ГЛОССАРИЙ. Абсолюттік көрсеткіштер – өнім, еңбекақы, т.б

Абсолюттік кө рсеткіштер – ө нім, ең бекақ ы, т.б. кө лемдерін кө рсетеді. Ал салыстырмалық кө рсеткіштер салыстырмалы ө лшемдермен белгіленеді (ү лес салмағ ы, т.б.).

Акцепт – тө леуге келісу немсе ақ ша, есеп айрысу, тауар қ ұ жаттарына тө леуге кепілдік беру; тауцарлар қ ұ жаты мен тауарлар ү шін есеп айрысуғ а келісім немесе кепілділік; ұ сынылғ ан жағ дайларғ а сай шарт жасасу.

Акция – иесіне белгілі бір кіріс алуғ а (дивиденд), басқ аруғ а қ атысуғ а қ ұ қ ық беретін бағ алы қ ағ аз.

Амортизация – негізгі қ орлар қ ұ нының олардың кө мегімен ө ндірілген ө нім мен қ ызмет кө рсетуге біртіндеп ауысуы; тозығ ы жеткен негізгі қ орлардың орнын толтыруғ а арналғ ан мақ сатты ақ ша қ аражатының қ орлануы.

Аннуитет - жылма – жыл қ арызды ө теп жә не процент тө леп тұ ратын мерзімдік мемлекеттік взайм.

Антиципация – белгіленген мерзімге дейін қ арыз міндеттемесі бойынша ақ ша тө леу.

Арбитраж – шаруашылық дауларын шешетін мемлекеттік орган.

Аудитор – акционерлік компаниялардың финанс – шаруашылық қ ызметінің жә йін тексеретін адам, оның тиісті компанияның қ ызметін бақ ылауғ а мемлекеттік органдардан арнайы рұ қ саты болады.

Ә леуметтік Инфрақ ұ рылым – жұ мыс кү шін ұ дайы ө ндіріумен байланысты салалар кешені: денсаулық сақ тау, білім беру, жеке сауда, жолаушылар тасу кө лігі, тұ рғ ын ү й-коммуналдық шаруашылық, қ оғ амдық тамақ тандыру, демалысты ұ йымдастыру жә не т.б. салалары.

Бизнес – кез келген ұ йымдасқ ан, заң ды қ ызмет, оның ө мір сү ру мақ сатының басты нысаны меншік иесінің пайда табуы болып табылады.

Бизнесмен – пайда немесе басқ а да тиімділік ә келетін экономикалық қ ызметтің кез келген тү рімен айналасатын коммерсант, кә сіпкер.

Бил-Брокер – дә стү рлі бағ алы қ ағ аздарды сатып алу-сату бизнесімен айналысатын, комерсант.

Биржа – рыноктың ұ йымдасқ ан нысаны, мұ нда сұ раныс пен ұ сыныс негізінде тауарлармен (тауар биржасы), бағ алы қ ағ аздармен (қ ор биржасы, валюта биржасы) сауда жасайды немесе қ ызметкерлерді жалдаумен (ең бек биржасы) айналысады. Сатушылар мен сатып алушылардың мә млелесу ү шін кездесетін орны.

Болжау – қ оғ ам ө мірінің барлық саласында теория мен практиканы байланыстырып тұ ратын ө те маң ызды тү йін болып саналады.

Бондар – облигациялар; белгігі бір ақ ша сомасын алдағ ы жылдың белгілі мерзімінде немесе зайым кезең і ішінде белгіленген бағ а бойынша процент сомасын графикке сә йкес тө леуге жазбаша берілген уә де.

Брокер – тауарларды, ақ ша номиналдарын немесе акцияларды басқ а біреулердің атынан сатып алатын немесе сатып алатын адам.

Бюджет-мемлекет, жергілікті басқ ару оргондары, кә сіпорын мен мекемелер отбасы немесе жекелеген адм ү шін белгілі бір кезең ге арнап жасалынғ ан ақ шалай кірістер мен шығ ыстардың (тү сімдерді пайдалану) балансы.

Вальвация – шетелдік валютаның қ ұ ндылығ ын, бағ алылығ ын ұ лттық ақ ша ө лшемімен анық тау.

Гратис - " тегін" деген ұ ғ ымды білдіреді. Бұ л термин сауда тә жірибесінде белгілі бір операциялардың немесе кө рсетілетін қ ызметтердің тегін екендігі (тауарлардың тегін ү лгілері жә не т.б.) кө рсету мақ сатында қ олдалынады. Тегін деп аталатын операциялар іс жү зінде айналыс шығ ындарында кү ні бұ рын есепке алынады.

Девальвация – басқ а елдердің валютасымен салыстырғ анда ұ лттық валютаның ресми курсының (қ ұ ны бойынша) тө мендеуі.

Дезавуирование – сенім білдірілген аламның іс-ә рекетімен келіспеушілік туралы, не оның бұ дан былай сенім білдіруші адамның атынан іс-ә рекет жасау, қ ұ қ ынан айырылғ аны туралы мә лімдеу (мысалы, сауда ө кілін дезавуациялау).

Дебентура – алымның қ айтарылуына берілетін кеден куә лігі.

Дебитор – борышкер, кә сіпорындарғ а, ұ йымдарғ а, мекемелерге ақ шалай қ арыздар адам немесе заң ды ұ йым.

Демонетизация– заң жолымен немес ә кімшілік ө кімімен монетаны ақ ша тү ріндегі қ ызметінен айырып, оны айналыстан шығ ару. Демонетизацияланғ ан монета оның қ ұ рамындағ ы металдың қ ұ нымен немесе қ андай да болсын басқ а бір қ асиеті арқ ылы (сиректігі, тарихи қ ұ ндылығ ы жә не тб) бағ аланады.

Деноминация – елде ақ ша айналысын реттеу, есеп айырысуды оң айлату мақ сатымен ескі ақ ша белгілерін белгіленген ара қ атынас пен жаң а ақ ша белгілерімен айырбастау жолымен ұ лттық ақ ша бірлігін ірілендіру.

Депорт – іскерлердің қ ор биржасында айналыстағ ы бағ алы қ ағ аздар қ ұ нының курсын тө мендеу есебінен бағ а айырмашылығ ын алу мақ сатымен жасасатын мерзімдік биржа мә мілесі.

Дилер – биржа немесе сауда делдалдығ ын ө з есебінен жү ргізетін адам (немесе фирма).

Директивалық Кө рсеткіштер – жоспардағ ы негізгі тапсырманы, жоғ арғ ы органның тө менгі органдарғ а, кә сіпорындарғ а бекіткен тапсырманы кө рсетеді.

Дуополия – рынокта бірдей ө нім ұ сынатын екі ө ндірушінің болу жағ дайы - " ішінара монополия ".

Жоспар – алдығ ы белгілі бір мақ сат қ ойып, соғ ан жетудің нақ ты жолдарын белгілеу.

Жоспар Кө рсеткіші– басқ ару шешімінің нақ тылы бір тапсырмасын санмен кө рсету формасы. Жоспарлық кө рсеткіштер ө зінің сыртқ ы белгісіне жә не атқ арар міндетіне байланысты бірнеше топқ а бө лінеді: сандық жә не сапалық; натуралдық жә не қ ұ ндық; абсолюттік жә не салыстырмалық; нормативтік (директивалық) жә не есептік кө рсеткіштер.

Жоспарлау – экономиканың объективті заң дары мен заң дылық тарын зерттеп тү сіне білу жә не оларды саналы тү рде пайдалану арқ ылы ә леуметтік-экономикалық дамудың жоспарларын ғ ылыми негізде дайындау мен олардың орындалуын ұ йымдастыру процесі.

Жоспарлаудың Негізгі Мақ саты – экономикада баланстық ү йлесім мен макроэкономикалық тұ рақ тылық ты қ амтамасыз ету ү шін белгілі бір пропорциялар мен пропорционалдық қ а қ ол жеткізу.

Жоспар Жасау Логикасы – барлық дең гейде жалпымемлекеттік жоспарлауды ә зірлеумен байланысты нақ тылы ә рекеттердің тә ртіпке бағ ындырылғ ан реті.

Индикативті Жоспарлау – жоспарлы кезең дегі мемлекеттік экономикалық саясаттың негізгі мақ саттары мен бағ ыттарына сай міндеттерді, басың қ ыларды, ә леуметтік-экономикалық дамудың индикаторларын қ алыптастыру процесі жә не кө зделген нә тижелерге қ ол жеткізу ү шін ә леуметтік жә не экономикалық жағ дайларғ а ә сер ететін мемлекеттік шараларды анық тау болып табылады.

Имидж – тауардың, кә сіпорынның, елдің т.б бейне белгісі.

Инвестиция – халық шаруашылығ ының ә р тү рлі салаларындағ ы кә сіпорындарғ а ұ зақ мерзімді капитал (ел ішіндегі немесе шетелдегі) жұ мсау.

Инвестор – инвестицияны жү зеге асыратын жеке адам, ұ йым немесе мемлекет.

Инденнитет – щығ ындардың орнын толтыру, ө теу (кө бінесе халық аралық тұ рғ ыда).

Институттық Инфрақ ұ рылым – экономиканы макроэконмикалық реттеуді жү зеге асырушы салалар мен қ ызмет сфераларының кешені. Оғ ан мемлекеттік ақ парат, несиелік-қ аржылық сфера жә не т.б. жатады.

Картель – монополия нысандарының бір тү рі, рынокқ а монополиялық ү стемдік ету жә не барынша пайда табу мақ сатында белгілі бір ө неркә сіп саласы кә сіпкерлерінің бірлесуі.

Коммерсант – сауда мен (оның ішінде жеке саудамен) айналысатын адам

Консалтинг – кә сіпорындардың, фирмалардың, ұ йымдардың, оның ішінде сыртқ ы экономикалық салада олардың экономикалық қ ызметі туралы сатушылар мен сатып алушыларғ а консультация (кең ес) беру.

Консигнант – комисинер (консигнатор) делдалдығ ы арқ ылы шетелге сатылатын тауарлардың иесі.

Коньюнктура – экономиканың белгілі бір кезең індегі жағ дайын кө рсететін жиынтық белгілер.

Кө лік Жү йесі – тасымалдау жұ мыстарын атқ аруда бірімен-бірі тығ ыз байланысты болатын ә ртү рлі кө лік тү рлерінің кешені.

Лизинг – арнаулы қ аржы (лизинг) компаниясының делдалдық етуімен машиналарды, жабдық тарды, жылжымайтын мү ліктерді жә не негізгі капиталдың басқ а да элементтерін сатып алуды қ аржыландырудың ө зіндік нысаны.

Менеджер – жалдамалы кә сіби басқ арушы; ө ндірісті басқ ару жө ніндегі маман.

Менеджемент - ө ндірісті басқ ару - ө ндіріс тиімділігін арттыру пайданы молайту мақ сатында жасалып, қ олданылатын ө ндірісті басқ арудың нысандары мен принциптерінің ә дістерінің қ ұ ралдарының жиынтығ ы.

Натуралдық Кө рсеткіштер – ұ дайы ө ндіріс процесінің физикалық ө лшем бірліктермен ө лшенетін жақ тарын кө рсетеді, мысалы, ө ндірілген ө нім кө лемі (салмағ ы, ұ зындығ ы бойынша).

Ө ндірістік Инфрақ ұ рылым – ө ндіріс процестерінің тікелей сыртқ ы жағ дайларын қ амтамасыз ететін салалар кешені. Оғ ан жү к тасу кө лігі, кө терме сауда, электрмен, газбен, сумен қ амтамасыз ету, қ ойма щаруашылығ ы, байланыс, информацияны ө ң деу салалары жә не іскерлік қ ызметтер сферасы жатады.

Сандық Кө рсеткіштер – жоспардағ ы тапсырманың сандық белгісін кө рсетеді. Олар кө лемдік жә не сандық болып екіге бө лінеді. Кө лемдік кө рсеткіштер, мысалы, ө ндірілген ө німнің кө лемін кө рсетсе, тармақ тық (сандық) кө рсеткіштер мектептердің, кітапханалардың т.б. санын кө рсетеді.

Стратегиялық Жоспарлау – кө птеген мемлекеттер, ірі жә не орта компаниялар соң ғ ы кездері кең інен қ олданып жү рген арнаулы білім (қ ызмет) саласы.

Swot – ағ ылшын ә ріптерінің аббревиатурасы. Қ азақ тілінде кү шті (ұ тымды) жә не ә лсіз жақ тар, мү мкіндіктер мен қ атерлер мағ ынасын береді. Ол сыртқ ы жә не ішкі жағ дайларды жү йелеу негізінде алғ а қ ойғ ан мақ саттарғ а жету стратегиясын жасау ү шін қ олданылады.

Экономикалық Болжау– экономикалық прогностиканың барлық ә діс-тә сілдерін, қ ұ ралдарын қ олдануғ а жә не экономикалық қ ұ былыстарды зерттеудің ғ ылыми ә дістемелеріне негізделген экономикалық болжамдар жасау процесі.

Экологиялық Инфрақ ұ рылым – адам тіршілігінің зиянды жақ тарының қ оршағ ан ортаны қ орғ ау, қ оғ ам ө ндірісі дамуының экологиялық жағ дайларын қ амтамасыз ету сфералары мен инженерлік қ ұ рылыстардың кешені.

Экономикалық Пропорциялар – ө ндірістің ә р тү рлі элменттері (машиналар, қ ұ рал-саймандар, шикізат жә не материалдық қ орлар жұ мыс кү ші) арасындағ ы, ә р тү рлі ндіріс салаларының ө нім кө лемдері арасындағ ы, тү птеп келгенде ө ндіріс қ ұ рылымдары мен тұ тыну кө лемдері арасындағ ы белгілі сандық қ атынастар.