ ы

1. Басқ а адамның (ең бек (қ ызмет, лауазымдық) мiндеттерiн атқ ару кезiнде қ ызметкердiң, кө лiк қ ұ ралын жү ргізушi адамның жә не т.б.) келтiрген зиянды ө теушiнiң, егер заң актiлерiнде ө згеше мө лшер белгiленбесе, тө ленген тө лем мө лшерiнде осы адамғ а керi талап қ оюғ а (регресс) қ ұ қ ығ ы бар.
2. Бiрлесiп келтiрiлген зиянды ө теген зиян келтiрушi, осы зиян келтiрушi кiнә сiнiң дә режесiне сә йкес мө лшерде жә бiрленушiге тө ленген ү лестi зиян келтiрушiлердiң ә рқ айсысынан талап етуге қ ұ қ ылы. Кiнә нiң дә режесiн айқ ындау мү мкiн болмағ ан жағ дайда ү лестер тең деп танылады.
3. Анық тау, алдын ала тергеу, прокуратура жә не сот органдарының лауазымды адамдары келтiрген зиянды ө теген мемлекеттiң (осы Кодекстiң 923-бабының 1-тармағ ы) мұ ндай адамдардың кiнә сi соттың заң ды кү шiне енген ү кiмiмен белгiленсе, осы адамдарғ а керi талап қ оюғ а қ ұ қ ығ ы бар.
4. Осы Кодекстiң 925-928-баптарында аталғ ан негiздер бойынша зиянды ө теген адамдардың зиян келтiрген адамғ а керi талап қ оюғ а (регресске) қ ұ қ ығ ы жоқ.

934-бап. Мү лiктiк зиянды ө теу ә дiстерi

Зиянды ө теу туралы талапты қ анағ аттандыра отырып, сот iстiң мә н-жайына сә йкес зиян ү шiн жауапты адамды келтiрген зиянды толық ө теуге немесе оны заттай ө теуге (тегi мен сапасы нақ сондай зат беруге, бү лiнген затты жө ндеуге жә не т.б.) мiндеттейдi.

935-бап. Жә бiрленушiнiң кiнә сi мен зиян келтiрген
адамның мү лiктiк жағ дайын есепке алу

1. Жә бiрленушiнiң терiс пиғ ылы салдарынан пайда болғ ан зиян ө теуге жатпайды.
2. Егер жә бiрленушiнiң ө зiнiң ө рескел абайсыздығ ы зиянның пайда болуына немесе ұ лғ аюына себеп болса, жә бiрленушi мен зиян келтiрушi кiнә сiнiң дә режесiне қ арай ө теу мө лшерi азайтылуғ а тиiс.
3. Жә бiрленушi ө рескел абайсыздық жасап, зиян келтiрушiнiң кiнә сi болмағ ан жағ дайда, оның жауапкершiлiгi кiнә сiне қ арамастан туындағ ан кезде, егер заң актiлерiнде ө згеше кө зделмесе, ө теу мө лшерi азайтылуғ а тиiс немесе зиянды ө теуден бас тартылуы мү мкiн. Азаматтың ө мiрi мен денсаулығ ына зиян келтiрiлген жағ дайда зиянды ө теуден толық бас тартуғ а жол берiлмейдi.
4. Жә бiрленушiнiң кiнә сi қ осымша шығ ындарды ө теу кезiнде (осы Кодекстiң 937-бабы), азаматтың қ айтыс болуы салдарынан залал шеккен адамдарғ а зиянды ө теу кезiнде (осы Кодекстiң 940-бабы), сондай-ақ жерлеуге жұ мсалғ ан шығ ындарды ө теу кезiнде (осы Кодекстiң 946-бабы) ескерiлмейдi.
5. Қ асақ ана жасалғ ан ә рекеттермен зиян келтiрiлген реттердi қ оспағ анда, сот азаматтың мү ліктік жағ дайын ескере отырып, ол келтірілген зиянды ө теу мө лшерін азайта алады.

Параграф 2. Азаматтың ө мiрi мен денсаулығ ына келтiрiлген
зиянды ө теу

936-бап. Азаматтың шарттық жә не ө зге де мiндеттемелердi
орындау кезiнде ө мiрi мен денсаулығ ына
келтiрiлген зиянды ө теу

Азаматтың шарттық мiндеттемелердi, ең бек (қ ызмет) мiндеттерiн, ә скери қ ызмет мiндеттерiн орындауы кезiнде ө мiрi мен денсаулығ ына келтiрiлген зиян, егер заң актiлерiнде немесе шартта кө терiң кi жауаптылық кө зделмесе, осы тараудың ережелерi бойынша ө теледi.

937-бап. Денсаулық ты зақ ымдау арқ ылы келтiрiлген
зиянды ө теудiң кө лемi мен сипаты

1. Азаматқ а жарақ ат немесе денсаулығ ына ө згедей зақ ым келтiрiлген кезде жә бiрленушi жоғ алтқ ан, онда болғ ан немесе анық иелене алатын табыс (кiрiс), сондай-ақ денсаулық қ а зақ ым келтiруден туындағ ан шығ ындар (емделуге, қ осымша тамақ тануғ а, дә рi-дә рмектер сатып алуғ а, протез салғ ызуғ а, бө где адамның бағ ып-кү туiне, санаторий-курорттық емделуге, арнайы кө лiк қ ұ ралдарын сатып алуғ а, басқ а мамандық қ а даярлауғ а жә не т.б.), егер жә бiрленушi кө мек пен кү тiмнiң осындай тү рлерiне мұ қ таж жә не оларды тегiн алмайды деп танылса, ө теуге жатады. P99009S
2. Жоғ алтқ ан табысты (кiрiстi) анық тау кезiнде жарақ аттануына немесе денсаулығ ына ө згедей зақ ым келтiрiлуiне байланысты жә бiрленушiге тағ айындалғ ан мү гедектiк бойынша жә рдемақ ы, денсаулығ ына зиян келтiргенге дейiн де, одан кейiн де тағ айындалғ ан басқ а да жә рдемақ ы тү рлерi, сондай-ақ зейнетақ ы тө лемдерi ө теу есебiне қ осылмайды. Зиянды ө теу есебiне жә бiрленушiнiң денсаулығ ы зақ ымданғ аннан кейiн алатын табыс та есептелмейдi.
3. Осы бапқ а сә йкес жә бiрленушiге тиесiлi ө темнiң кө лемi мен мө лшерi заң актiлерiмен немесе шартпен кө бейтiлуi мү мкiн.

938-бап. Денсаулық тың зақ ымдануы салдарынан жоғ алтылғ ан
табысты (кiрiстi) анық тау

1. Ө теуге жататын жоғ алтылғ ан табыстың (кiрiстiң) мө лшерi жарақ аттануына немесе денсаулығ ының ө згедей зақ ымдануына дейiнгi не жә бiрленушiнiң кә сiби ең бекке қ абiлетiн, ал ол болмағ ан кезде - жалпы ең бекке қ абiлетiн жоғ алтуы дә режелерiне сә йкес, ең бекке жарамдылығ ынан айырылу басталғ анғ а дейiнгi орташа айлық табысының (кiрiсiнiң) проценттерiмен анық талады.
2. Жоғ алтылғ ан табыстың (кiрiстiң) қ ұ рамына негiзгi жұ мыс орны бойынша да, сондай-ақ қ оса атқ аратын жұ мысы бойынша да ең бек жә не азаматтық -қ ұ қ ық тық шарттар бойынша ең бекке ақ ы тө леудiң жеке табыс салығ ы салынатын барлық тү рлерi кiргізіледi. Бiржолғ ы сипаттағ ы тө лемдер (пайдаланылмағ ан демалыс ү шiн ө темақ ылар, жұ мыстан босатылғ ан кездегi жұ мыстан шығ у жә рдемақ ысы жә не басқ алары) есептелмейдi. Уақ ытша ең бекке жарамсыздық жә не жү ктілік пен босануғ а байланысты демалыс кезең i ү шiн тө ленген жә рдемақ ы есепке алынады. Кә сiпкерлiк қ ызметтен алынатын кiрiстер, сондай-ақ авторлық қ аламақ ы жоғ алтылғ ан табыстың қ ұ рамына кiргізіледi, бұ л ретте кә сiпкерлiк қ ызметтен алынатын кiрiстер мемлекеттік кіріс органы деректерiнiң негiзiнде кіргiзiледi.
Табыстың (кiрiстiң) барлық тү рлерi салық тар ұ сталғ анғ а дейiн есептелген сомаларда ескерiледi.
3. Орташа айлық табыс (кiрiс) денсаулық қ а зақ ым келтiрудiң не ең бек қ абiлетiн жоғ алту басталардың алдындағ ы жұ мыстың он екi айындағ ы табыстың (кiрiстiң) жалпы сомасын он екiге бө лу жолымен есептеледi. Зиян келтiрiлген кезде жә бiрленушi он екi айдан аз уақ ыт жұ мыс iстеген жағ дайда орташа айлық табыс (кiрiс) денсаулық қ а зақ ым келтiрудiң алдындағ ы нақ ты жұ мыс iстелген айларда тапқ ан табыстың (кiрiстiң) жалпы сомасын осы айлардың санына бө лу жолымен есептеледi.
Жә бiрленушi толық жұ мыс iстемеген айлар оның қ алауы бойынша толық жұ мыс iстеген айлардың алдындағ ы айлармен ауыстырылады не оларды ауыстыру мү мкiн болмағ ан жағ дайда есептен шығ арып тасталады. P071394
4. Жә бiрленушi зиян келтiрiлген кезде жұ мыс iстемеген жағ дайда оның қ алауы бойынша жұ мыстан босатылғ анғ а дейiнгi табысы не осы жердегi оның бiлiктiлiгiндегi қ ызметкер сыйақ ысының жай мө лшерi ескерiледi, бiрақ ол заң актiлерiмен белгiленген бiр айлық есептiк кө рсеткiштiң он еселенген мө лшерiнен кем болмауғ а тиiс.
5. Егер жә бiрленушiнiң табысында (кiрiсiнде) оғ ан жарақ ат келтiрiлгенге немесе денсаулығ ының ө згедей зақ ымдануына дейiн оның мү лiктiк жағ дайын жақ сартатын тұ рақ ты ө згерiстер болса (атқ аратын қ ызметi бойынша жалақ ысы арттырылса, бiршама жоғ ары ақ ы тө ленетiн жұ мысқ а ауыстырылса, оқ у орнын бiтiргеннен кейiн жұ мысқ а тұ рса жә не жә бiрленушiнiң ең бегiне ақ ы тө леудiң ө згертiлуiнiң тұ рақ тылығ ы немесе ө згеру мү мкiндiгi дә лелденген басқ а жағ дайларда), оның орташа айлық табысын (кiрiсiн) белгiлеу кезiнде ол алғ ан немесе тиiстi ө згертуден кейiн алуы тиiс болғ ан табыс (кiрiс) қ ана ескерiледi.
6. Келтірілген зиян ү шін жауапты деп танылғ ан жұ мыс беруші кә сібі мен біліктілігі дә л осындай қ ызметкердің орташа жалақ ысының мө лшерін ұ лғ айтқ ан кезде жә бірленушінің кә сіби ең бекке қ абілетін, ал ол болмағ ан кезде – жалпы ең бекке қ абілетін жоғ алтуы дә режелеріне сә йкес келетін, ұ лғ айтылғ ан орташа айлық табысының (кірісінің) пайыздарымен айқ ындалатын жоғ алтылғ ан табысты (кірісті) ө теу сомаларын қ айта есептеу жү ргізіледі.
Ескерту. 938-бапқ а ө згерістер енгізілді - Қ Р 2001.12.24 N 276, 2011.03.30 N 424-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі); 07.11.2014 № 248-V (алғ ашқ ы ресми жарияланғ ан кү нінен кейiн кү нтiзбелiк он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгiзiледi) Заң дарымен.

939-бап. Кә мелетке толмағ ан адамның денсаулығ ы
зақ ымданғ ан кезде зиянды ө теу

1. Жасы он тө ртке жетпеген жә не табысы жоқ кә мелетке толмағ ан адам (жас бала) жарақ ат алғ ан немесе денсаулығ ы ө згедей зақ ымданғ ан жағ дайда зиян ү шiн жауапты адамдар денсаулық тың зақ ымдануына байланысты шығ ындарды ө теуге мiндеттi.
2. Жә бiрленушiнiң он тө рт жасқ а толғ аннан кейiн, сондай-ақ табысы (кiрiсi) жоқ он тө рттен он сегiз жасқ а дейiнгi кә мелетке толмағ анғ а зиян келтiрiлген жағ дайда зиян ү шiн жауапты адамдар денсаулығ ының зақ ымдануынан туындағ ан шығ ындардан басқ а, ең бекке ақ ы тө леудiң заң актiлерiмен белгiленген он еселенген айлық есептiк кө рсеткiштi негiзге ала отырып, оның ең бек қ абiлетiн жоғ алтуына жә не ең бек қ абiлетiнiң тө мендеуiне байланысты зиянды да жә бiрленушiге ө теуге мiндеттi.
Егер денсаулығ ы зақ ымданғ ан кезде кә мелетке толмағ ан адамның табысы болса, зиян осы табыстың мө лшерi негiзiнде, бiрақ ең бекке ақ ы тө леудiң заң актiлерiмен белгiленген кемiнде он еселенген айлық есептiк кө рсеткiш мө лшерiнде ө теледi.
Ең бек қ ызметi басталғ аннан кейiн жә бiрленушi ө зi алатын табысты негiзге ала отырып, бiрақ кемiнде ө зi атқ аратын қ ызмет бойынша белгiленген сыйақ ының немесе ө зiнiң жұ мыс орны бойынша сол бiлiктiлiктегi қ ызметкер табысының мө лшерiнде зиян ө темiнiң кө бейтiлуiн талап етуге қ ұ қ ылы.
Ескерту. 939-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 2011.03.25 N 421-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

940-бап. Азаматтың қ айтыс болуы салдарынан залал шеккен
адамдарғ а зиянды ө теу

1. Азамат қ айтыс болғ ан жағ дайда қ айтыс болғ ан адамның асырауындағ ы немесе ол қ айтыс болғ ан кү нге дейiн одан жә рдем ақ ша алуғ а қ ұ қ ылы болғ ан ең бекке жарамсыз адамдардың, қ айтыс болғ ан адамның ол қ айтыс болғ аннан кейiн туғ ан баласының, сондай-ақ ата-анасының бiреуі, зайыбы не ең бекке қ абiлеттiлiгiне қ арамастан жұ мыс iстемейтiн жә не қ айтыс болғ ан адамның асырауында болғ ан балаларын, немерелерiн, жасы он тө ртке толмағ ан не аталғ ан жасқ а толса да, медицина органдарының қ орытындысы бойынша денсаулық жағ дайына байланысты басқ а адамның кү туiне мұ қ таж ағ а-iнiлерi мен апа-қ арындастарын (жас балаларды) кү тумен айналысатын, отбасының басқ а да мү шесiнiң зиянды ө тетiп алуғ а қ ұ қ ығ ы бар.
2. Қ айтыс болғ ан адамның асырауында болғ ан жә не ол қ айтыс болғ аннан кейiн бес жылдың iшiнде ең бекке жарамсыз болып қ алғ ан адамдардың да зиянды ө тетiп алуғ а қ ұ қ ығ ы бар.
Ата-аналарының бiреуi, зайыбы не жұ мыс iстемейтiн жә не қ айтыс болғ ан адамның осы баптың 1-тармағ ында кө рсетiлген балаларын, немерелерiн, ағ а-iнiлерi мен апа-қ арындастарын кү тумен айналысатын жә не кү тудi жү зеге асыру кезең iнде ең бекке жарамсыз болып қ алғ ан отбасының басқ а мү шесi осы адамдарды кү ту аяқ талғ аннан кейiн зиянды ө тетiп алу қ ұ қ ығ ын сақ тап қ алады.
3. Зиян: кә мелетке толмағ андарғ а - он сегiз жасқ а толғ анғ а дейiн, он сегiздегi жә не одан да ересек жастағ ы оқ ушыларғ а - кү ндiз оқ ыту нысанындағ ы оқ у орындарындағ ы оқ уы аяқ талғ анғ а дейiн, бiрақ ә рi кеткенде жиырма ү ш жасқ а дейiн; елу сегiз жастан асқ ан ә йелдер мен алпыс ү ш жастан асқ ан ер адамдарғ а - ө мiр бойы; мү гедектерге - мү гедектiк мерзiмiне; ата-аналарының бiреуiне, жұ байына не қ айтыс болғ ан адамның асырауында болғ ан балаларын, немерелерiн, ағ а-iнiлерi мен апа-сiң лiлерiн, қ арындастарын кү тумен айналысатын отбасының басқ а мү шесiне - олар он тө рт жасқ а толғ анғ а дейiн не денсаулық жағ дайы ө згергенге дейiн ө теледi.
Ескерту. 940-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 2011.03.25 N 421-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

941-бап. Азамат қ айтыс болғ ан жағ дайда келтiрiлген
зиянды ө теу мө лшерi

1. Азаматтың қ айтыс болуына байланысты зиянды ө тетуге қ ұ қ ығ ы бар адамдарғ а зиян оның кө зi тiрi кезiнде ө зiнiң асырауына алғ ан немесе алуғ а қ ұ қ ылы қ айтыс болғ ан адамның табысының (кiрiсiнiң) осы Кодекстiң 938-бабының ережелерi бойынша есептелген ү лесi мө лшерiнде ө теледi. Осы адамдарғ а зиянды ө теудi белгiлеген кезде қ айтыс болғ ан адамның кiрiстерiнiң қ ұ рамына оның табысымен қ атар кө зi тiрi кезiнде алып жү рген зейнетақ ысы, ғ ұ мырлық жә рдем ақ шасы мен осы сияқ ты басқ а да тө лемдер қ осылады.
2. Зиянды ө теудiң мө лшерiн анық тағ ан кезде адамдарғ а асыраушының қ айтыс болуына байланысты тағ айындалғ ан жә рдемақ ылар, асыраушы қ айтыс болғ анғ а дейiн де, одан кейiн де тағ айындалғ ан басқ а да жә рдемақ ы тү рлерi, сондай-ақ табыс, стипендия, зейнетақ ы тө лемдерi ескерiлмейдi.
3. Асыраушының қ айтыс болуына байланысты зиянды ө тетуге қ ұ қ ығ ы бар адамдардың ә рқ айсысына белгiленген ө темнiң мө лшерi, баланың асыраушы қ айтыс болғ аннан кейiн туылуы; қ айтыс болғ ан асыраушының балаларын, немерелерiн, ағ а-iнiлерi мен апа-қ арындастарын кү тумен айналысатын адамдарғ а ө темнiң тағ айындалуы (тоқ татылуы) жағ дайларын қ оспағ анда бұ дан ә рi қ айта есептеуге жатпайды.
Ө темнiң кө лемi мен мө лшерi заң актiсiмен немесе шартпен кө бейiтiлуi мү мкiн.

942-бап. Зиянды ө теу мө лшерiн ө згерту

1. Ең бек қ абiлетiн iшiнара жоғ алтқ ан жә бiрленушi, егер оның ең бек қ абiлетi оғ ан ө тем тағ айындалғ ан кезде ө зiнде болғ ан ең бек қ абiлетiне қ арағ анда денсаулығ ына зақ ым келтiрiлуiне байланысты тө мендеп кетсе, зиянды ө теу мiндетi жү ктелген адамнан ө тем мө лшерiн тиiсiнше кө бейтудi кез келген уақ ытта талап етуге қ ұ қ ылы.
2. Жә бiрленушi денсаулығ ының зақ ымдануына байланысты зиянды ө теу мiндетi жү ктелген адамдар, егер жә бiрленушiнiң ең бек қ абiлетi зиян ү шiн ө тем тағ айындағ ан кезде ө зiнде болғ ан ең бек қ абiлетiне қ арағ анда артып кетсе, ө тем мө лшерiн тиiсiнше тө мендетудi талап етуге қ ұ қ ылы.
3. Егер зиянды ө теу мiндетi жү ктелген азаматтың мү лiктiк жағ дайы жақ сарса, ал ө темнiң мө лшерi осы Кодекстiң 935-бабының 5-тармағ ына сә йкес тө мендесе, жә бiрленуші зиянды ө теу мө лшерiн кө бейтудi талап етуге қ ұ қ ылы.
4. Зиян келтiрiлген азаматтың талабы бойынша, егер зиянды ө теушiнiң мү лiктiк жағ дайы зиянды ө теу тағ айындалғ ан кездегiмен салыстырғ анда мү гедектiгіне не зейнет жасына толуына байланысты нашарласа, сот зиянды ө теу мө лшерiн тө мендетуi мү мкiн (осы Кодекстiң 935-бабының 5-тармағ ы).

943-бап. Кү нкө рiс қ ұ нының артуына байланысты зиян
ө темiнiң кө бейтiлуi

Ескерту. 943-баптың тақ ырыбына ө згеріс енгізілді - Қ Р 2011.03.30 N 424-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

Азаматтарғ а денсаулығ ының зақ ымдануына немесе жә бiрленушiнiң қ айтыс болуына байланысты тө ленетiн зиянды ө теу сомалары кү нкө рiс қ ұ ны артқ ан жағ дайда заң актiлерiмен белгiленген тә ртiппен индекстелуге тиiс.
Жалақ ының ең тө менгi мө лшерi заң актiлерiмен белгiленген тә ртiп бойынша артқ ан жағ дайда жоғ алтылғ ан табысты (кірісті), жә бiрленушi денсаулығ ының зақ ымдануына жә не оның қ айтыс болуына байланысты тағ айындалғ ан ө зге тө лемдердi ө теу сомалары жалақ ының ең тө менгі мө лшерінің артуына бара-бар кө бейтiледi (осы Кодекстiң 283-бабы).
Міндетті сақ тандыру шарты бойынша тө ленетін жоғ алтылғ ан табысты (кірісті), жә бірленуші денсаулығ ының зақ ымдануына немесе оның қ айтыс болуына байланысты тағ айындалғ ан ө зге де тө лемдерді ө теу сомалары ө ткен жылғ ы тұ тыну бағ аларының индексіне пропорционалды тү рде ұ лғ айтылады.
Ескерту. 943-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 2011.03.30 N 424-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

944-бап. Зиянды ө теу жө нiндегi тө лемдер

1. Жә бiрленушiнiң ең бек қ абiлетiнiң тө мендеуiне немесе қ айтыс болуына байланысты зиянды ө теу ай сайынғ ы тө лемдермен жү ргiзiледi.
Дә лелдi себептер болғ ан жағ дайда сот зиян келтiрушiнiң мү мкiндiктерiн ескере отырып, ө темге қ ұ қ ығ ы бар азаматтың талабы бойынша оғ ан тиесiлi тө лемдердi бiр жолғ ы, бiрақ ү ш жылдан артпайтындай етiп тағ айындауы мү мкiн.
2. Қ осымша шығ ындарды ө ндiрiп алу медициналық сараптама қ орытындысының негiзiнде белгiленген мерзiмдердiң шегiнде алдағ ы уақ ытқ а, сондай-ақ қ ызмет кө рсету мен мү лiктiң қ ұ нына алдын ала ақ ы тө леу қ ажет болғ ан жағ дайда (жолдама сатып алу, жол ақ ысын тө леу, арнайы кө лiк қ ұ ралдарына ақ ы тө леу жә не т.б.) жү ргiзiлуi мү мкін.
3. Жә бiрленушi заң актiлерiне сә йкес мiндеттеменi тоқ татуды немесе мерзiмiнен бұ рын орындауды талап етуге қ ұ қ ығ ы болғ ан жағ дайларда, мұ ндай талап тиiстi мерзiмдiк тө лемдердi капиталдандыру жолымен қ анағ аттандырылады.

945-бап. Заң ды тұ лғ а тоқ татылғ ан ретте зиянды ө теу

1. Ө мiр мен денсаулық қ а келтiрiлген зиян ү шiн белгiленген тә ртiппен жауапты болып танылғ ан заң ды тұ лғ а қ айта ұ йымдастырылғ ан жағ дайда тиiстi тө лемдердi тө леу жө нiндегi мiндетiн оның қ ұ қ ық тық мирасқ оры алады. Оғ ан зиянды ө теу жө нiнде талаптар қ ойылады.
2. Ө мір мен денсаулық қ а келтiрiлген зиян ү шiн белгіленген тә ртiппен жауапты болып танылғ ан заң ды тұ лғ а таратылғ ан жағ дайда тиiстi тө лемдер заң немесе ө зге де нормативтiк қ ұ қ ық тық актiлермен белгiленген ережелер бойынша оларды жә бiрленушiге тө леу ү шiн капиталдандырылуы тиіс.
3. Таратылатын заң ды тұ лғ ада мү лiктiң болмауы немесе жеткiлiксiз болуы себептi тө лемдердi капиталдандыруды жү ргiзу мү мкiн болмағ ан жағ дайларда тағ айындалғ ан сомаларды жә бiрленушiге заң актiлерiнде белгiленген тә ртiппен мемлекет тө лейдi.
4. Банкроттық салдарынан таратылғ ан заң ды тұ лғ алар қ ызметкерлердің ө мірі мен денсаулығ ына келтірілген зиянды ө теу жө ніндегі тө лемдерді капиталдандыру кезең і аяқ талғ аннан кейін Қ азақ стан Республикасының азаматына Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі белгілеген тә ртіппен ай сайынғ ы тө лемдер жү зеге асырылады.
Ескерту. 945-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 2011.03.30 N 424-IV (2011.01.01 бастап қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

946-бап. Жерлеуге жұ мсалғ ан шығ ындарды ө теу

Жә бiрленушiнiң қ айтыс болуына байланысты зиян ү шiн жауапты адамдар жерлеуге қ ажеттi шығ ындарды осы шығ ындарды кө терген адамғ а ө теуге мiндеттi.
Осы шығ ындарды кө терген азаматтардың жерлеуге арнап алғ ан жә рдемақ ысы зиянды ө теу есебiне қ осылмайды.

Параграф 3. Тауарлардың, жұ мыстардың, қ ызмет кө рсетулердiң жеткiлiксiздiгi салдарынан келтiрiлген зиянды ө теу

947-бап. Тауарлардың, жұ мыстардың, қ ызмет кө рсетулердiң
жеткiлiксiздiгi салдарынан келтiрiлген зиянды
ө теу негiздерi

Тауарлардың (жұ мыстардың, қ ызмет кө рсетулердiң) конструкциялық, рецептуралық немесе ө згедей жеткiлiксiздiгi салдарынан, сондай-ақ тауар (жұ мыс, қ ызмет кө рсету) туралы анық емес немесе жеткiлiксiз ақ параттың салдарынан азаматтың ө мiрiне, денсаулығ ына немесе мү лкiне не заң ды тұ лғ аның мү лкiне келтiрiлген зиян, олардың кiнә сiне жә не жә бiрленушiнiң олармен шарттық қ атынастарда болғ андығ ына немесе болмағ андығ ына қ арамастан, сатушының немесе дайындаушының (орындаушының) ө теуiне жатады. Осы ереже тек тауарды (жұ мысты, қ ызмет кө рсетудi) тұ тынушылық мақ саттарда сатып алғ ан жағ дайларда ғ ана қ олданылады.

948-бап. Тауарлардың, жұ мыстардың, қ ызмет кө рсетулердiң
кемшiлiгi салдарынан келтiрiлген зиян ү шiн
жауапты тұ лғ алар

1. Тауардың кемшiлiгi салдарынан келтірілген зиянды жә бiрленушiнiң таң дауы бойынша тауарды сатушы немесе дайындаушы ө теуге тиiс.
2. Жұ мыстың немесе қ ызмет кө рсетулердiң кемшiлiгi салдарынан келтiрiлген зиянды орындаушы ө теуге тиiс.
3. Тауардың (жұ мыстың, қ ызмет кө рсетудiң) қ асиеттерi мен оларды пайдалану ережелерi туралы толық немесе анық ақ парат бермеудiң салдарынан келтiрiлген зиян осы баптың 1, 2-тармақ тарының ережелерiне сә йкес ө телуге тиiс.

949-бап. Тауарлардың, жұ мыстардың, қ ызмет кө рсетулердiң
кемшiлiгi салдарынан келтiрiлген зиянды
ө теу мерзiмдерi

1. Тауардың (жұ мыстың, қ ызмет кө рсетудiң) кемшiлiгiнен туындағ ан зиян, егер ол тауардың (жұ мыстың, қ ызмет кө рсетудiң) жарамдылығ ының (қ ызметтiң) белгiленген мерзiмдерi iшiнде келтiрiлсе ө телуге, ал жарамдылық (қ ызмет) мерзiмi белгiленбесе - тауарды (жұ мыс, қ ызмет кө рсету) ө ндiрiлген кү ннен бастап он жыл iшiнде ө телуге тиiс.
2. Зиян:
1) егер заң актiлерiнiң талаптары бұ зыла отырып жарамдылық (қ ызмет) мерзiмi белгiленбесе;
2) егер сатып алушы (тұ тынушы) жарамдылық (қ ызмет) мерзiмi ө ткеннен кейiн қ ажеттi iс-ә рекеттер туралы жә не аталғ ан iс-ә рекеттердi орындамағ ан жағ дайда мү мкiн болатын зардаптар туралы ескертiлмесе, осы баптың 1-тармағ ында аталғ ан мерзiмдер шегiнен тыс ө телуге тиiс.

950-бап. Тауарлардың, жұ мыстардың, қ ызмет кө рсетулердiң
кемшiлiктерi салдарынан келтiрiлген зиян ү шiн
жауапкершiлiктен босату негiздерi

Тауар сатушы немесе дайындаушы, жұ мысты немесе қ ызмет кө рсетудi орындаушы, егер зиян дү лей кү штiң немесе тұ тынушының тауарды (жұ мыстың, қ ызмет кө рсетудiң нә тижелерiн) пайдалану немесе оларды сақ тау ережелерiн бұ зуы салдарынан пайда болғ анын дә лелдеген жағ дайларда ғ ана жауапкершiлiктен босатылады.

Параграф 4. Моральдық зиянды ө теу

951-бап. Моральдық зиянды ө теу

1. Моральдық зиян - жеке тұ лғ алардың ө зiндiк мү лiктiк емес игiлiктерi мен қ ұ қ ық тарының бұ зылуы, кемсiтiлуi немесе олардан айырылуы, соның iшiнде жә бiрленушiнiң ө зiне қ арсы қ ұ қ ық бұ зушылық тың жасалуы салдарынан басынан кешірген (тө зімін тауысқ ан, уайымғ а салғ ан) жан азабы немесе тә н азабы (қ орлау, ызаландыру, қ ысым жасау, ашуландыру, ұ ялту, тү ң ілту, тә н қ иналуы, залал шегу, қ олайсыз жағ дайда қ алу жә не т.б.).
2. Моральдық зиянды осы баптың 3-тармағ ында кө зделген жағ дайлардан басқ а реттерде, зиян келтiрушiнiң кiнә сi болғ ан кезде зиян келтiрушi ө тейдi.
3. Зиян келтірушінің кінә сіне қ арамастан моральдық зиян мына жағ дайларда, егер:
1) зиян азаматтың ө мiрi мен денсаулығ ына жоғ ары қ ауiптілiк кө зi арқ ылы келтiрiлсе;
2) зиян азаматқ а оның заң сыз сотталуының, заң сыз қ ылмыстық жауапқ а тартылуының, бұ лтартпау шарасы ретiнде заң сыз қ амауғ а алуды, ү йде қ амауда ұ стауды немесе ешқ айда кетпеуi туралы қ олхат алуды қ олданудың, қ амауда ұ стау, психиатриялық емдеу мекемесiне немесе басқ а емдеу мекемесiне орналастыру тү рiнде ә кiмшiлiк жазаны заң сыз қ олданудың салдарынан келтiрiлсе; P01003S
3) зиян ар-ожданына, қ адiр-қ асиетi мен iскерлiк беделiне нұ қ сан келтiретiн мә лiметтер тарату арқ ылы келтiрiлсе;
4) заң актiлерiнде кө зделген ө зге де жағ дайларда ө теледi.
4. Заң актiлерiнде кө зделген жағ дайларды қ оспағ анда, азаматтың мү лiктiк қ ұ қ ық тарын бұ затын ә рекеттер (ә рекетсiздiк) арқ ылы келтiрiлген моральдық зиян ө телуге жатпайды.
Ескерту. 951-бапқ а ө згеріс енгізілді - Қ Р 2011.03.25 N 421-IV (алғ ашқ ы ресми жарияланғ анынан кейін кү нтізбелік он кү н ө ткен соң қ олданысқ а енгізіледі) Заң ымен.

952-бап. Моральдық зиянды ө теу мө лшерi

1. Моральдық зиян ақ шалай нысанда ө теледi.
2. Моральдық зиянның мө лшерiн анық тағ ан кезде жә бiрленушiнiң iзгiлiк қ асиетiне келтiрiлген адамгершiлiк залалдың ауырлығ ын субъективтi тү рде бағ алау да, сондай-ақ жә бiрленушiнiң жан азабы мен тә н азабының дә режесiн дә лелдейтiн объективтi деректер де: қ ол сұ ғ у объектiсi болғ ан игiлiктiң (ө мiр, денсаулық, ар-ождан, қ адiр-қ асиет, бостандық, тұ рғ ын ү йге ешкiмнiң тимеуi жә не т.б.) ө мірлiк маң ыздылығ ы; қ ұ қ ық бұ зушылық зардаптарының ауырлығ ы (жақ ын туыстарын ө лтiру, мү гедектiкке ә кеп соқ қ ан дене жарақ атын салу, бас бостандығ ынан айыру, жұ мыстан немесе тұ рғ ын ү йден айыру жә не т.б.); ұ ятқ а қ алдыратын жалғ ан мә лiметтер тарату сипаты мен аясы; жә бiрленушiнiң ө мiр сү ру жағ дайлары (қ ызмет, отбасы, тұ рмыс, материалдық, денсаулық жағ дайы, жасы жә не басқ алары), ө зге де назар аударуғ а тұ ратын мә н-жайлар ескерiледi.
3. Моральдық зиян ө телуге тиiс мү лiктiк зиянғ а қ арамастан ө теледi.

48-тарау. Негізсіз баю салдарынан туындайтын міндеттемелер

953-бап. Негiзсiз байлық ты қ айтару мiндетi

1. Заң дармен немесе мә мiлемен белгiленген негiздерсiз мү лiктi басқ а тұ лғ аның (жә бiрленушiнiң) есебiнен иеленiп алғ ан немесе жинағ ан тұ лғ а (сатып алушы), осы Кодекстің 960-бабында кө зделген жағ дайлардан басқ а ретте, негiзсiз иеленiп алынғ ан немесе жинақ талғ ан мү лiктi (негiзсiз баю) алдың ғ ысына қ айтаруғ а мiндеттi.
2. Егер мү лiк иеленiп алынғ ан немесе жинақ талғ ан негiз кейіннен жоқ қ а шық қ анда да, осы баптың 1-тармағ ында белгiленген мiндет туындайды.
3. Осы тараудың ережелерi негiзсiз баю мү лiктi иеленушiнiң, жә бiрленушiнiң ө зiнiң немесе ү шiншi тұ лғ алардың пиғ ылының нә тижесi не оқ иғ аның салдары болып табылғ анына қ арамастан қ олданылады.

954-бап. Негiзсiз байлық ты қ айтару туралы талаптардың
азаматтық қ ұ қ ық тарды қ орғ ау туралы басқ а
талаптармен арақ атынасы

Осы Кодексте, басқ а да заң актiлерiнде ө згеше белгiленбесе жә не тиiстi қ арым-қ атынастар мә нiнен ө згеше туындамаса, осы тараудың ережелерi:
1) жарамсыз мә мiле бойынша орындалғ андарды қ айтару туралы;
2) меншiк иесiнiң мү лiктi бө где бiреудiң заң сыз иеленуiнен сұ ратып алуы туралы;
3) мiндеттемедегi бiр тараптың екiншiсiне осы мiндеттемеге байланысты орындалғ андарды қ айтару туралы;
4) зиянды, оның iшінде байығ ан тұ лғ аның терiс пиғ ылынан келтiрiлген ө тем туралы талаптарғ а да қ олданылуғ а тиiс.

955-бап. Негiзсiз байлық ты заттай қ айтару

1. Мү лiктi иеленушiнiң негiзсiз байлығ ын қ ұ райтын мү лiк жә бiрленушiге заттай қ айтарылуғ а тиiс.
2. Мү лiктi иеленушi баюының негiзсiздiгi туралы ол бiлгеннен немесе бiлуге тиiстi болғ аннан кейiн болғ ан, оның iшiнде негiзсiз иеленiлген немесе жинақ талғ ан қ андай болса да мү лiктiң кездейсоқ кем шық қ аны немесе бү лiнгенi ү шiн жә бiрленушiнiң алдында жауап бередi. Бұ ғ ан дейiн ол тек жасырын ниетi мен ө рескел абайсыздығ ы ү шiн ғ ана жауап бередi.

956-бап. Негізсіз байлық тың қ ұ нын ө теу

1. Негiзсiз алынғ ан немесе жинақ талғ ан мү лiктi заттай қ айтарып беру мү мкін болмағ ан жағ дайда мү лікті иеленуші жә бiрленушiге осы мү лiктiң оны алғ ан кездегi нақ ты қ ұ нын ө теуi, сондай-ақ егер мү лiктi иеленушi оның қ ұ нын баюдың негiзсiздiгi туралы бiлгеннен кейiн дереу ө темесе, мү лiк қ ұ нының кейiнгi ө згеруi арқ ылы келтiрiлген шығ ындарды ө теуге тиiс.
2. Басқ аның мү лкiн не басқ аның қ ызмет кө рсетулерiн негiзсiз уақ ытша пайдаланғ ан (оны иелену ниетiнсiз) адам жә бiрленушiге пайдалану тоқ татылғ ан кездегi жә не оның болғ ан жерiндегi бағ амен осындай пайдалану салдарынан жинақ тағ анын ө теуге тиiс.

957-бап. Қ ұ қ ық ты басқ а тұ лғ ағ а негiзсiз берудiң зардабы

Талаптарын беру арқ ылы немесе ө зiне ө зге де тү рде тиесiлi қ ұ қ ығ ын жоқ немесе жарамсыз мiндеттеме негiзiнде басқ а тұ лғ ағ а берген тұ лғ а ө зiнiң бұ рынғ ы жағ дайын қ алпына келтiрудi, оның iшiнде берiлген қ ұ қ ық ты куә ландыратын қ ұ жаттардың ө зiне қ айтарылуын талап етуге қ ұ қ ылы.

958-бап. Жә бiрленушiге алынбағ ан табыстарды ө теу

1. Мү лiктi негiзсiз алғ ан немесе жинақ тағ ан тұ лғ а мұ ндай баюдың негiзсiздiгi туралы бiлген немесе бiлуге тиiстi болғ ан уақ ыттан бастап осы мү лiктен ө зi алғ ан немесе алуғ а тиiстi болғ ан барлық кiрiстердi жә бiрленушiге қ айтаруғ а немесе ө теуге мiндеттi.
2. Негiзсiз ақ шалай баюдың сомасына ақ шаны иемденушiге ақ ша алудың немесе жинақ таудың негiзсiздiгi туралы бiлген немесе бiлуге тиiстi болғ ан уақ ыттан бастап бө где ақ шаны пайдаланғ аны ү шiн тұ рақ сыздық айыбы есептелуге тиіс.

959-бап. Қ айтарылуғ а жататын мү лікке шық қ ан
шығ ындарды ө теу

Негiзсiз алынғ ан немесе жинақ талғ ан мү лiктi қ айтарғ ан (осы Кодекстiң 955-бабы) немесе оның қ ұ нын ө теген кезде (осы Кодекстiң 956-бабы) мү лiктi иемденушi ө зi алғ ан пайданы есептей отырып, кiрiстi қ айтаруғ а ө зi мiндеттi болғ ан (осы Кодекстiң 958-бабы) уақ ыттан бастап мү лiктi ұ стауғ а жә не сақ тауғ а қ ажеттi шығ ындарды ө теудi жә бiрленушiден талап етуге қ ұ қ ылы. Шығ ындарды ө