Теміржол телімдері мен полигондарыныҢ жҰмыс технологиясы

1.5.1. Пойыздардың жү ріс графигі – телімдердің жұ мыс технологиясының негізі

График теміржол кө лігінде пойыздар жү рісін ұ йымдас­тыру негізі болып табылады. Ол теміржолдың бү кіл бө лім­ше­лерінің жұ мысын біріктіреді, пойыздардың аралық ­тарда жү ру ретін, ә рбір бө лім бекетіне келу жә не одан жө нелту уақ ытын, аралық тардағ ы жү ріс жылдам­дығ ын, станцияларда аялдау нормаларын айқ ындайды. Жү к жә не жолаушылар тасымалдау кө лемін толығ ымен игеруге мү мкіндік беретін жү ріс кө леміне қ арай график жасалады.

Станциялардың, деполардың, тартым станцияларының, техни­калық тексеру қ осындарының жә не теміржолдың басқ а да бө лімшелерінің технологиялық жұ мыс ү рдісін дұ рыс ұ йымдастыру жә не дә л орындау арқ ылы пойыздар­дың графикпен жү рісі қ атаң сә йкестікте қ амтамасыз етіледі. График бойынша пойыздарды қ абылдауғ а, жө нел­туге жә не олардың станциялар мен аралық тардан жү ріп ө туіне, пойыз­дармен техникалық операциялар жасауғ а жұ мсалатын уақ ыт нормалары, сондай-ақ бір бағ ытта жү ретін пойыздар ара­сын­дағ ы интервалдар пойыздардың жү ріс қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету талаптарына сай болуы тиіс.

1.5.2. Пойыздар жү рісінің график торы

Жү ріс графигі дегеніміз пойыздардың уақ ыт пен кең істік­тегі жү ріс сызығ ының координаталар осьтерінде график­тік бейнеленуі болып табылады.

Пойыздың t уақ ыт ішінде б -дан а -ғ а дейін жү ріп ө ткен ара­лық қ а­шық тығ ы l; жолдың ә р­бір телім­дерінде аялдау­дан ке­йін екпіндеуге, жыл­­дамдық ты ү детуге жә не баяулатуғ а жұ м­салатын уақ ытты, аялдау алдын­да жылдам­дық ты азайтуғ а жұ мсала­тын уақ ытты ескергендегі пойыздың нақ ты жү рісі 1.5.1-суретте ү зік сызық пен (1-нұ сқ а) кө рсетіл­ген. Тар­тым кү ші есептеулерінде бұ л сызық пойыз жү рісі уақ ы­ты­­ның қ исық сызығ ы деп аталады. Соны­мен қ атар 1.5.1-су­ретте пойыз жү рісінің сызығ ы осындай жұ м­салғ ан уақ ыт пен ерекшеліктерді ескерместен, тұ тас сызық ­пен (2-нұ сқ а) кө рсетілген, яғ ни пойыздың жү рісі шартты тү зу сызық пен бейнеленген (оны кейде пойыздың жү ріс ізі немесе график тіні деп атайды), ол бү кіл аралық бойымен біркелкі жү ріс жасауғ а сай келеді. Жү ріс графигін жасауда екінші нұ сқ аны пайдаланады.

1.5.1-сурет. Пойыз жү рісінің графиктік бейнеленуі

Пойыздың жү ріс сызығ ының тиісті бө лім бекетінің осін қ иып ө туіне қ арай пойыздың ә рбір бө лім бекетінен жү ріп ө ту (келу, кету немесе тоқ тамай жү ріп ө ту) уақ ыты анық та­лады, ол тұ тас ондық тан асатын минуты кө рсетілген цифр­мен белгіленеді. Пойыздардың келу, кету немесе тоқ тамай жү ріп ө ту уақ ытын пойыздың жү ріс сызығ ы мен бө лім бекеті­­нің осі тү зетін доғ ал бұ рышқ а жазады. Пойыз­дың станцияғ а қ абылданғ ан уақ ытының ондық тан артық бө лiгi оның қ абылданғ ан жағ ындағ ы доғ ал бұ рышқ а қ ойылады. Пойыздың станциядан жө нелтiлген немесе тоқ та­май ө ткiзiлген уақ ытының ондық тан артық бө лiгi, оның алдындағ ы ара­лық ­­тағ ы доғ ал бұ рышқ а қ ойылады (1.5.2-сурет).

1.5.2-сур. Жү рiс графигiнде цифрларды қ ою тә ртiбi

Графикте тақ пойыздарды жоғ арыдан тө мен қ арай, ал жұ п пойыздарды тө меннен жоғ ары қ арай сызады. Пойыздың жү рiс iзiнiң кө лденең оське тү сiрiлген проекциясы, оның аралық та жү рген уақ ытын кө рсетедi.

График сызғ анда пойыздың аралық тағ ы тоқ тамай жү рген уақ ытына, оның тоқ тау кезiндегi баяулауғ а , жү ру кезiн­дегi екпiндеуге қ ажет қ осымша уақ ыты қ осылады.

1.5.3-сурет. Пойыздардың жү ріс сызығ ын бейнелеу: а – даражолды аралық тарда; б – қ осжолды аралық тарда

Даражолды телімнің ү ш аралығ ы арқ ылы жұ п жә не тақ санды пойыздардың жү ріс сызығ ын график торында бейнелеу ү зіндісі 1.5.3, а-суретте кө рсетілген.

Пойыздарды бұ лайша бейнелеу мынаны білдіреді: № 2201 тақ санды пойызы А станциясынан 0 сағ ат 00 минутта жө нелтілген, а бекетінен 0 сағ ат 25 минутта ө ткен, б бекетіне 0 сағ ат 46 минутта келген, осы бекетте 6 минут аялдап, № 2202 пойызымен кездесіп айрылысқ ан соң 0 сағ ат 52 минутта жө нелтілген жә не в бекетіне 1 сағ ат 17 минутта келген; № 2202 жұ п санды пойызы в бекетінен 0 сағ ат 28 минутта жө нелтілген, б жә не а бекеттерінен тоқ тамай ө тіп, А станциясына 1 сағ ат 33 минутта келген. Егер пойыздың осы бекетке келу, кету немесе жү ріп ө ту уақ ыты сағ аттық немесе 10 минуттық вертикаль сызық пен сә йкес келетін болса, онда бұ л сызық қ а оны нө л шамасына ү зіп 0 цифры қ ойылады.

Осы аралық қ а бір пойыздың келу жә не екінші пойыздың кету уақ ытын белгілеуде, 10 минуттық интервалдың бір аралығ ында цифрларды қ атар жазу керек; егер бұ л цифрлар қ атар жазуғ а сыймайтын болса, оларды вертикаль бағ ытта ығ ыстыра орналастыру қ ажет.

10 минуттық интервалдар аралығ ында цифрларды олар­дың шамасына қ арай жазу керек. Мысалы, № 2202 пойыз А станциясына 1 сағ ат 33 минутта келді, 3 цифрын 30 минут­тық вертикаль сызық қ а жақ ындатып, бү кіл аралық тан шамамен 1/3 қ ашық тық та сағ аттық периодтың 30 жә не 40 минуттық бө ліктерін кө рсететін тік сызық тардың арасына жазу керек. Осығ ан орай, пойыздың жү ріс сызығ ының жазық сызық пен қ иылысу нү ктелері график торында пойыздың белгілі бір бө лім бекетіне келу, кету немесе жү ріп ө ту уақ ытына сай келетін жерде кө рсетілуі тиіс.

Қ осжолды аралық тардағ ы пойыздардың жү ріс графигінің ү зіндісі 1.5.3, б-суретте кө рсетілген. Қ осжолды телімдер­дегі пойыздардың жү ріс сызығ ын бейнелеу жә не цифрды график торында жазу тә ртібі даражолды аралық тардағ ы­дай. Алайда, аралық тарда екінші басты жол болғ андық тан, жұ п жә не тақ санды пойыздардың жү ріс сызық тары ө зара бө лім бекеттерінде де, сондай-ақ аралық тарда да қ иылысуы мү мкін.

Пойыздардың жү рісін нақ ты жазу жә не бейнелеу ү шін графиктің стандарт­тық масштабтық торы жасалады. Уақ ытты сағ аттық периодпен бейнелеу график торының негізгі элементі болып табылады (1.5.3-сурет).

Сағ аттық уақ ыт периоды 10 минуттық вертикаль сызық ­тармен бірдей алты бө лікке бө лінеді. Сағ аттың басталуы мен аяқ талуын қ алың сызық пен, сағ аттар арасындағ ы он минуттық интервалдарды – жің ішке сызық пен жә не жарты сағ атты білдіретін сағ аттық периодтың ортасы – ү зік сызық пен кө рсетіледі. Пайдала­нуғ а қ олайлы ә рі кө рнекі болуы ү шін 0, 6, 12, 18, 24 сағ ат­тық сызық ­тарды басқ а­лары­­нан гө рі жуандау етіп сызады.

Сонымен, 24 сағ аттық уақ ыт периоды тә уліктік график торының негізгі бө лігін қ ұ райды. График торында жү ргізіл­ген кө лденең сызық белгілі бір бө лім бекетін (бө лім бекетінің осін) білдіреді, ал телімдегі аялдама қ осыны ү зік сызық пен кө рсетіледі. Автоблокировкадағ ы ө тпелі бағ даршамдар бө лім бекеттері болып саналғ анымен, график торында арнайы бейне­ленбейді.

График торының негізгі бө лігінің бү йірлерінде телімнің техникалық сипаттамасы туралы жә не пойыздардың жү ріс графигін жасау ү шін қ ажет болатын мағ лұ маттарды жазу ү шін орын қ алдырады.

Негізгі мағ лұ маттарды график торының оң жә не сол жағ ын­дағ ы вертикаль бағ аналарғ а орналастырады.

1.5.3. Пойыздарды нө мірлеу

Ә рбір пойызғ а белгілі бір нө мір беріледі. Солтү стіктен оң тү стікке жә не шығ ыстан батысқ а қ арай жү ретін пойыз­дарғ а тақ нө мір, ал оң тү стіктен солтү стікке жә не батыстан шығ ысқ а қ арай жү ретін пойыздарғ а – жұ п нө мір беріледі.

Пойыздарды нө мірлеуді тасымалдаудың санаты мен тегіне қ арай жү ргізеді. Нө мірлер пойыздарды қ ұ растыру станцияларында беріледі жә не баратын, сұ рыпталатын немесе жү ріс бағ дары ө згертілетін станцияғ а дейінгі бү кіл жү ріс бойында сақ талады.

Берілген нө мір телімдік немесе сұ рыптау станцияларына іргелес жатқ ан аралық тардағ ы пойыздың жү ріс сызығ ының ү стіне қ ойылады.

Жү ріс графигінде тақ пойыздардың жү ріс сызығ ын жоғ а­ры­дан тө мен қ арай, жұ п пойыздарда – тө меннен жоғ ары қ арай жү ргізу керек.

Ә р тү рлі санаттағ ы пойыздар былайша нө мірленеді: