Болып табылады.

Оқ ытудың сындарлы теориясы / Конструктивистская теория обучения /

Constructivist theory of education - оқ ушылардың ойлауын дамыту олардың

бұ рынғ ы алғ ан білімдері немесе сыныпта тү рлі дереккө здерден (мұ ғ алім,

оқ улық тар, қ ұ рбылары) алғ ан білімдерімен астастырыла жү зеге асады деген

тұ жырымғ а негізделген теория.

Оқ ушылардың білім жетістіктерін бағ алаудың халық аралық бағ дарламасы

PISA / Международная программа по оценке образовательных достижений

учащихся PISA / Programme for International Student Assessment - Экономикалық

ынтымақ тастық жә не даму ұ йымы (ЭЫДҰ) жү зеге асыратын бағ дарлама. PISA

зерттеулері ү ш жылдық циклмен ө ткізіледі. PISA зерттеулерінің негізгі мақ саты

он бес жасар оқ ушылардың білімдегі жетістіктерін бағ алау болып табылады.

Зерттеудің басты сұ рағ ы – «жалпығ а міндетті білім алғ ан он бес жасар оқ ушылар

қ оғ амда толық қ ызмет жасауғ а қ ажетті білімдер мен біліктерді игерді ме? Зерттеу

мектеп бағ дарламаларын мең геру дең гейін анық тауғ а емес, оқ ушының мектепте

алғ ан білімі мен білігін ө мірлік жағ даяттарда қ олдана алу қ абілеттерін бағ алауғ а

бағ ытталғ ан.

Орын ауыстыру / Ротация / Rotation (лат. rotatio - айналмалы қ озғ алыс, айналу)

- айналмалы қ озғ алыс, бір орыннан екінші орынғ а ауысу.

Ө зіндік реттеуге негізделген оқ у / Саморегулируемое обучение

/ Self-regulated learning - метатану негізінде жү зеге асырылатын

оқ у. Ол оқ ушының тапсырмаларды орындау ү дерісінде ө зін ө зі

бағ ыттауымен, оқ ушының оқ у мақ саты мен проблемаларын ө з

бетінше анық тауымен, белгілі бір мақ сатқ а жету жә не проблеманы

шешу ү шін ө з бетінше стратегияларды таң дауымен сипатталады.

Ө рістеу / Эскалация / Escalation (баспалдақ тың кө мегімен жоғ арылау) - кең ейту,

ұ лғ айту, бір нә рсені біртіндеп қ арқ ындату, тарату, ө ршіту.

• Проблеманы ө рістету / Эскалация проблемы / Escalation – проблеманы

ағ ымдағ ы дең гейде шешу мү мкін болмағ анда, оны жоғ арырақ дең гейде

талқ ылауғ а шығ ару.

Ө

30 31

Парадигма / Парадигма / Paradigm (грек. π α ρ ά δ ε ι γ μ α - ү лгі,

модель) – ғ ылыми қ ауымдастық қ абылдағ ан жә не келіскен,

сондай-ақ ғ ылыми қ ауымдастық мү шелерін біріктіретін негізгі

ғ ылыми мақ саттар, тү сініктер мен терминдердің жиынтығ ы.

Пә ндік білім (ПБ) / Предметные знания (ПрЗ) / Content

knowledge - оқ ытылатын пә н бойынша ө зекті білімдер. Мысалы, химия пә нінің

білікті мұ ғ алімі заманауи ғ ылыми идеялар, тұ жырымдамаларды жеткілікті тү рде

біліп, оның химия туралы тә жірибелік тү сінігі болады. Сонымен қ атар ол химияда

қ олданылатын теориялар мен рә сімдер туралы ө те жақ сы біледі.

Педагогикалық техника / Техника педагогическая / Teaching technique -

мұ ғ алімнің жеке оқ ушыларғ а, сонымен қ атар жалпы сыныпқ а педагогикалық ә сер

ету ә дістерін тә жірибеде тиімді қ олдануы ү шін қ ажетті білім, білік жә не дағ дылар

кешені. Педагогикалық техниканы игеру педагогикалық шеберліктің қ ұ рамдас

бө лігі болып табылады, ол педагогика мен психология пә ндері бойынша арнайы

терең білім мен ерекше тә жірибелік дайындық ты талап етеді.

Плагиат / Плагиат / Рlagiarism - басқ а біреудің жұ мысының мақ саты мен

қ олданыс кө леміне қ арамастан, академиялық дереккө зге сілтеме жасамай, ө з

жұ мысы ретінде ұ сыну. Плагиат мысалдары: кө шіру, сө збе сө з жеткізу, идеяларды

қ олдану, дереккө зге сілтеме жасамай интернет желісінен ақ парат кө шіріп алу.

Портфолио / Портфолио / Рortfolio (итал. portfolio - «қ ұ жаттар сақ тайтын папка»,

«маманның папкасы») белгілі бір кезең де жұ мыстың орындалғ анын, ә ртү рлі

бағ ыттағ ы қ ызметтер (оқ у, шығ армашылық, ә дістемелік, зерттеушілік) бойынша

нә тиже болғ андығ ын растайтын жә не бір немесе бірнеше бағ ыттарда ө рлеу

жә не жетістікке қ ол жеткізілгендігін кө рсететін дә лелдемелердің толық жинағ ы.

Портфолио критериалды жү йе бойынша жетістіктерді (мұ ғ алімнің, оқ ушының)

бағ алауда ә ділдік пен айқ ындық ты арттыру мақ сатында енгізіледі.

Портфолионы ресімдеудің критерийлері:

- ө здік мониторингтің жү йелілігі мен жиілігі;

- материалдардың қ ұ рылымдалуы, барлық жазбаша тү сініктемелердің ық шамдылығ ы,

қ исындылығ ы;

П - ресімдеудің ұ қ ыптылығ ы жә не ә семділігі;

- ұ сынылғ ан материалдардың тұ тастығ ы, тақ ырыптық тұ рғ ыдан аяқ талуы;

- таныстырылымның негізділігі мен кө рнекілігі.

Постер / Постер / Poster - оқ у мақ сатында қ олданылатын ресімделген плакат.

Праксис / Праксис / Praxis (грек. praxis – ә рекет) – толық бақ ылаумен бірге

жү ретін, бас миының зақ ымдалуы кезінде бұ зылуы мү мкін лайық ты дә режеде

ү йлестірілген ә рекет.

Рефлексия / Рефлексия / Reflection (лат. reflexio – ө ткенге

жү гіну) - субъектінің назарын ө зіне, атап айтқ анда, оларды қ айта

ойлап, қ орыту мақ сатында ө з белсенділігінің ө німіне аударуы.

Философияда рефлексия былай деп тү сіндіріледі: 1. Сананың

жә не ойлаудың ө зіне жү гіне алу қ абілеті. 2. Жаң а білім алу

мақ сатында білімді талдау. 3. Сана мен жанның кү йін ө зіндік

бақ ылау. Педагогикада рефлексия сабақ тың бір кезең і ретінде қ арастырылады.

Ол кезде сабақ барысында алынғ ан білім сыни тұ рғ ыдан талданып, мең герілген

біліммен салыстырылып, ө зіндік тү сінік пайда болады.

Рефлексивті оқ ыту / Рефлексивное преподавание / Reflective teaching - оқ ыту

мен оқ у ү дерісін жақ сарту мақ сатында мұ ғ алімнің ө зіндік тә жірибесін жү йелі

тү рде талдауына негізделген оқ ыту тә жірибесі.

Рефлексивтік делдал / Рефлексивный посредник / Reflective mediator -

оқ ушының ө зінің оқ уына қ атысты рефлексия жү ргізуіне кө мек кө рсететін адам.

Рефлексивтік есеп / Рефлексивный отчет / Reflective account - теориялық

материал туралы қ ажетті біліммен нығ айтылғ ан, тә жірибелік іс-ә рекетін

терең талдаумен бірге жү ретін мұ ғ алімнің тә жірибелік іс-ә рекетінен алынғ ан

мысалдар жазылғ ан қ ұ жат. Рефлексивтік есеп ө з тә жірибесіне қ атысты мынадай

сұ рақ тарғ а жауап беруді кө здейді: Неліктен осындай жағ дай орын алды немесе

32 33

Рефлексивті практик (мұ ғ алім) / Рефлексивный практик (учитель) / Reflexive

practitioner - ө зінің оқ ыту жә не оқ у тә жірибесін дамыту, ө згерту жә не жетілдіру

ә дістерін мұ қ ият жә не ү немі ойластырып жү ретін педагог.

Рубрикатор / Рубрикатор / Marking Scheme - критерийлер, лейблдер мен

дескрипторлардың болуын кө здейтін, оқ ушы жұ мысын қ алай бағ алау керектігін

тү сіндіретін қ ұ жат.

CIndLe / CIndLe / Child Independent Learning - 3-5 жасар балалар

арасында ө зіндік реттеуге негізделген оқ удың дамуын зерттеген

екі жылдық жоба. Аталғ ан жобаны Кембридж университетінің

мамандары ә зірлеген. Жобаның мақ саты: 3-5 жасар балалардың

ө зін ө зі реттеуінің даму ү дерісін тү сіну дең гейін арттыру; 3-5 жасар

балалардың ө зін ө зі реттеуінің дамуын бағ алау қ ұ ралын жасау

жә не баланың ө зін ө зі реттеуінің дамуы ү шін қ ажетті ә рекеттер мен тә сілдерді

анық тау. Жоба барысында мұ ғ алімдер сыныпта қ олданатын, оқ ушылардың ө зін ө зі

реттеуінің дамуына ық пал ететін жұ мыс нысандарын кө рсетіп, оларды талқ ылады.

SMART мақ саттары мен міндеттері (ақ ылды міндеттер) / SMART цели и

задачи (умные задачи) / SMART objectives - оқ ыту мақ саты мен міндеттерін

анық тауда қ олданылатын, 1981 жылы Джордж Доран (George T. Doran) енгізген

ұ ғ ым. Автордың айтуынша, SMART аббревиатурасының қ ұ рамында оқ ыту мақ саты

мен міндеттерін сипаттауғ а тиіс сын есімдер қ амтылғ ан:

- S pecific (арнайы, нақ ты);

- M easurable (ө лшеуге болатын);

- A ttainable (қ олжетімді);

- R ealistic (шындық қ а сай);

- T imed (белгілі бір уақ ыт аралығ ымен шектелген).

Сандық технологиялар / Цифровые технологии / digital technologies - сандық

техникалық қ ұ ралдар. Оларғ а интернет желілері, ұ ялы телефондар, бейне жә не

фото камералар, IPAD, IPhone жә не т.б. жатады.

С

Сессия / Сессия / Session (лат. sessio - отырыс) – тренинг аясында нақ ты уақ ытпен

шектелген жұ мыс кезең і.

Синхронды емес оқ ыту / Асинхронное обучение / Asynchronic learning -

ақ параттық -коммуникациялық технологиялар мен ресурстарды қ олдану арқ ылы

оқ ыту мен оқ у нысаны. Бұ л ү деріс барысында мұ ғ алім/оқ ытушы мен білім алушы

арасындағ ы байланыс уақ ыт жағ ынан кешеуілдетіп жү реді. Синхронды емес

оқ ыту оқ ытудың сындарлы теориясына негізделген, ол білім алушыларғ а

ө здерінің білімдік қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру ү шін жеке оқ у бағ ытын ө з

бетінше қ алыптастыруғ а мү мкіндік беруді кө здейді. Сонымен қ атар синхронды

емес оқ ыту білім беру бағ дарламасының жекелеген пә ндерін, сондай-ақ оларды

оқ у реттерін таң дауда еркіндік береді.

Скаффолдер / Скаффолдер / Scaffolder – скаффолдингті жү зеге асыратын

мұ ғ алім.

Скаффолдинг (кө піршелер тұ рғ ызу) / Скаффолдинг (сооружение подмостков) /

Scaffolding – оқ ушығ а жақ ын арадағ ы даму аймағ ымен жү руіне жә не ө з бетінше

орындай алмайтын тапсырманы орындауғ а кө мектесу ү шін мұ ғ алім кө рсететін

интерактивті қ олдау.

Скрининг / Скрининг / Creening (іріктеу, сұ рыптау) - педагогикада – бірегей

қ абілеттері бар балаларды, соның ішінде бастапқ ыда ә леуеті ашылмағ ан дарынды

жә не талантты балаларды анық тау мақ сатында қ олданылатын арнайы тексеру,

тестілеу жә не іріктеу ә дісі.

Сыншы дос / Критически настроенный друг / Critical friend - кә сіби сенімді

қ арым-қ атынас орнағ ан, тә жірибең ізге сыни талдау жасау жә не сындарлы кері

байланыс ұ сыну арқ ылы оқ ыту мен оқ у тә жірибең ізді жетілдіруге кө мектесетін

ә ріптес, коуч, тә лімгер.

Стратегия / Стратегия / Strategy (кө не грек. σ τ ρ α τ η γ ί α - қ олбасшылық ө нері)

- 1. Ұ зақ уақ ытты қ амтитын кез келген іс-ә рекеттің тә птіштелген емес, жалпы

жоспары. 2. Мақ сатқ а жету тә сілі.

• Педагогикалық стратегия / Педагогическая стратегия / Teaching

strategy – білім беру мақ саттары мен міндеттеріне қ ол жеткізу ү шін сыныпта

қ олданылатын жоспарланғ ан, ә рі жү йеленген ә дістер мен тә сілдердің

жиынтығ ы.

34 35

Сын тұ рғ ысынан ойлау / Критическое мышление / Critical thinking -

қ адағ алау, тә жірибе, ойлану нә тижесінде алынғ ан ақ параттың мағ ынасын тануда,

оны бағ алауда жә не талдауда аналитикалық тә сілдің қ олданылуын кө здейтін ойлау

тү рі. Бұ л келесі қ абылданатын ә рекеттерге негіз болуы мү мкін.

• Мұ ғ алімнің сын тұ рғ ысынан ойлауы / Критическое мышление

учителя / Teacher’s critical thinking skills - мұ ғ алімнің ө зінің оқ ыту жә не

оқ у тә жірибесіндегі проблемаларды анық тап, мойындауғ а, оларды шешудің

тиімді жолдарын табуғ а, тә жірибеде болып жатқ ан ө згерістер жайлы

орынды дә лелдемелерді жинап, жіктеуге жә не сенімді қ орытындылар

жасауғ а негізделеді.

Сындарлы / Конструктивный / Сonstructive - салиқ алы, сабырлы, парасатты.

Сындарлы оқ у / Обучение конструктивистское / Constructivist learning -

талдау, эксперимент, жетекшілік ету арқ ылы жү ргізілетін зерттеу, тапсырмаларды

шешу, ойлану сияқ ты белсенді зерттеу ә дістерін пайдалану кезінде тү сініктер мен

дағ дыларды қ алыптастыру арқ ылы оқ у. Сындарлы оқ у дағ дылардың ық палдасып,

мә селені/проблеманы терең тү сінуге кө мектеседі.

Сындарлы оқ ыту / Преподавание конструктивистское / Constructivist teaching

- мақ саты оқ ушының пә нді терең тү сіну қ абілетін дамыту жә не оқ ушылардың алғ ан

білімдерін сыныптан тыс жерде қ олдана білуіне жағ дай жасау болып табылатын

оқ ыту.

Сыни талдау / Анализ критический / Critical analysis - ә рекет, ү деріс не ө німнің

нә тижелілігін/қ ұ ндылығ ын/негізділігін анық тау жә не бұ лардың неліктен нә тижелі/

қ ұ нды/негізді болу себебін айқ ындау ү дерісі.

Сыныптағ ы ахуал / Атмосфера в классе / Classroom environment - бірқ атар

аффекттік, ә леуметтік, танымдық факторлардың, олардың ішінде ең негізгілері –

тұ лғ ааралық қ атынастар мен оқ ушыларды оқ у-тә рбие ү дерісіне тарту негізінде

қ алыптасатын сыныптағ ы ахуал.

Т Тактикалық оқ ыту / Тактическое обучение / Tactical education

– тек қ ана тестілеуден ойдағ ыдай ө туге дайындау арқ ылы

оқ ушылардың жетістіктерін ө лшеу.

Талдау / Анализ / Analysis – біртұ тас нысанды, затты, қ ұ былысты

оғ ан тә н қ ұ рамдас элементтерге ыдырату ү дерісі, ондағ ы жеке

тараптарды анық тап, біртұ тас нә рсенің бө лігі ретінде ә рбір элементті немесе

тарапты зерделеу. Талдаудың екі тү рі бар: 1. Тә жірибелік іс-ә рекет ретінде. 2. Ой

операциясы ретінде.

Адамның жеке дамуында талдау бастапқ ыда нақ ты тә жірибелік іс-ә рекет тү рінде

жү реді, кейіннен кө рнекі-ә рекеттіктен кө рнекі-бейнелікке, соң ынан сө з-логикалық

тү рге дейін дамиды.

Таныстырылым / Презентация / Presentation (лат. praesento - кө рсетілім) - алдында

берілген тапсырма негізінде орындалғ ан жұ мыс туралы есепті басқ ағ а, кө пшілікке

ұ сыну ү дерісі. Таныстырылым мақ саты – аудиторияғ а таныстырылатын объекті

туралы ақ паратты ың ғ айлы тү рде жеткізу. Таныстырылым белгілі бір ортағ а сә йкес

ұ йымдастырылғ ан мә тін, гипермә тіндік сілтемелер, компьютерлік анимациялар,

графиктер, бейнежазба, музыкадан тұ руы мү мкін. Сонымен қ атар ақ паратты оң ай

қ абылдау ү шін таныстырылымның сюжеті, сценарийі жә не қ ұ рылымы болады.

• Мультимедиялық таныстырылым / Презентация мультимедийная

/ Multimedia presentation - мультимедиялық технологияларды қ олдану

арқ ылы жасалғ ан таныстырылым. Мультимедиялық таныстырылым

жасауғ а арналғ ан технологияларғ а мынадай бағ дарламалар жатады: