Белоктардың пост-трансляциялық модификациясы.

Эукариоттардың жасушаларында белок биосинтезінің реттелуінің 2 тү рі болады: 1) қ ысқ а мерзімді, ағ заның қ оршағ ан орта ө згерісіне бейімделуін қ амтамасыз етеді, 2) ұ зақ мерзімді, тұ рақ ты, бұ л жасушалардың дифференциалдығ ын жә не мү шелердің ә ртү рлі белоктық қ ұ рамын қ амтамасыз етеді. Ә ртү рлі мү шелер жә не ұ лпалардың хромотиндерінде ө те ү лкен транскрипциялық активсіз немесе тұ рақ ты репрессияланғ ан аймақ тардың болуымен бірге активті немесе активтілікке потенциалды аймақ тары болады. Ағ заның ә рбір жасушасының қ ұ рамында (тек лимфациттер ғ ана емес) бірдей гендік жиын болады. Арнайы маманданғ ан мү шелер мен ұ лпаларлың болуы гендердің дифференциалды экспрессиясына тә уелді, бұ л ә ртү рлі ұ лпалардың дифференцирленген (маманданғ ан) жасушалары хроматиннің ә ртү рлі бө ліктерінде транскрибирленетіндігін байқ атады. Жоғ ары ағ залардың бейімделуінің реттелуі. Жоғ ары ағ задағ ы бейімделудің реттелуі прокариоттардың транскрипциялық реттелуінен сигналдардан кө птү рлілігімен ерекшеленеді. Олар ДНҚ молекуласында процестің басталуын жә не оның ө ту жиілігін бақ ылайды. Промотордың ТАТА-аймағ ы ТАТА-байланыстырушы белокты (ТАТА-факторды) байланыстырады, РНҚ -полимеразамен ә серлесуді ұ қ амтамасыз ететін транскрипцияның А жә не В факторлары транскрипцияның старттық нү ктесін анық тайды (4-сурет транскрипцияның бейімделуге реттелу механизмі). мРНҚ -ның минимальді синтезі РНҚ -полимеразаның транскрипциялық факторлармен F, E, H байланысқ анда ғ ана ө туі мү мкін. Егер, жоғ арыда келтірілген компоненттерден басқ а, ДНҚ -ның реттеуші аймағ ына қ осылғ ан белокпен ТАТА фактор комплекс тү зетін болса, онда транскрипция жылдамдығ ы ө згереді. Ол егер бұ лар энхансерлермен (кү шейткіштер) ә серлесуді қ амтамасыз ететін белок активаторлар болса жоғ арылайды, ал сайленсерлермен (транскрипцияны тежеушілер) белок болса тө мендейді. ДНҚ -ның реттеуші аймақ тары- энхансерлер мен сайлансерлер - ә ртү рлі гендер ү шін ДНҚ молекуласында орналасуы жә не сандық мө лшері ә ртү рлі немесе олар транскрипцияның старттық нү ктесінен мың дағ ан нуклеотидтік жұ пқ а алдында кейін немесе геннің ортасында орналасуы мү мкін, белоктар комплексін метоболиттермен, гормондармен байланыстырады жә не гендердің конформациясына ық пал етеді.

Фолдинг жә не фолдинг факторлары. Фолдинг факторларын келесі екі топқ а бө луге болады: 1 топ – катализдік белсенділікті ақ уыздар, яғ ни фолдинг ферменттері – фолдазалар 2 топ – молекулалық шаперондар, бұ л ақ уыз ә рекеті ә ртү рлі механизмді, бірақ олар фолдингтің соң ғ ы ө німдері қ ұ рамына кірмейді (олар фолдинг процесіне мү мкіндік береді) жә не пептидті тізбектегі дұ рыс емес ә рекеттестікті ескертеді. Шаперондар дегеніміз – қ осымша белоктар.