Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Мобильді элементтердің функциональды маңызды және шығу тарихы.




— Геном - гендер жиынтығ ы немесе тұ тас организмдегі барлық ДНК жиынтығ ы.Адам геномы мө лшері 3 млрд. жұ п нуклеотидтерді қ ұ райды. Гендер саны хромосомалар санынан кө п. Б.МакКлинток 40-жылдардың басы яғ ни 1948 ж жү геріде хромосомдық қ айта қ ұ рылу жиілігінің жоғ арылауын тудыратын геннің бар екендігін ашты. Мұ ны ол хромосоманың бір учаскесінен басқ а учаскесіне орын ауыстыру арқ ылы жү ргізген. Осы локустарды ол бақ ылаушы элементтер, ал орын ауыстыру қ ұ былысын - транспозиция деп атады. Эукариоттарда қ озғ алмалы генетикалық элементтер екі класқ а ажыратылады: транспозондар жә не ретротранспозондар. Транспозондар деп - ДНК-лы элементтер ретінде геном бойынша орын ауыстыратын ДНК сегменттері. Бұ л элементтер прокариоттардың кейбір транспозондары сияқ та инвертирленген қ айталанулармен шектелген. Мысалы, дрозофиланың Р-элементтері, жү герінің Ас жә не Ds элементтері. Ас - элементінің ұ зындығ ы 4563 ж.н., ұ шында 11 инвертирленген қ айталанулар бар. Оның қ ұ рамында транспозаза ферментін кодтайтын транскрипция бірлігі болады. Ds - элементтері Ас-элементтерінің ішкі бө лімдерінің делециясы нә тижесінде пайда болады.

— Қ озғ алғ ыш генетикалық элементтер—автономдық генетикалық бірліктер, олардың нуклеотидтер бірізділігінде осы элементтерді ДНҚ -ның бір жерінен екінші жеріне ауысуын, орын алмастыруын, қ амтамасыз ететін акуыздар туралы ақ парат болады. Геннің мұ ндай орын алмастыруын транспозиция деп атайды (оларды кейде секіруші гевдер деп те атайды). Транспозиция—орын алмастырушы (кө шетін, секіретін) элементтің (ген) аяқ жағ ында орналасқ ан нуклеотидтер бірізділігімен арнайы ақ уыз молекуласының ә рекеттесуі нә тижесінде жү зеге асады. Ол екі кезең арқ ылы жү реді: 1) қ озғ алғ ыш элементтер (гендер) молекуласының аяқ жағ ындағ ы нуклеотидтер бірізділігі тізбектері ажырасқ ан ДНҚ -нысанамен қ осылады; 2)қ озғ алғ ыш элемент (ген) репликацияланады, ал ДНҚ -нысана репликацияланбайды. Осылайша қ озғ алғ ыш элементтердің бір кө шірмесі ДНҚ -нысана молекуласына жалғ анады, ал екіншісі ө з орнында қ алып қ ояды. Қ озғ алғ ыш элементтердің 2 тү рі белгілі: 1) кішкентай инсерциялық бірізділіктер (iS) жө не 2) ү лкен, ірі (мың нуклеотидтерден де кө п) транспозондар (Тп). Транспозондарда (Тп) транспозицияны қ аматамасыз ететін гендермен қ атар жасушаның маң ызды қ асиеттерін қ алыптастыратын гендер де болады, мыс. Тп-3, оның ө лшемі 4957 н.ж. жә не онда ампицилинге тө зімділікті қ алыптастыратын -лактамаза ферментін кодтайтын ген болады. Тп жә не iS-лардың негізгі қ ызметтері - ө здерінің қ ыстырылып орналасқ ан жерлеріне жақ ын орналасқ ан гендердің экспрессиялануын реттеу, яғ ни кейбір гендердің экспрессиялануын активтендірсе, кейбіреулерін керісінше- активсіздендіреді. Сонымен қ атар, олар ДНҚ -нысана молекуласын бірнеше бө лшектерге нақ тылы, дә л кесу немесе қ алпына келтіру қ абілеттеріне де ие. Тп-дар инверсия немесе делеция типті мутациялардың пайда болуының себебі де болуы бактериологы Ф. Гриффитстің 1928 ж. пнев-мококк бактерияларында ашқ ан трансформация қ ұ былысының маң ызы зор. Пневмококк бактериялары сү тқ оректілер ө кпесінің қ абынуын (пневмонияны) қ оздырып ө ліміне себепші болады. Сондыктан, мұ ндай бактериялар патогенді немесе вирулентті болып есептелінеді. Себебі, олардың полисахаридті қ абығ ының шырышты бө лігі даралардың иммундық жү йесінің фагоциттеріне қ арсы антизаттар (у) бө ліп шығ арады. Вирулентті бактериялар қ оректік ортада тегіс шоғ ыр (S = штамм) тү зеді. Шырышты қ абығ ы жоқ вирулентті емес бактериялар мутация арқ ылы пайда болады. Олар қ оректік ортада кедір-бұ дыр колониялар (R = штамм) тү зеді. Тыщқ андарғ а осындай бактерияларды енгізсе, онда олар фагоцитоз нә тижесінде бактериялық клеткаларды жойып, тірі қ алады. Бірақ вирулентті S-бактериялармен инъекцияланғ ан тышқ андар ө кпесінің қ абынуынан ө леді, ө йткені бұ л бактериялардың сыртын ө здері синтездейтін шырышты қ абық жабады. Ал, алдын ала қ ыздыру арқ ылы ө лтірілген S-бактериясымен (шырышты қ абығ ынан айырылғ ан) инъекцияланғ ан тышқ андар да тірі қ алады. Ф. Гриффитс тышқ андарғ а пневмококтың R-штаммын жә не қ ыздыру арқ ылы капсуласынан айырылғ ан S-штаммын бірге инъекциялады. Бұ л арада, кү ткен нә тиженің — тышқ андардың тірі қ алуының орнына, олардың барлығ ы ө ліп қ алды. Пневмониядан ө лген тышқ андардан шырыщты қ абығ ы бар S-вирү лентті штамм бө лініп алынды. Демек, S-штамының вируленттік қ асиетін анық тайтын зат R-штамына ө тетіні анық болды. Осыдан келіп, Гриффитс вирулентті емес R-штамм вирулентті штамғ а ауыса (трансформациялана) алады деген қ орытынды жасады. Қ ұ былыстың ө зі трансформация деп, ал бактерияның қ асиетін ө згертетін зат трансформациялаушы фактор деп аталады.

 


Данная страница нарушает авторские права?





© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.