Кембридж бағдарламасы үсынған білім беру мен білім алудағы жаңа әдіс-тәсілдер

Ұ стаздың биігі ойлана қ арасаң биіктей береді, ү ң іле қ арасаң, терең дей береді, қ ол созсаң қ арсы алдың да, айналсаң артың да тұ рғ андай» – деп Сократ айтқ андай Егеменді еліміздің алдың ғ ы қ атарлы отыз мемлекеттің қ атарына қ осылуғ а табандылық пен жылжу саясаты қ оғ амымыздың барлық саласында тү бегейлі ө згерістер енгізіп, жаң а талаптар қ ойылып отыр. Соның ішінде болашақ ұ рпақ қ а ә лемдік дең гейде білім беру мақ сатына орай білім мазмұ нына жаң аша қ арау – басты міндеттердің бірі. Қ азіргі кезде білім берудің жаң а жү йесінің жасалынуы, білім мазмұ ны мен ә діс-тә сілдерінің жаң аруы бә секелестікке қ абілеті мол, шығ армашылық бағ ытта ең бектенетін, ой қ абілетімен ерекшеленетін азаматты тә рбиелеуді кө здейді.
Сапалы білім – ел болашағ ын айқ ындайтын басты кө рсеткіш болып табылады. Бү гін мектеп партасында отырғ ан бү лдіршіндер ертең ел тағ дырын шешетін азаматтар. Олардың сапалы білім алуын бү гін қ амтамасыз ету –мұ ғ алімнің басты міндеті.
«Тегінде адам баласы адам баласынан ақ ыл, білім, ар, мінез деген қ асиеттерімен озады», -деп Абай атамыз айтқ андай, озық ойлы білімдар адамдар заманның, қ оғ амның дамуына, ө згеруіне ү лесін қ осып келеді. Осындай қ оғ амдық ә леуметтік мә дени ө згерістер, дамулар мектептің оқ ыту процесіне ә сер ететіні сө зсіз. Кез келген оқ ыту белгілі мө лшерде адамды дамытады. Оқ итын пә н қ аншалық ты жаң а, бағ алы болса да, мұ ғ алімнің шеберлігі қ андай жоғ ары болсын, мұ ғ алім мен оқ ушының ө з белсенділігін туғ ыза алмаса, берген білім кү ткен нә тиже бермейді. Оқ ушының адам ретінде қ алыптасуы белсенділік арқ ылы жү зеге асады. Жаң а технологияның басты мақ саттарының бірі – баланың оқ ыта отырып, ой еркіндігін, белсенділігін, ізденімпаздығ ын қ алыптастыру, ө з бетінше шешім қ абылдауғ а дағ дыландыру.
Егеменді еліміздің ертең гі тізгінін ұ стар иесі - бү гінгі жас ұ рпақ. Егеменді еліміздің ең сесі енді кө теріліп, тә уелсіз ел атанып, тө бемізге ту тігіп, тіліміздің мә ртебесі артып, ә лемге атымызды танытып жатқ ан кезең де ұ лттың, елдің болашағ ы – жас ұ рпақ тә рбиесіне де мық ты кө ң іл бө лінуі қ ажет.
Осы егеменді, тә уелсіз Қ азақ станда ө ркениетке бастар жолдың бастауы – мектеп десек, мектептің басты тұ лғ асы, жү регі – мұ ғ алім.
Мектеп жұ мысы мен оқ ушы жетістіктерін ө рістетудегі негізгі тұ лғ а – ұ стаз болғ андық тан, ал сол ұ стаз заман талабына сай болуы ү шін - ә рқ ашан ізденуді, білімдерін жетілдіруді, жан-жақ ты, білікті болуды талап етеді.
Ұ лы ағ ылшын ағ артушысы Уильям Уарт жай мұ ғ алім хабарлайды, жақ сы мұ ғ алім тү сіндіреді, керемет мұ ғ алім кө рсетеді, ұ лы мұ ғ алім шабыттандырады деген екен. Ал XXI ғ. нағ ыз ұ стазы қ андай болмақ, кә зіргі заманда Егеменді еліміз тә уелсіз жеріміздің болашағ ы жас ө сіп келе жатқ ан ұ рпақ қ олында. Сол ұ рпақ ты тә рбиелеуде ұ стаздар сан тү рлі ә діс тә сілдер қ олдануда. Кә зір таң да мұ ғ алімдер алдында білім жү йесін, заман талабына сай ү йлестіре, жаң а ү лгіде жү ргізу міндеті туындап білімге бү кіл оқ у-ә дістемелік жү йеге жаң а талаптар қ ойылуда. Бұ л дегеніміз мұ ғ алімге білім берудің тиімді жолдарын қ арастыру деген сө з. Мұ ғ алаімнің білім беруі мен оқ ытудың кә зіргі замандағ ы ә дістері негізгі жеті модульге бө лінеді:
Бізге ұ сынылып отырғ ан осы курстың негізгі бағ дарламасы - мұ ғ алімнің білім беруі мен оқ ытудағ ы ә дістерін ө згертудегі жаң а бастама, яғ ни бұ л бағ дарламаның басым бө лігі сындарлы оқ ыту теориясының негіздерін қ амтығ ан. Бұ л теория оқ ушылардың ойлануын дамытуда олардың бұ рынғ ы алғ ан білімдері мен жаң а немесе сыныптағ ы тү рлі дерек кө здерінен, мұ ғ алімнен, оқ улық тан жә не достарынан алғ ан білімдерімен ө зара ә рекеттесуі жағ дайында жү зеге асады деген тұ жырымғ а негізделген. Мұ ғ алаімнің білім беруі мен оқ ытудың кә зіргі замандағ ы ә дістері негізгі жеті модульге бө лінеді:
Ø Білім беру мен білім алудағ ы жаң а тә сілдер.
Ø Сыни тұ рғ ыдан ойлауғ а ү йрету.
Ø Білім беру ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау.
Ø Білім беруде ақ параттық -коммуникациялық технологияларды пайдалану.
Ø Талантты жә не дарынды балаларды оқ ыту.
Ø Оқ ушылардың жас ерекшеліктеріне сә йкес білім беру оқ ыту.
Ø Білім берудегі басқ ару жә не кө шбасшылық.
Осы курста біз аталғ ан жеті модульдің сабақ та қ арастырылғ ан идеялары мен байланысын қ арастырдық.
Білім беру мен білім алудағ ы жаң а тә сілдер- бұ л жеті модульда қ арастырылатын білім беру мен білім алудағ ы жаң а тә сілдері, сонымен қ атар «Диалог негізінде оқ ыту жә не оқ у» жә не «Қ алай оқ ыту керектігін ү йрету» деген атауларғ а негіз болып, соны кең інен қ арастыратын модуль. Білім беру мен білім алу барысында оқ ушылардың ө зара білім алмасуын, оқ ушымен мұ ғ алімнің арасындағ ы байланыстың негізгі қ ұ ралы бұ л- диалог екенін мең зейді. Яғ ни, осы диалог сабақ барысында тиімді қ олданылса, оқ ушылар ө здерінің ойларын, кө зқ арастарын жан-жақ ты, еркін айтуына, дамуына кө мектеседі. Ал «Қ алай оқ ыту керектігін ү йрету» оқ ушылардың алғ ан білімдерін есте сақ тап, қ осымша ө здігінен ізденіп оқ уғ а, яғ ни, білім жинау жауапкершілігін тү сінуге мұ ғ алім қ андай іс-ә рекет жасауын қ арастырады.
Сыни тұ рғ ыдан ойлауғ а ү йрету- оқ ушылардың да, мұ ғ алімдердің де білім алу
жә не білім беру процесінде кез-келген мә селені талқ ылауды, басқ алардың идеяларын ой елегінен ө ткізіп, сыни тұ рғ ыдан қ арау. Сыни тұ рғ ыдан ойлау- бақ ылау мен тың дау арқ ылы дә лелдер жинастыру, шешім қ абылдамас бұ рын саналы оймен қ орытындылау дағ дыларын дамытуды қ арастыратын модульдің 1, 3, 5, 6 тү рлерін қ амтығ ан. Сыни тұ рғ ыдан ойлау кө бінесе қ арсы пікір айтуғ а, баламалы шешімдерді қ абылдауғ а, ойлау жә не іс-ә рекетімізге жаң а немесе тү рлендірілген тә сілдерді енгізуге дайын болуғ а ұ йымдастырылғ ан қ оғ амдық ә рекеттерге жә не басқ аларды сыни тұ рғ ыдан ойлауғ а баулуды білдіреді.
Білім беру ү шін бағ алау жә не оқ уды бағ алау – оқ ыту процесінде балалар ө здерінің тү сініктерін қ ұ ра алатын белсенді оқ ушылар болатын болса, онда мұ ғ алімдер мен оқ ушылар ү шін осы тү сініктің мә нін білу аса маң ызды, себебі ол оқ ыту барысында ілгері қ адамдарын айқ ындау мен оғ ан қ олдау кө рсету ү шін қ ажет ұ ғ ым болып табылады. Модульдің бұ л тү рінде – мұ ғ алімдер мен балалар ү шін ө здерінің қ андай мақ сатқ а жетуді кө здейтінін, мақ сатқ а жету ө лшемдерін тү сіну не ү шін керек екенін білу маң ызды.
Білім беруде ақ параттық -коммуникациялық технологияларды пайдалану оқ ушыларғ а ғ ылыми ұ ғ ымдарды тү сіндіруді жә не олардың қ абылдауын, тү сінуін жең ілдетуге мү мкіндік беріп, мұ ғ алімдерге сабақ беруде кө мектесетін маң ызды қ ұ рал болып табылады. Ақ параттық -коммуникациялық технологиялардың дамуы білімді бағ алау жә не пайдалану жү йесін де уақ тылы ө згертіп отыруды талап етеді. Осығ ан байланысты білім беруде қ олданылатын ә діс-тә сілдер, ә дістемелер, технологиялар жаң артылып отырады. Сондық тан оқ ыту барысында осы технологияларды тиімді қ олдануды қ ажет етеді. Сабақ процесіне ақ параттық -коммуникациялық технологияларды енгізген кезде, теориялық жә не тә жірибелік білімдердің бү ртұ тастығ ы оларды ойланып қ олдануды қ амтамасыз етеді, ал бұ л оқ у жә не оқ ыту ү дерістерін жақ сартуғ а жағ дай жасайтын болады. Мектептегі технологияларғ а мыналар жатады:
• Теледидар бағ дарламалары;
• Сандық теледидар;
• Интернет;
• Ұ ялы телефон;
• Ұ тқ ыр қ ондырғ ылар;
• Компьютер/ ноутбук.
Қ азақ станның жан-жақ ты дамып, кө ркеюі ү шін талантты да қ абілетті оқ ушыларды тауып, оларды білім беру барысында дамыту ө те маң ызды. Талантты жә не дарынды балаларды оқ ыту – мұ ғ алімдерден едә уір кү рделі ойлауды, талқ ылауды жә не мұ қ ият жоспарлауды талап етеді. Дарындылық пен қ абілеттіліктерді мұ ғ алімдер, ата-аналар, топтың басқ а мү шелері немесе балалардың ө здері айқ ындай алады. Балалардың қ абілеттіліктерін, біліктілігін, ә леуетті мү мкіндіктерін кө рсету ү шін оларғ а жағ дай туғ ызу қ ажет жә не де бұ л олардың ерте жасында олар ү шін ө те қ иынғ а соғ уы мү мкін. Жоғ ары дең гейлі қ абілеттері бар оқ ушыларды табуғ а арналғ ан бес ө лшем:
• Жады жә не білім – тамаша жады жә не ақ паратты қ олдану;
• Ақ паратты пайдалану – тү йінді идеяларды анық тай білу, тү рлі кө здерден алынғ ан ақ параттарды таң дай жә не тиісінше ө ң дей алу қ абілеті;
• Ойлау жылдамдығ ы – олар жоспарлауғ а кө п уақ ыт жұ мсауы мү мкін, бірақ шешімдерге тез келеді;
• Проблемаларды шешу – олар ақ паратқ а қ осымшаларды енгізеді, сә йкессіздікті кө рсетеді, мазмұ нын тез тү сінеді;
• Қ иындық қ а қ ызығ ушылық – қ ызығ ушылық ты арттыру ү шін олар аса қ иын ойындарғ а жә не тапсырмаларғ а ұ мтылады.
Оқ ыту барысында ә р оқ ушыны жан-жақ ты зерттей келе мұ ғ алім осы ө лшемдерге дә л келетін оқ ушыны тауып, жә не де сол ө лшемдерді ө згертуге, қ олдануғ а болатын тиімді, ә р қ илы тапсырмалар қ олдану керек.
Оқ ушылардың жас ерекшеліктеріне сә йкес білім беру – бұ л модуль талантты жә не дарынды балаларды оқ ыту тақ ырыбымен тығ ыз байланысты, себебі екі модуль де оқ ушылардың қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыруғ а бағ ытталғ ан сараланғ ан оқ ытуғ а қ атысты болып отыр. Оқ ушылардың жас ерекшеліктеріне сә йкес білім беру жә не оқ у балалар дамуында оқ удың қ олжетімділігі дә режесін анық тайтын кезең деріне қ атысты «Білім беру мен оқ ытудағ ы жаң а тә сілдер» модулімен тығ ыз байланысты. Ә ртү рлі жастағ ы балаларда байқ алатын метасана (тұ лғ аның ө зін-ө зі тануы жә не ө з когнитивтік ү дерістері мен стратегиясын қ арастыру) дең гейіне, балалардың жас шамасына бейімделген сындарлы диалогті ынталандыру стратегиясы да ә р жастағ ы балалар мү мкіндігіне сай беріледі.
Білім берудегі басқ ару жә не кө шбасшылық – білім берудің кез келген жү йесіндегі тұ рақ ты даму мен ө згерістердің сырттан енгізілуі мү мкін емес, олар нақ ты сыныптардағ ы мұ ғ алімдердің тә жірибесі мен тү сініктеріндегі ө згерістерден бастау алуы керек деген тұ жырымғ а саяды. Бағ дарламаның негізгі идеясын сыни тұ рғ ыдан бағ алау, ө згерту жә не тә жірибе мен білім саясатын қ айта бағ алау нә тижесінде мұ ғ алімдер бастамасымен барлық дең гейлерде ө згерістердің іске асырылатынына негізделеді. Білім беру сияқ ты кө шбасшылық та адамның тұ рақ ты дамуына ә келетін негізгі қ абілеті болып табылады. Ө згеріс ү дерісі ө з даму жолында қ олайсыздық пен келіспеушілік тудыруы ық тимал. Мұ ндай кезде ө згеріс ү дерісін басқ ару оң ай емес. Мұ ғ алім ретінде, біз кейде ө зіміздің ә рекет ету мү мкіндігіміз бен кү ш-қ айратымызды жоғ алтып жатқ анымызды сеземіз. Мұ ғ алімнің кө шбасшылығ ын дамытуғ а ә сер етудің ерекше тү рі жауапты қ ызметі бар немесе жоқ мұ ғ алімдер деп анық талуы мү мкін:
• Іс-тә жірибені жетілдіру жұ мыстарын ө з қ олына алуғ а;
• Ө згерістер енгізу ү шін ә ріптестерімен стратегиялық шешімдер қ абылдауғ а;
• Бірігіп жұ мыс істеуде фактілерді жинауғ а жә не қ олдануғ а;
• Кә сіби білімді қ ұ руғ а жә не таратуғ а атсалысуғ а міндетті.
Дамыту жұ мыстарын зерттеумен шатастыруғ а болмайды. Мұ ғ алім – дамыту жұ мысының кө шбасшысы болып табылады.
Ұ лыбританияда жү ргізілген зерттеулерде оқ ушылардың оқ ыту мен білім берудегі пікірлеріне назар аударылғ ан. Мектептерге барғ ан сайын «Оқ ушы ү ніне» кө бірек кө ң іл бө лініп келеді. Джин Раддок «Оқ ушы ү нінің» белгілі жақ таушысы ретінде «Оқ ушылармен пікірлесудің мақ саты – қ абылдаушының кө зқ арасы тұ рғ ысынан алғ анда оқ удың не екендігін тү сіну, жекелеген оқ ушылар мен топтар ү шін оқ уды қ алай жақ сарту» екендігін жазады.
«Қ алай оқ удың жолын ү йрену» бойынша жү ргізілген ауқ ымды зерттеу барысында Кембридж университетінің зерттеушілері «Оқ ушы ү ні» жобасы бойынша жұ мысқ а тартылды. Бұ л жобада оқ ушылармен мектеп ө міріне байланысты кө птеген мә селелер, соның ішінде мадақ тау мен жазалау жү йесін ө згерту сияқ ты тақ ырыптар бойынша кең есті. Сонымен қ атар, топты жылдық жоспарлау: ата-аналарғ а арналғ ан кештерді ө ткізу, сыныптағ ы оқ уғ а ық пал ететін немесе кедергі жасайтын жағ дайларды айқ ындау бойынша сұ рақ тар қ ойылды. Зерттеулер кө пшілік оқ ушылардың сыныпты «мұ ғ алімнің аймағ ы» ретінде қ абылдап, оқ у мен оқ ыту туралы сақ тық пен сө йлейтіндігін анық тады. Бастауыш сынып оқ ушылары мұ ғ алімнің ә рекетіне тү сінік беру «олардың жұ мысы емес» деп санады. Алайда, оқ ушылар зерттеушілерге ө зекті педагогикалық проблемалар мен бос сө зділікке жіктей отырып, нені ө згерткілері келетіні туралы ө з пікірлерін жеткізді.
Оқ ушылармен пікірлесу басшылық тың дә стү рлі қ атынасынан ө згеше жә не оқ ушылар мен мұ ғ алімдер арасында ың ғ айсыз жағ дай тудыруы мү мкін кү рделі ү деріс болып табылады. Оқ ушылармен ә ң гімелесу барысында алалық сыз қ арау қ ағ идасын сақ тау маң ызды, барлық оқ ушылар ә сіресе, «ү ндемейтін» жә не «дараланғ ан» оқ ушылардың барлығ ының да пікірлері ескерілуге тиіс. Сондай-ақ, оқ ушылардың пікірлесуді шынайы, оқ у мен оқ ытуғ а байланысты оқ ушыларғ а қ ызық ты жә не маң ызды сұ рақ тарды қ амтиды деп есептеуі маң ызды.
Оқ ыту мә селелері бойынша оқ ушылармен пікірлесу оларда ө зін-ө зі реттеуді дамытуғ а ық пал етеді. Ө з оқ уына бақ ылауды жү зеге асыру, ол туралы пікір айтуғ а, ө з оқ уын жетілдіруге ық пал ете алатындығ ына сенімділік сезімі мектеп пен сынып жұ мысына қ атысты барлық сұ рақ тар бойынша оқ ушылармен пікірлесудің оң салдары болып табылады.
Бізде сыныпта ә ң гімелесуге болмайды деген тү сінік қ алыптасқ ан; мұ ғ алімдерді ә лі кү нге қ атаң кінә лайды (кө біне бірін-бірі кінә лайды). Сыныптағ ы ә ң гімелесуді бақ ылау энергиясы мол оқ ушыларды бақ ылаудың бір тә сілі болып табылады. Аталғ ан бақ ылау тү рі ә рине кө птеген мектептерге қ ажет. Бұ дан басқ а, мұ ғ алімдер сыныпта ә ң гімені пайдалану маң ыздылығ ын тү сінетін, бұ л сонымен қ атар ана тіліне де қ атысты білім саясатын ә зірлеушілердің ә ртү рлі кө зқ арастарымен кездесуі мү мкін. білім беру бағ дарламасының барлық нұ сқ аулығ ында барлық пә н бойынша ә ң гімелесудің маң ыздылығ ына жә не балалардың тіл дағ дысын дамытуғ а сілтемелер бар. Алайда нұ сқ аулық та мынадай маң ызды екі сә т: сыныпта білім беру сапасы ө зара іс-қ имыл ү шін мұ ғ алімдер мен оқ ушылардың ә ң гімелесуді пайдалану тә сіліне байланысты болатыны жә не егер оқ ушылар ү шін бірлесіп оқ удан пайда алу қ ажет болса ә ң гімелесу дағ дысын тікелей оқ ыту талап етілетіні жеткілікті дең гейде тү сіндірілмейді. Дегенмен мұ ғ алімдер пә нді мең геруде оқ ушылармен ә ң гімелесуді қ олдану қ ажеттілігінен хабарсыз болуы мү мкін.
Біздер, мұ ғ алімдер ү шін ә ң гімелесу ө з кә сібіміздің басты қ ұ ралы болып табылады, алайда біз оқ ушылармен ө зара ә рекет жасауда осы қ ұ ралды ә ң гімені пайдаланғ андай (немесе одан да маң ыздысы, олар қ алай пайдаланатыны) ең жақ сы тә сілмен толық қ анды пайдаланбауымыз мү мкін.
Зерттеулерден сыныпта «диалогтық стратегиялар» ауқ ымын пайдаланудың жақ сы нә тижелерге ә келетіні белгілі болды. Деректер бойынша, мұ ғ алімдер келесі тә сілдерді колданғ ан кезде (немесе кей біреуін) оқ ушылардың белсенділігі артып жә не жақ сара тү скендігі анық талды.
Мұ ғ алім:
• оқ ушылардың идеяларын зерттеу ү шін кейбір «ашық» сұ рақ тарды пайдаланады.
• олар ө здерінің ойлары мен сө здері арқ ылы білімін кө рсететін кезде оқ ушыларды кө термелейді (сондай-ақ мұ ғ алімдер жаң а идеялар ойлап табу ү шін жаң а сө здік қ орын ұ сынады).
• оқ ушылардың материалды ө ң деуіне жә не ө з кө зқ арастарын білдіруіне ұ мтылады, мысалы, 'Сіз бұ л туралы қ алай білдің із? ', 'Неліктен? ', ‘Сіздің тағ ы бірдеме айтқ ың ыз келе ме? ' деген сұ рақ тарғ а жауап бере алып.
• Оқ ушыларғ а кезек бойынша ө з ойларын білдіруге жә не жете тү сінбеушілікті ашуғ а мү мкіндік береді.
• Кейбір оқ ушылардың идеяларын тың дағ анша, сабақ тың материалын тү сіндіруді бастамайды (тү сіндірулер айтылғ анмен жә не олар кө терген проблемалармен байланысты болуы ү шін)
• Оқ ушыларғ а олар кү мә нданатын кезде тез қ озғ алудың орнына сұ рақ қ а мағ ыналы жауапты қ ұ растыруы ү шін жеткілікті уақ ыт береді.
• Тақ ырыпты зерделеу мә ні мен мақ сатын оқ ушылардың тү сінуі ү шін, сынып ауқ ымында талқ ылауды пайдаланады.
• Оқ ушыларғ а тү сіндірулер ө ткізуге, талқ ылау бағ ытын ө згертуге мү мкіндік береді (жә не, мү мкін, тіпті сабақ бағ ытын!).
• Оқ ушылар ү лгілерден ү йренуі ү шін орынды даулар барысында қ арым-қ атынасты жә не оны қ олданудың ү лгілік тә сілдерін қ олданады.
Сыныптағ ы сө йлесуге оқ ушылардың барынша белсенді қ атысу мү мкіндігін беру мұ ғ алімдерге олардың оқ уын бейресми бағ алау ү шін жақ сы мү мкіндік. Алайда, егер мұ ғ алім кө бірек ашық сұ рақ тар беруге немесе сыныпта ө те дә стү рлі ә ң гімелесу тә жірибесі ғ ана болатын сыныптан кең ейтілген жауаптар кү туге тырысатын болса, онда, мү мкін, кү мә нді ү нсіздікті ғ ана естиді (жақ сы жағ дайда). Сыныпта ә ң гімелесу ү шін дұ рыс жағ дай жасау жә не жаң а, ә ртү рлі «негізгі ережелерді» анық тауғ а ә ртү рлі ә ң гімелесу пішіндерін қ алыптастыратын мұ ғ алімге байланысты болады. Бұ нда уақ ыт, ептілік орын алады жә не кейбір табандылық ты талап етеді. Онда бірақ оқ ушылар бір-бірінен ә ң гімелесу арқ ылы ү йренуі мү мкін деген ойғ а келеді. Олар оқ ушылар жаң а ө здерінің алдын ала идеяларын айта бастайды жә не жаң ылысуғ а ә келетін мә селелер туралы айтуғ а сенімді болады. Осылайша, оқ ушылар сыныпта кө мек болатынына толық сенімді болады.
Қ орыта айтатын болсақ. осы жоғ арыдаа айтылғ андардың негізінде сабақ ты жаң а технология ә дістерін қ олдану арқ ылы жү ргізу - оқ ушының ө зін-ө зі дамытуына, ө з біліміндегі олқ ылық тарды ө зі тауып, ө з сұ рағ ына ө зі жауап іздеп жан –жақ ты білім алуын кө мектеседі.
Ә р уақ ытта бала білімін алғ а қ оюшы ұ стаз ү лкен кө рсеткішке қ ол жеткізу жолында талмай талаптанып, шаршамай ең бектенеді. Сол кезде ғ ана еліміз кө кке шарық тап, басқ а елге елді танытады. Елді ө сіретін де, елді тө мен тү сіретін де – білім. Сондық тан қ олда бар амалдарды тиімді пайдана білу сіз бен біздің ү лесімізде, қ ұ рметті ә ріптестер!
Ө з ісіне берілген, жаң алық ты жатсынбай қ абылдайтын, шә кіртінің жанына нұ р қ ұ йып, ө мірге ө зі де бақ ытты болып, ө згелерді де бақ ытқ а жеткізсем деп жү ретін ұ стаз болайық.

Оқ ыту мен оқ у ү дерісінде сындарлы оқ ыту теориясының тиімділігі

Қ азіргі ә лемде болып жатқ ан қ арқ ынды ө згерістер ә лемдік білім беру жү йесін қ айта қ арау қ ажет екендігін паш етті. Қ арқ ынды ө згеріп жатқ ан ә лемде білім саласындағ ы саясаткерлер ү шін де, жалпы мектептер ү шін де, соның ішінде мұ ғ алімдер ү шін де ең бастысы, маң ызды мә селе болып отырғ аны: «ХХІ ғ асырда нені оқ ыту керек?» жә не де екіншісі ол да маң ызды жағ ынан біріншіден еш кем емес. «Мұ ғ алімдер оқ ушыларды ХХІ ғ асырғ а қ алай дайындайды?» Осы мақ сатта Қ азақ стан Республикасы педагог қ ызметкерлерінің «сындарлы оқ ыту теориясына» бағ ытталғ ан дең гейлік бағ дарламасы бойынша біліктілігін арттыру курстарына мұ ғ алімдерді қ атыстыру арқ ылы оқ ыту мен оқ у жү йесін жан жақ ты дамыту ү шін қ ажетті білімдер мен дағ дыларды беру болып табылады. Бұ л мақ сат кү рделі болуымен қ атар, кө п ең бек етуді талап етеді., алайда дұ рыс тә сілдер қ олданылғ ан жағ дайда бү кіл мектеп шең берінде ө згеріс жү ргізілуіне ық пал ете алады. Білім беру саласында қ ол жеткізілген бү кілә лемдік бітімнің мә ні оқ ушылар ү шін білімнің де, дағ дылардың да тең дә режеде маң ызды екендігіне саяды. Заманауи тә сілдің ең негізгі ерекшелігі оқ ушылардың алғ ан білімдерін жай ғ ана иеленіп қ оймай, оларды орынды жерде қ олдана білуіне басты назар аудару болып табылады, ал ХХІ ғ асырда талап етілетін дағ дылардың мә ні осында. Бағ дарлама нә тижесі мұ ғ алімдер оқ ушыларғ а қ алай оқ у керектігін ү йреніп, соның нә тижесінде еркін, ө зіндік дә лел уә ждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір кө зқ арастары жү йелі дамығ ан, сандық технологияларда қ ұ зырлылық танытатын оқ ушы қ алыптастыруғ а даярлау болып табылады. Мектеп ә кімшілігі мен білім беру жү йесін басқ ару органдарының мұ ғ алімдері тиісті ресурстармен қ амтамасыз ету қ ызметінен гө рі, оқ ушыларды тә рбиелеу, дамытуғ а бағ ытталғ ан мұ ғ алімнің сыныптағ ы кү нделікті жұ мысы оқ ыту ү дерісі мен оқ ушылардың оқ у нә тижелеріне оң ық пал етеді.(Barber and Moursahad, 2007). Мектеп жұ мысы мен оқ ушы жетістіктерін ө рістетудегі негізгі тұ лғ а мұ ғ алім.(Strong Ward & Grant 2011)
Дү ние жү зіндегі кө птеген мұ ғ алімдердің іс тә жірибесінен тұ рақ ты орын алғ ан оқ ыту жұ мысын ұ йымдастыру мен жоспарлаудың негізгі қ ағ идаттарын қ олдану орында да нә тижелі екендігін дә лелдейтін фактілер бү гінгі таң да ғ ылыми педагогикалық ә дебиетте жеткілікті дең гейде кездеседі.
Қ ұ зырлы мұ ғ алімдердің қ асиеттері, икемдіктері жә не олардың жұ мыс тә ртібі туралы зерттеулерден білуге болады. Кә сіби біліктілік пен білім жай қ абылданбайды, мұ ғ алімдер оны ө з қ олымен жасайды. Адамгершілік мақ сатты кө здейтін мұ ғ алімдер ө здерінің ә ріптестері мен айналасындағ ыларғ а ә сер ету ү шін, кө шбасшылық қ асиеттерді кө рсетеді. Олардың кө ң ілінде ү немі кө ң ілге сай оқ ыту тұ рады.(Frost, 2011) Ә ріптестеріне ық пал ету ү шін, сондай ақ оқ ыту мен оқ удың дамуына қ олдау кө рсету ү шін қ ұ зырлы мұ ғ алімдер коучинг пен тә лімгерлікке жү гініп, басқ а мұ ғ алімдердің идеяларын жү зеге асыруғ а қ олдау кө рсетіп, ө з тә жірибелерін зерделеумен айналысады. Сонымен ү шінші дең гей бағ дарламасы қ ұ зырлы мұ ғ алімдердің қ асиеттерін, икемдіктері мен жұ мыс тә ртібін дамытуғ а бағ ытталғ ан болса, екінші дең гей бағ дарламасы берілген мазмұ нғ а қ осымша, ө з ә ріптестеріне ық пал етуге қ ажетті тә лімгерлік дағ дыларын дамытуды мақ сат етеді. Бұ ларғ а қ оса Бірінші дең гей бағ дарламасы ә ріптестеріне бү кіл мектеп жағ дайында коучингті (сө збе сө з дайындау, жаттық тыру; ә ріптестердің қ ұ пия, белсенді жә не жасампаз ө зара ә рекеттестік ү дерісі) коуч іске асыруды ү йрететін кө шбасшыларды дайындауғ а арналғ ан. Қ азіргі ақ параттық қ оғ амда табыспен ө мір сү ру ү шін балалар мен жасө спірімдер мә н жайды тү сініп, тә уелсіздік алу мақ сатында белсенді, сындарлы оқ удың тиімді тә сілдеріне тартылуы қ ажет. Оқ уды дербестендіру жә не даралау қ ажеттігі кү н санап ө суде, олар оқ ушылардың ә ртү рлі топтарына инклюзивті жә не сезімталдық пен білім алуғ а мү мкіндік бере алады. Ө з кезегінде, мектеп кө шбасшыларына педагогикағ а ө згеріс енгізу ү шін жаң аша оқ ыту тә жірибесін жү ргізуге мү мкіндік алу мақ сатында педагогикалық жаң а нысандарын игеруге мү мкіндік береді.
Аталғ ан теория оқ ушылардың ойлауын дамыту олардың бұ рынғ ы алғ ан білімдері мен жаң а немесе сыныптағ ы тү рлі дерек кө здерінен, мұ ғ алімнен, оқ улық тан жә не достарынан алғ ан білімдерімен астастырыла жү зеге асады деген тұ жырымғ а негізделеді. Дайын білімді беруге негізделген «дә стү рлі» стиль арқ ылы алынғ ан білім оқ ушылардың жинақ тағ ан ө зге білімдерімен тиімді сің ісе алмайды, сондық тан механикалық тү рде есте сақ тау, ү стірт білім алу жағ дайлары орын алады. Дә стү рлі оқ ытудан алынғ ан механикалық тү рде есте сақ талғ ан мә ліметтерді емтихан кездерінде ұ тымды пайдалануғ а болады, бірақ мә н мағ ынасы терең мең герілмей, жай ғ ана жатталғ андық тан, тақ ырыпты оқ ыту аяқ талғ ан соң немесе емтихан біткен соң керексіз болып қ алады жә не оқ ушы оны ө мірде тиімді пайдалана алмайды. Сындарлы оқ ыту мақ саты оқ ушының пә нді терең тү сіну қ абілетін дамыту, алғ ан білімдерін сыныптан тыс жерлерге, кез келген жағ дайда тиімді пайдалана білуін қ амтамасыз ету. Оқ ыту туралы сындарлы тү сінік оқ ушығ а нақ ты білім берудегі мақ сат тұ тқ ан мұ ғ алімнің ө з сабақ тарын оқ ушының идеясы мен білім біліктілігін дамытуғ а ық пал ететін міндеттерге сай ұ йымдастыруын талап етеді. Бұ ндай міндеттер оқ ушылардың оқ ығ ан тақ ырып бойынша білімдерін ө з дең гейінде кө рсетіп, кейбір болжамдар бойынша кү мә нді ойларын білдіре алатындай, пікір кө зқ арастарын нақ тылап, жаң а ұ ғ ым тү сініктерін ө рістете алатындай етіп орайластырып қ ұ рылады. Мұ ғ алім қ ызметіндегі маң ызды дү ние жекелеген оқ ушылардың тақ ырыпты қ абылдау ерекшеліктерін, оқ ушылардың тү сінігін жетілдіру немесе жақ сарту мақ сатында олармен жұ мыс жү ргізу қ ажеттігін ұ ғ ынуы, сондай ақ кейбір оқ ушылардың тақ ырыпты ө зіне оң тайлы бірегей оқ ушының ө з болжамдарына кү мә нмен, сын тұ рғ ысынан қ арай отырып, сол арқ ылы ә лем, тіршілік, жаратылыс туралы ө зінің тү сінігін терең детіп, кең ейтуге ұ мтылу мү мкіндігін ұ лғ айтады. Тә сілдермен мең геретіндігін жете тү сінуі. Егер де дайын білімді беретін «дә стү рлі» стильмен оқ ытатын мұ ғ алімдер сын тұ рғ ысынан ойлау қ абілеттері дамығ ан оқ ушыларды қ алыптастырғ ылары келсе, ө здерінің де сын тұ рғ ысынан ойлау қ абілеттерін дамыта отырып, жаң ашыл идеяларғ а кө ң іл кө кжиегін ашулары керек.
Сындарлы оқ ытуғ а негізделген сабақ тар оқ ушыларғ а ө з білімдері мен ұ станымдары жайында ойланып, сұ рақ тар қ ойып, білімін толық тырып, белгілі бір тақ ырыпты оқ ып білу кезең інде ө з тү сінігін ө згертуге мү мкіндік береді. Бұ л ү деріс оқ ушының ө з болжамдарына кү мә нмен, сын тұ рғ ысынан қ арай отырып, сол арқ ылы ә лем, тіршілік, жаратылыс туралы ө зінің тү сінігін терең детіп, кең ейтуге ұ мтылу мү мкіндігін ұ лғ айтады.
1. 2 Қ ұ зырлы оқ ытудың маң ызды факторы мұ ғ алімнің оқ ушының тақ ырып
мә нін ө з бетінше мең геруін тү сінуі мен бағ алай алуы болып табылады. Мұ ндай тә сіл бұ л ү деріске оқ ушының ө зінің де қ атысуын талап етеді. Осылайша оқ ушы да ө зінің оқ уы ү шін жауапты болады. Оқ ушы мұ ндай жауапкершілікті кө бінесе сабақ беру барысында мұ ғ алім қ алыптастыратын ортада сезініп, қ абылдайды. Сондық тан мұ ғ алімде Шульман «ү ш кө мекші» деп атағ ан қ асиеттер болғ ан жағ дайда ғ ана оқ ыту табысты болып саналады. Шульман ілімі бойынша
Мұ ғ алімнің кө мекшілері
Бас - Кә сіби тү сінік оқ ыту мен оқ у, сондай ақ жеке тұ лғ а ретінде оқ ушылар туралы тұ ғ ырлы теориялық базағ а негізделген, жеткілікті білімнің болуын талап етеді. Сондай ақ тә жірибені тү сіну, дамыту, жетілдіру ү шін дә лелдер, зерттеулер нә тижелерін қ алай қ олдану керектігін білуді кө здейді
Қ ол - Оқ ытудың тә жірибелік дағ дылары
Бұ л ілім кө рсету, таныстыру, тү зету жә не оқ ытуды бағ алау сияқ ты ә ртү рлі тә сілдер арқ ылы идеяларды тү сіндіре білудің техникалық, тә жірибелік дағ дылары мен тә сілдерін білуді талап етеді. Сонымен қ атар ынталандыру, кө термелеу, шектеу, сабақ тар кезең дерін жоспарлау жә не оқ ушыларды бағ алау ә дістемелерін мең геру қ ажет.
Жү рек - Кә сіби адамгершілік тұ тастық
Мұ ғ алімдер ұ стаз мамандығ ының этикалық жә не моральдық қ ұ ндылық тарын ұ сынады. Демек, олар шыншыл, батыл, тө зімді, оқ ушыларғ а сенімділік, қ ұ рмет кө рсете білетін ә діл адамдар. Мұ ғ алімдер ө з мамандығ ын сү йетін, оқ уғ а қ атысты тұ жырымды пікірлері мен ұ станымдары қ алыптасқ ан жандар, олардың бұ л бағ ыттағ ы ойлары бір жерден шығ ып жатады.
Сапалы оқ ыту мұ ғ алім бейнесімен танылатын сан алуан элементтер арасындағ ы байланыс болып табылады, ол ө зі белгеле бір дең гейде тә уелді жағ дайлар жасалынғ ан кезде жү зеге асады. Сапалы оқ ыту оқ ушылардың, қ оршағ ан орта жағ дайы жә не оқ ыту, білім алу мү мкіндіктерінің бірлігі ретінде қ арастырылады.
Қ орытынды: Сыни тұ рғ ыдан ойлау қ азақ стандағ ы білім беруді дамыту ү шін маң ызды болып табылатын қ азіргі ең басты педагогикалық тү сінік. Бұ л модуль оқ ушылардың да, мұ ғ алімдердің де сын тұ рғ ысынан ойлауды дамытуды саналы жә не оймен қ абылдауын кө здейді. Сын тұ рғ ысынан ойлау ой жү гірту, тұ жырым жасау, немесе проблемаларды шешу ү дерісі жү рген барлық жағ дайларда, яғ ни неге сенуге болады, не істеу керек жә не бұ ны ойластырылғ ан ә рі рефлексивтік тә сілмен қ алай істеуге болатындығ ын анық тау қ ажет болғ ан жағ дайлардың барлығ ында орын алады. Сын тұ рғ ысынан ойлау «Ойлану туралы ойлану» деп сипатталғ ан. Ол маң ызды мә селелерді талқ ылау жә не тә жірибені ой елегінен ө ткізуді қ амтиды. Мұ ғ алімдер педагогикалық білімі бар жә не қ осымша оқ ыту мен ө з біліктілігін арттырушы субъектілер болғ андық тан, оларда бұ л дағ дылар дамығ ан жә не іс тә жірибеде қ олданылады деп болжанады.