Маманданған В-лимфоциттердің субпопуляциялары

Қ азіргі уақ ытта зерттеушілер В лимфоциттің біртекті емес екенін айқ ындады, олардың морфологиялық жә не функционалдық ерекшеліктері соң ына дейін зерттелмеген. В-1-В-лимфоциты жә не маргиналды зонаның В жасушасы деп екіге бө лінеді.

Бұ л екі топтағ ы В жасушалар мамандандырылғ ан В лимфоциттер болып табылады, себебі патогендерден қ орғ айтын туа пайда болғ ан иммунитетке тә н қ асиеттері бар.

Адамда 70% В-1-В-жасушалар іш қ уысында мамандандырылғ ан, ал 30% – қ ан, бадамша жә не лимфа тү йіндерінде. Маргиналды зонаның В жасушалары кө кбауырдың қ ұ рамында, қ ара жә не ақ пульпаның шекарасында болады.

Маргиналды зонаның В-1-В-жасушалары жә не В-жасушаларына плазмалық жасушағ а дифференцияциалануына Т-хелперлердің кө мегі қ ажет емес, себебі олар тікелей инфекциямен байланысу арқ ылы жылдам тө мен аффинді IgM синтездейді. Бұ л антиденелер жұ қ тырылғ аннан кейін 48 сағ аттан кейін пайда болады, содан кейін фолликулярлы Т-хлепердің кө мегімен В-2-лимфоциттерде осы қ оздырғ ыштарғ а қ арсы антидене тү зіледі. Маргиналды зонаның В-1-В-жасушалары жә не В-жасушалары лимфа ағ ымына тү спей, тікелей қ оздырғ ыш ошағ ындағ ы антигендерге қ арсы антиденелер синтездейді.

В-1-В-жасушалары перитонеалды жә не плевралды қ уысқ а бағ ытталады, онда олар шырышты қ абаттарды қ орғ ауда маң ызды рө л атқ арады, ал маргиналды зонаның В-жасушалары организмді сепсистен қ орғ ай отырып кө кбауырдың маргиналды зонасы арқ ылы ө тетін қ ан ағ ымындағ ы антигендерді бақ ылайды. Одан басқ а В-1-В-жасушалары саны шектелген жұ қ палар қ оздырғ ышарымен байланысқ а тү спей тө мен аффинді антидене тү зеді, оларды жә не де «ө зіндік антидене» деп атайды. Қ ызыметіне байланысты бұ л антиденелер антигенмен байланысқ ан кезде туа пайда болғ ан иммунды жү йенің опсониндеріне ұ қ сас қ ызмет атқ арады, оларды коллектиндер деп атайды.

В-1-В–жасушалары дә стү рлі В-лимфоциттерден ерте тү зіледі, олардаң тү зілуі эмбриональды жә не ерте постнатальды кезең дерде аяқ талады. Олар арнайы сү йек кемігіндегі ізашар жасушалардан тү зіледі, В₀-лимфоциттерге ұ қ сас. Қ алғ ан ө мірінде олардың мө лшері организмде бар В-1-В-жасушаларымен бө лінуімен тұ рақ тандырылады. Адамда В-лимфоциттердің жалпы кө лемінің 5% В-1-В-жасушалары. Олар беткейлік IgM-ді кө п мө лшерде экспрессиялайды, ал IgD-ны экспрессияламайды (немесе ө те аз мө лшерде). Кө п жағ дайда бұ л жасушалардың беткейінде В5(СD5) маркерін экспрессиялайды. В-1-В-жасушалары негізінде жұ қ палы антигендердің шектелген санына қ арсы тө мен аффинды IgM ө ндейді, олар нә руызды антигендерге қ арағ анда, кө мірсулы антигендерге тез активтелінеді. В-1-В-жасушалары В-зерде жасушаларын мү лде тү збейді. Бұ л жасушалардың негізгі қ ызыметі қ оздырғ ышпен байланыспай-ақ тү зілетін табиғ и антидене синтездеу (бастапқ ы қ алыптасқ ан антидене). Бұ л антиденелер кең таралғ ан жұ қ палар қ оздырғ ыштарына қ арсы ерте қ орғ анысты қ амтамасыз етеді, дә стү рлі В-лимфоцит тү зетін жоғ ары аффинді антидене синтезделгенше.

Бірақ, превральді жә не перитональді қ уыстарды қ орғ ай отырып В-1-В-жасушалары липополисахаридті Т-тә уелді антиген бактерияларына қ арсы тө мен аффинді IgM жә не IgA синтездейді. ВЖР-дің кө мегімен В-1-В-жасушалары қ оздырғ ыштың эпитоптарын таниды, сол кезде бірінші кезекте спецификалық белгі қ абылдайды. Екінші кезекте пролиферативті-диффернциялаушы белгі қ абылдайды, оны Толл – ұ қ сас (ТLR4) рецепторлар арқ ылы қ абылдайды, бұ лар ө з кезегінде бактериалды липополисахаридттердің қ ұ рлымының қ айталануын анық тайды (патогенмен ассоцияланғ ан молекулалы қ ұ рлымдар). Зерттеулер бойынша, АІЖ-дегі секрециялайтын плазмалық жасушалардың қ ұ рамындағ ы IgA-ның 40% дейін В-1-В-жасушалары тү зеді. IgA-ның бұ л синтезі антигенді стимуляцияның нә тижесі болып табылады жә не тү зілген IgA табиғ и антиденелерге жатпайды.

В-1-В-жасушалары Тх2 мен кооперациялану арқ ылы зерде жасушаларын тү збей, кей жағ дайларда Т-тә уелді антигендерге жауап қ айтарады. Маргиналды зонаның В-жасушалары адамда ө мірінің бастапқ ы кезінде транзитті В-0-лимфоциттері арқ ылы тү зіле бастайды, олар фолликулярлы дә стү рлі В-1 жә не В-2-лимфоциттерінің белгі нә тижесінде В-0-лимфоциттердің беткейінде қ ұ рылады (Notch2-белгілеу деп аталады). В-жасушалардың маргиналды зонасының беткейінде IgM-дер кө п кө лемде экспрессияланады, IgD жә не CD5 экспрессиялануы мү лде жү рмейді. CD21 (комплемент рецепторы) жә не Толл-ұ қ сас рецепторлардың экспрессиясы айқ ын кө рінеді.

Маргиналды зонаның В-жасушалары рециркуляцияланбайтын перифериялық В-лимфоциттердің субпопуляциясын таныстырады, олар жұ қ палы антигендерге қ арсы жылдам антидене синтездеуге міндетті. Ең алдымен олар полисахаридті капсулалық бактерияғ а (Т-тә уелсіз антиген) қ арсы тө мен аффинді IgM тү зуге жауапты. Олар Т-тә уелді антигенге қ арсы IgM жә не IgG синтездейді. Себебі маргиналды зонаның В-жасушалары бірқ атар Толл-ұ қ сас рецепторларды экспрессиялайды, бірінші кезекте ПАМС полисахаридті бактерияларды танитын TLR4, ВЖР жә не TLR мен бірге осы жасуша беткері В7 молекуласының эккспрессиялануын шақ ырады, ол Т-хелперлерге костимулдаушы сигналды қ амтамасыз етеді. Активтелінген Т-хелперлер маргиналды зонаның В-жасушаларымен бірге Т-тә уелді антигендерге қ арсы антидене синтездейді.

Кө кбауырдың маргиналді зонасында локализациялануына байланысты В-жасушалар ө зі синтездейтін антидене кө мегімен кө кбауырдан ағ ып ө тетін қ анды жұ қ тырылғ ан қ оздырғ ыштардан қ орғ ай отырып, сол кезекте сепсистің дамуының алдын алады.

Маргиналді аймақ тың В-жасушаларыының біраз бө лігі плазмалық жасушаларында дифференцияланады жә не антиденелерді ө ндіру қ андағ ы бактериалды антигендермен байланысқ аннан кейін 4-ші кү ні басталады. Сонымен қ атар, маргиналді аймақ тың В-жасушалары осы жасушалардың беткері орналасқ ан, комплементке (CD21) арналғ ан қ андағ ы иммундық кешендермен байланысады. Бұ л байланысу маргиналді аймақ тағ ы В- жасушаларының беткейлі иммундық кешендерді жұ татын фолликулярлық дендриттет орналасқ ан кө кбауырдың фолликулалық В-жасушаларына миграциясын қ амтамасыз етеді. Ө з кезегінде осы дендриттік жасушалардың арқ асында фолликулярлы В-жасушаларының белсенденуін қ амтамасыз етеді. Осы ә діспен маргиналды аймақ тың В-жасушалары қ андағ ы антигендерді (CR2, ВЖР емес) арнайы емес байланыстырып, оны лимфоидты фолликулаларғ а тасымалдайды жә не антиген тасымалдаушы жасушалар рө лін атқ арады.